اولویت های دولت و هدف های برنامه هسته ای

فعالیت های هسته ای ایران اگرچه طی دو ساله گذشته عمده ترین موضوع مورد بحث در سازمان انرژی اتمی و جلسات فصلی شورای حكام آن بوده است در عین حال هیچ گاه به یك بحران بین المللی تبدیل نشده و در اندازه یك تنش افكار عمومی جهان خارج را تحت تاثیر قرار نداده. دلیل عمده تاثیرگذاری محدود این مناقشه بر افكار عمومی جهان نه اهمیت درجه دوم آن در مقایسه با سایر مسائل بحران زای بین المللی، كه اهتمام و مصلحت اندیشی طرفین مناقشه در جهت تعلیق زمان تبدیل آن به یك بحران جهانی بوده است، خطری كه در شرایط خفته همچنان سیستم بین الملل، صلح منطقه ای و امنیت ملی ایران را تهدید می كند. به رغم حركت هایی كه در دو، سه ماه گذشته روند تعامل در قبال مسائل مورد اختلاف ایران و مدعیان فعالیت های هسته ای آن را موقتاً تغییر داد، تلاش های دو سوی تنش و همچنین كوشش های كشورهای میانجی از یك سو و از سوی دیگر شرایط حاكم بر سیستم جهانی و اولویت های داخلی طرف های درگیر در مناقشه، خطر تحریك و تقابل را كه پیش از آن جدی و نزدیك می نمود دور ساخت. بیانیه چهارم آذرماه شورای حكام كه در آن ایران به مذاكره بر سر آینده فعالیت های هسته ای اش دعوت شد، متعادل، تنش زدا و عقلگرا می نمود. شاید مهمتر از محتوا و جهت گیری بیانیه، بازتاب مثبت آن و عكس العمل های همگرایانه مسئولان در دو سوی مناقشه نسبت به آن بود. با توجه به طبیعت مناقشه كه با طرح دعاوی اولیه سازمان انرژی اتمی علیه ایران شكل گرفت و متعاقباً به طرح خواسته های سازمان و شكل گرفتن تدریجی جبهه مشترك اروپا _ آمریكا به منظور تامین آن خواسته ها انجامید، ایران در موقع «خواسته» خود را ناگزیر از توجیه، و در صورت ضرورت مكلف به دفاع از حقوق خود در قبال «خواهان» می دید، می توانست كوتاه آمدن مقطعی طرف های مدعی را پیروزی موضعی خود تلقی و تبلیغ كند. حال آنكه مسئولان جدید پرونده هسته ای و مدیران سیاست خارجی ایران، طی یك رویكرد عقلی به وضعیت موجود مناقشه و گرایش آشكار به یك تفكر عملگرا در برخورد با شرایط حادث، به رغم ابراز رضایت از نحوه برخورد اخیر سازمان انرژی اتمی، بر طبل پیروزی نكوفتند و «عقبگرد مدعیان» را شكست نهایی آنها تلقی نكردند. در صف مدعیان فعالیت های هسته ای ایران نیز بیش و كم همین نحوه برخورد دیده شد چنانكه مسئولان سیاسی و وسایل ارتباط جمعی در اروپا، ضمن تشویق ایران به بازگشت به مذاكرات، از تصمیم شورای حكام به عنوان فرصتی نو به دیپلماسی یاد كردند. طبیعتاً توفیق در خنثی كردن خطر برخورد، دستاوردی است كه از كنار مزیت های آن هیچ یك از دو سوی مناقشه بی تفاوت نمی توانستند بگذرند. شرایط خاص حاكم بر سیستم بین الملل، مناقشه پیرامون فعالیت های هسته ای ایران را استثنائاً در وضعیتی قرار داده كه در نتیجه آن برخلاف شرایط متعارف، نقاط ضعف موجود در یك سوی درگیری الزاماً نقطه قوت سوی دیگر نمی تواند تلقی شود. به تعبیر دیگر آسیب پذیری ها با وجود تفاوت در میزان آنها در هر حال آسیب پذیری مشترك است. به عنوان مثال افزایش جهشی بهای نفت خام در بازارهای جهانی كه هرازگاهی اعلام می شود در صورت ارجاع پرونده ایران به شورای امنیت و اعمال تحریم اقتصادی علیه ما تحقق خواهد یافت و به درستی از این رویداد محتمل به عنوان نقطه ضعف عمده اروپا و آمریكا یاد می شود، مآلاً رویدادی برای ایران نیز خواهد بود. گذشته از آنكه توقف در صدور نفت خام به معنای قطع درآمدهای عمده ارزی ایران است حتی در صورت امكان ادامه صادرات نفت نیز افزایش غیرمتعارف بهای نفت خام، چنانكه در گذشته تجربه شده همواره به كاهش خرید و مصرف آن می انجامد. هیچ یك از صادركنندگان نفت بحران های ناشی از كاهش بهای نفت خام را كه به تناوب در سال های منتهی به ۱۹۸۵ ، ۱۹۹۰ و ۱۹۹۸ شكل گرفت و اقتصاد ملی آنها را با خطر ورشكستگی مواجه ساخت از یاد نبرده اند. طی اولین بحران، بهای نفت كه در سال ۱۹۸۰ به ۴۰ دلار در هر بشكه افزایش یافته بود به سرعت رو به كاهش نهاد تا آنكه در سال ۱۹۸۵ به زیر ۱۰ دلار در هر بشكه رسید. بحران های بعدی نیز دقیقاً به همان مسیر رفتند. توجه داشته باشیم كه ایران شبیه هر كشور صادركننده دیگری، درآمدهای ناشی از صادرات نفتی را به مصرف هزینه های واردات می رساند. افزایش جهشی بهای نفت در نتیجه بروز بحران های نظامی سیاسی در جهان، ابتدا به افزایش تورم در بازارهای جهانی انجامیده و بعد به ركود اقتصادی ختم خواهد شد. افزایش تورم در بازارهای بین المللی، سرعت حركت ایران به سمت توازن منفی در تجارت خارجی (صادرات و واردات) را كه پیش بینی می شود طی سه سال آینده رخ دهد، سریع تر خواهد ساخت. در این مقوله از بحث پیرامون عوارض ناشی از محدودیت تحمیلی واردات مواد سوختی می گذرم. در مورد عراق كه امكان تشدید بحران در آن كشور نقطه ضعف عمده رقیب اصلی ایران یعنی دولت آمریكا شمرده می شود، با توجه به سیاست های رسمی دولت ایران كه حامی تمامیت و امنیت آن كشور است و همچنین مخاطراتی كه تداوم و تشدید بحران در مرزهای غربی را می تواند متوجه امنیت ملی ایران سازد شرایط مقایسه چندان متفاوت با نقاط قوت و ضعف ما و مدعیان ما در مقوله افزایش جهشی بهای نفت خام نیست. بر این حساسیت های مشترك اگر دغدغه های همسایگان ایران را كه یا در ردیف صادركنندگان عمده نفت خام به شمار می روند و یا نگران امنیت منطقه ای هستند بیفزاییم و تاثیر بروز بحران هسته ای در روابط خارجی با همسایگان ایران را مدنظر قرار دهیم رسیدن به این نتیجه عقلی دشوار نخواهد بود كه ما و مدعیان، در كشتی واحدی نشسته ایم اگرچه جایگاهمان در آن جدا و میزان آسیب پذیریمان متفاوت است.در یك جمع بندی تازه از اولویت های كاربردی و مصالح درازمدت ملی ایران رجعت اطمینان به بازار كار و سرمایه و همچنین ایجاد آرامش بیشتر در روابط خارجی می باید مقدم بر سایر وجوه مسئولیت ها و وظایف دولت قرار گیرد. غنی سازی اورانیوم كه نحوه و نوع آن از عمده ترین وجوه مناقشه بر سر فعالیت های هسته ای ایران است هیچ گاه فی نفسه هدف این برنامه نبوده، هدف اصلی برخورداری از برق اتمی به منظور متنوع ساختن منابع تامین نیرو و ایجاد ظرفیت های تازه برای افزایش صادرات نفت خام ایران بوده است و در اختیار گرفتن تكنولوژی غنی سازی اورانیوم وسیله تحقق این هدف. بدیهی است كه در شرایط متعارف و در صورت همخوانی با مصالح ملی و شرایط بازار پیگیری بی وقفه برنامه غنی سازی و در ادامه آن دستیابی به تكنولوژی تولید فلز اورانیوم و سوخت مورد مصرف در راكتورهای اتمی كه در آینده قراردادهای خرید آنها امضا می شود می باید در دستور كار قرار گیرد. ولی در صورتی كه «نحوه»، «زمان» و حتی «مكان» در اختیار قرار گرفتن «وسیله» موجبات تاخیر در تحقق هدف را كه «تامین برق اتمی» است فراهم سازد باید روش های در اختیار گرفتن وسیله مورد تجدید نظر تاكتیكی قرار گیرد. بیانیه اخیر شورای حكام سازمان انرژی اتمی و دعوت كشورهای اروپایی از ایران برای از سرگیری مذاكرات، زمینه این تجدیدنظر تاكتیكی را فراهم ساخته است. اقدام ایران در فرصت مناسبی كه فراهم آمده به عنوان قدمی عمده در راه اطمینان سازی بیشتر به افزایش فرصت ها و سرعت تامین هدف اصلی یاری خواهد داد و دست حامیان ایران را در دفاع از مواضع ایران بازتر خواهد كرد.

منبع : روزنامه شرق