حقوق بشر در آینه قیام عاشورا

قیام امام حسین و واقعه عاشورا دارای ابعاد بسیار گوناگون است . به طوری که می‌توان از منظرهای فرهنگی،معرفتی ، سیاسی ، علمی ،‌تبلیغی ، تاریخی ،‌تمدنی و ... به آن توجه کرد .شاید بتوان یکی از مهمترین اهداف و نتایج قیام امام حسین (ع) را رشد وتعالی حقیقی بشر دانست.قیامی که برای احیای دوباره انسان وانسانیت صورت گرفت . برای احیا و رشد بشرلازم است حقوق حقیقی او با توجه به انسان شناسی مبتنی بر ثابتات الهی صیانت و احیا شود. از طرفی در این یادداشت با مفهوم حقوق بشر روبرو هستیم. حقوق بشر نیز از جمله مفاهیم وموضوعاتی است که درقرون اخیر از آن تعاریف گوناگون شده است تعاریفی که هریک براساس نوع معرفت شناسی ، جهان شناسی و انسان‌شناسی مکاتب ارائه می‌شوند اما آنچه امروزه به‌عنوان حقوق بشر معروف است مفاد دو سند بین‌المللی است که درآن حقوقی را به‌عنوان حقوق مشترک بشر در هر شرایطی بر شمرده‌اند و امروزه براساس همین معیارها ، رفتار ،عملکردها و رویکرهای دولت‌ها و... را مورد بررسی و نظارت قرار می‌دهند دین اسلام نیز با توجه به نوع نگاه خود بر عالم و آ‌دم به نوع جهان شناسی و باتکیه برمعارف عمیق الهی و حکمی مبتنی بر کتاب و سنت به‌عنوان دو منبع لایزال معرفتی، نگاه ویژه‌ای به انسان ، کرامت و تعالی وسعادت او در دنیا و آ‌خرت دارد و می‌توان ادعا کرد که نظام معرفتی اسلام به‌طور قطع و یقین دارای نظرگاه‌های وثیق و عمیقی در مورد حقوق بشر دارد. لکن به دلیل تفاوت‌های مبنایی که در نگاه بشری و نگاه الهی وجود دارد لاجرم تعاریف آنها از حقوق بشر ومصادیق آنها متفاوت است.
حقوق بشر فعلی بر اساس نوع نگاه مدرن غربی به بشر که نگاهی اومانیستی (بشر مدارانه) است شکل گرفته و فارغ از دغدغه‌های الهی سعی دارد صرفا با عقل بشری و با تکیه بر فهم وعرف جامعه انسانی( که نمی‌توان آن را در مسیر جامعه حقه الهی دانست) حقوقی ثابت را برای بشر برشمرد از طرفی هم اسلام با توجه به نگاهی که به ابعادمادی ومعنوی وجود انسان دارد واو را در مسیر حرکت و قرب الهی می‌داند و هدفش را بسیار بالاتر از حدود مادیات و زندگی کوتاه این دنیایی برمی‌شمرد مصادیقی را برای حقوق بشر برمی شمرد . حال بررسی این حقوق الهی برای بشر در ماهیت واهداف و نتایج قیام امام حسین (ع) از آن جهت دارای اهمیت بوده که عاشورا در واقع قیام برای همین حقوق الهی وبشری است. وقتی انسانی آ زاده براساس رشد و درک عمیق خود از انسان و حقوق او و فهم شرایط نابسامان زمان که منجر به تضعیف و از بین رفتن این حقوق الهی بشر می‌شود دست به قیام علیه متجاوزان حیطه حیات طیبه بشر و حقوق او می‌زند.
مسلما خود این قیام وحرکت به سبب ماهیت واهدافش می‌تواند منبعی برای درک و آ‌شنایی با حقوق بشر نیز باشد به هر حال آنچه دراین سلسله یادداشت‌ها مورد نظرات آشنایی اجمالی وفهرست وار با حقوق بشر در آ‌یند قیام عاشورا است.
اولین حق ازحقوق بشر که از منظر اسلامی دارای اهمیت خاص است “حق پرستش خدای متعال و توحید اوست” آنچه در معارف و اعتقادات الهی در طول تاریخ بشر به‌عنوان محوری‌ترین موضوع وهدف ادیان الهی بوده است پرستش خدای یگانه وتوحید است . مهمترین حق از حقوق بشر قاعدتا باید متعلق به موضوعی باشد که مهمترین وحساس‌‌ترین نقش را در سلامت و سعادت حیات این دنیا و جهان دیگر او دارد .همین حساسیت‌ها ونقش آفرینی‌هاست که اولویت‌ها را معین می‌کنند. هر مکتبی براساس مدینه آرمانی که برای بشر و سعادت او تعریف می‌کند لاجرم مهمترین وحساس‌ترین نقش‌ها را هم بازشناسی می‌کند سیره معصومین نیز نشان می‌دهد که بالاترین دغدغه و همت‌شان در طول زندگی مجاهدانه هدایت مردم به سوی معرفت الهی وسپس پرستش او بوده است تا از این طریق در مسیر سعادت قرار گیرند.
تاریخ واقعه عاشورا و اوضاع واحوال قبل و بعد آن نشان می‌دهد که در زمینه احیای معارف توحیدی وتوجه به حقوق الهی بشر نقطه عطف تاریخ اسلام وحرکت‌های علمی- معرفتی و سیاسی - اجتماعی بوده است .
در زمان حکومت معاویه که توام بود با گسترش شبهات و تضییع آشکار حقوق الهی مردم و تحریف‌ها و انحرافات بنی‌امیه در معارف ناب الهی و هدایت مردم به سوی جهالت وجدایی مستمر و پنهان و حتی آشکار از حقوق الهی‌شان که مهمترین آ‌نها ایجاد زمینه برای پرستش خدای تعالی وگسترش توحید است در واقع اولین حق از حقوق بشر مورد غفلت و مخالفت قرار گرفت. با حاکمیت یزید نیز این امر بسیار واضح‌تر و دشمنی‌ها یا توحید الهی آشکارتر گردید. از طرفی وقتی اهداف ذکر شده ویا تلویحی قیام عاشورا که امر به معروف و نهی ازمنکر وزنده کردن سنت توحیدی رسول الله در راس آنهاست بررسی می‌شود و آن‌‌گاه نتایج پس از قیام را نیز مشاهده می‌کنیم متوجه این نکته کلیدی می‌گردیم که بالاترین نقش در احیای حقوق بشر از آن امام حسین (ع) و قیام اوست که بشر را برای همیشه تاریخ متوجه حق الهی پرستش و توحید نمود و با مبارزه و مجاهده خود آن را حفظ وصیانت کرد وچون توشه‌ای برای کل تاریخ به آ‌یندگان سپرد. مسلما حق پرستش و گسترش توحید مقدم برحق حیات است .
چرا که در احکام اسلامی حق حیات در برخی مواقع سلب شدنی است مثلا در قصاص نفس یا کافر حربی و... لکن هیچ گاه نمی‌توان حق پرستش خدا و توحید را از کسی سلب کرد . همه حقوق بشر بر پایه این اصل اساسی شکل می‌گیرد که امام حسین وقیام عاشورا بزرگترین احیاگر آن در طول تاریخ بوده و هست.

اسماعیل آجرلو

منبع : روزنامه رسالت