زندگی در میدان تیراندازی

موجودات هوشمند احتمالاً در مقیاس‌های زمانی کوتاه نسبت به‌عمر کهکشان در کل راه‌شیری پراکنده شده‌اند، ولی هنوز هیچ اثری از آنها نیست. پس آنها کجا هستند؟ آیا ارتباطی میان فوران‌های پُرانرژی در کیهان و انقراض‌های بزرگ جانوران روی زمین وجود دارد؟
در تابستان سال ۱۳۲۹/۱۹۵۰، در آزمایشگاه ملی لُس‌آلاموس آمریکا، گروهی از فیزیکدانان دور هم جمع شده بودند؛ اِنریکو فِرمی، ادوارد تِلِر، هِربِرت یورک، و اِمیل کونوپینسکی درباره‌ی بشقاب‌پرنده‌ها و بیگانگان با هم بحث می‌کردند. در میانه‌ی صرف ناهار، فِرمی به‌طور نامنتظره‌ای پرسید: <دیگران کجا هستند؟>
همکاران فِرمی بی‌درنگ متوجه منظور او شدند. این پرسش <دیگران کجا هستند؟> سبب به‌وجود آمدن چیزی شد که امروز به <پارادوکس یا باطِلنَمای فِرمی> معروف است.
موجودات هوشمند احتمالاً در مقیاس‌های زمانی کوتاهی نسبت به ‌عمر کهکشان در کل راه‌شیری پراکنده شده‌اند، ولی هنوز هیچ اثری از آنها نیست. پس آنها کجا هستند؟
از آن زمان تاکنون مردم راجع به‌این گَپ مشهورِ <سرِ میز غذا> بحث می‌کنند. یک احتمال این است که ما تنها هستیم، ولی بسیاری از دانشمندان این احتمال را قانع‌کننده نمی‌دانند. چرا باید در کهکشانی با صدها میلیارد ستاره، که وجود منظومه‌های سیاره‌ای در آن به‌نظر رایج می‌آید، حیات هوشمند فقط و فقط یک بار پدید آید؟ در سال ۱۳۶۲/۱۹۸۳، دیوید برین، فیزیکدان و نویسنده‌ی داستان‌های علمی-‌تخیلی، علت عجیب دیگری برای این <سکوت بزرگ> مطرح کرد. او عقیده داشت که شاید بیگانگان مافوق ما منظومه شمسی را به‌صورت باغ‌وحش یا پژوهشگاهی، برای <تربیت موجود ذی‌شعور جدیدی>، نگه داشته‌اند یا شاید هم از مقاصد کِسِل‌کننده و بی‌جاذبه‌ای مانند زمین دوری می‌کنند.
ولی هنوز احتمالات علمی بهتری وجود دارد: پدیده‌های طبیعی­ هوشمندترین‌ها را نیز می‌تواند نابود کند. راه‌شیری برخلاف اسمش که یادآور خانه‌ای ‌دِنج است، محیطی آرام و مهمان‌نواز نیست. پرتوهای کیهانی پُرانرژی در تمام جهات در فضا در جریان‌اند. انفجارهای آتشین در هر لحظه روی می‌دهند و برخوردها، مُدام، از مقیاس‌های کوچک تا بزرگ اتفاق می‌افتند. چون باطلنمای فِرمی برای کل کهکشان تعمیم‌پذیر است ارزش اندیشیدن به‌توضیحات اخترفیزیکی اندیشمندانه را نیز دارد. رویدادهای خَشِنی همچون فوران‌های پرتو گاما (GRB ها) و انفجارهای ابرنواختری می‌توانند بر محیط زیست تأثیر بگذارند. شاید آن بیرون به‌سبب آکنده بودن کهکشان به‌ انواع این تابش‌ها این قدر ساکت است. فوران‌ها یا درخشش‌های پرتو گاما ظهور ناگهانی و گذرای پرتوهای بسیار پُرانرژی گاما از نقطه‌ای از آسمان است. این درخشش‌ها چند دهم ثانیه تا حداکثر یکی دو دقیقه طول می‌کشند. منشأ اغلب آنها انفجارهایی در کهکشان‌های دور‌دست کیهان بوده است و همین نشان می‌دهد فورانگر گاما چه انرژی هنگفتی را رها می‌کند که پرتو گامای آن از اعماق کیهان به ما می‌رسد. منشأ برخی درخشش‌های گاما انفجارهای اَبَرنواختری است و منشأ برخی دیگر ممکن است ادغام جفت ستاره‌های نوترونی یا جفت‌های سیاهچاله‌ای باشد.
در سال ۱۳۷۸/۱۹۹۹، جیمز آنیس، اخترفیزیکدان آزمایشگاه فِرمی، این نظریه را مطرح کرد که شاید فوران‌های گاما پاسخ باطلنمای فِرمی باشند. با‌توجه به‌گفته‌های آنیس، اگر نظریه‌هایی که فوران‌های گاما را به‌مرگ ستارگان پُرجرم مربوط می‌کنند درست باشند، این فوران‌ها باید در اوایل تاریخ کهکشان، زمانی که شکل‌گیری ستارگان در اوج بود، بیشتر رخ داده باشند. شاید این انفجارها و تابش‌های مربوط به‌آنها در آن زمان به‌اندازه‌ای رخ می‌دادند که حیات هوشمند را از تثبیت باز دارد.
شکل‌گیری ستارگان و در پِیِ آن فوران‌های گاما امروز کمتر از قبل است. زمان لازم برای پیدایش موجودات هوشمند و تسخیر کهکشان به‌دست آنها از نظر دانشمندان ۱۰۰ تا ۲۰۰ میلیون سال است. اما انفجارها و فوران‌های کُشنده به‌طور متوسط در بازه‌ی زمانی کوتاه‌تر از این دوره رخ می‌دهند. اگر این فکر درست باشد ممکن است اکنون ما در مرحله‌ی گُذار باشیم و موجودات فضایی هوشمند، از هر نوع، در حال تسخیر راه‌شیری باشند. پس چراغی را روشن بگذارید؛ بیگانگان در راه‌اند!

بهار نوری‌زاده

منبع : P۳۰WORLD