چشم اندازهای امید بخش برای قاره آفریقا

طی سالهای اخیر ، قاره افریقا سرمایه گذارانی را برای خود یا فت که باعث رشد با لنسبه موفق در د هه گذشته شدند اما آیا ا ین تمام مسا له است؟ به یقین باید اذعان کرد که شرایط این قاره در " مرزنها یی " قرار دارد.گزارش ها حا کی است که افریقای منطقه جنوب صحرا پس از گذشت یک نسل دوران رکود وسستی توا نسته است برخلاف کا هش دوره طولا نی در آمد سرا نه با میا نگین رشد ۵/۶% بین سال های ۷- ۲۰۰۳ روبرو بود.
اما سوا ل اصلی اینکه آیا تحول توسعه خیز اخیر می تواند حال تی پایدار را به خود ببیند ویا اینکه دوباره باید شا هد سیر نزولی در برنامه توسعه قاره باشیم ؟
در واقع پاسخ به این سوال به شیوه ای یکسا ن نیست. مشکلات دا ئمی هم چون دولت های خود گردا ن ، فعا لیت نا کار آمد موسسا ت دولتی ، فقدان مهارتهای حرفه ای و تولید ناکا فی مواردی نیستند که بتوا ند یک شبه حل و رفع گردد اما در مقابل همه موا نع رشد در این قاره امید هایی هم وجود دارد که پیشرفت و رونق را برای قاره به ارمغان دارد. اینکه قرار است موانع تجاری به زودی از سر راه برداشته شود ویا مشارکت بخش خصوصی در حال ریشه گرفتن بوده واینکه بالاخره دموکراسی در مسیر تقویت وتحول می باشد. ناظران بین المللی را عقیده آن است که در صورت برنامه ریزی های صحیح سیاسی واقتصادی دولت های آفریقایی ، منطقه جنوب صحرا خواهد توانست خیز های توسعه ای مهمی را بردارد.
به گمان ، سال ۲۰۰۹ ، شرایط دوگا نه چالش وفرصت را برای قاره به دنبال دارد. در سال ۲۰۰۸ ، آمار ها نشان می دهد که قیمت مواد غذایی و سوخت در حد قابل قبولی پا ئین آمد اما در سالی که در پیش است چه بسا قیمت همین اقلام دوباره با لا رود اما قیمت دیگر اقلام شکننده شود. اما در این میان نباید از نظر دور داشت که بخشی از اقتصاد افریقای جنوب صحرا خاصه در حوزه صادر کنند گان مواد معد نی ، بنزین ، قهوه ، کاکا ئو و چای باید امکان داشته باشند که از رشد خوب این محصولات لذا کافی و وافی را برده و از این فرصت بهره برداری نمایند. اما چا لش مهم اینکه بسیاری از قیمت کالاها در سال ۲۰۰۹ نتایج نامطلوبی را برای افریقای جنوب صحرا داشته باشد.
از سویی دیگر پیامد های افزایش قیمت مواد غذایی طی دو سال گذشته مسائلی را نظیر : اعتصاب های صنفی ، اعتراض و تظا هرات ، محرومیت های صادراتی ، نظارت دولتی بر افزایش قیمت ها ونیز افزایش بی رویه هزینه های سو بسید را به دنبال داشت. با نگاهی ساده به اوضاع وشرایط فعلی آن چه آمد در واقع خلاف آرمان های مبارزه به افزایش فقر در ا فریقا ست. صندوق بین المللی پول طی گزارش جدیدی ۱۸ کشور افریقا یی جنوب صحرا را نیازمند حمایت بودجه ای و پرداخت اضا فی مالی در سال جدید میلادی دا نسته است. هرچند چه بسا برخی کمک ها ی جهانی در این خصوص به کشورهای افریقایی سرازیر شود اما شنیده می شود که برخی دولت های افریقایی ( کنیا و ا وگا ندا) در مورد سیاستهای زمین های کشاورزی خود با هدف تقویت تولید مواد غذایی در صدد اصلاح برآمده ا ند .
کشورهای واقع در جنوب صحرای ا فریقا در ا نتظار این می باشند که کشاورزی بتواند برترین بخش در منطقه به حساب آید اما در عین حال نرخ تولید آنها پائین ترین نرخ در جهان است. " ا نقلاب سبزی " که توا نست در قاره آسیا توسعه را سرعت بخشد هنوز در آفریقا مشا هده نشده است.منطقه افریقای جنوب صحرا دارای ظرفیت های متعدد کشاورزی است اما برای تبدیل این ظرفیتها به واقعیت های تولیدی نیازمند جدی زیر ساخت ها وتا سیسا ت بهتری می باشد: در ضمن ، نقش کشاورزان خرد هم در این میان بحث انگیز می باشد. برخی از صادر کنندگان ادعا دارند که دیگر در اقتصاد مدرن جایگاهی ندارند، در حالی که برخی دیگر هم تولید مناسب خود را به شرط حمایت مناسب عملی دا نسته ا ند.
از طرف دیگر، معضل کمبود ویا فقدان جدی برق ما نع بزرگی در سر راه توسعه قرار دارد. چرا که حد اقل در حال حاضر تعداد ۳۰ کشور از ۴۷ کشور در افریقای جنوب صحرا طی سال های اخیر از مشکل مهم ارا ئه خدمات برق به مردم وصنعت تولیدی خود در رنجی بزرگ بوده ا ند. در واقع ا فزایش تقاضای بومی وفقدان سرمایه گذاری جدید (شامل نیروگاه برق در ا فریقای جنوبی) ، مورد سرزنش قرار گرفته اند. حال نکته جالب توجه آنکه در صورتی که همه کشورهای واقع در منطقه جنوب صحرا امکان این را داشته باشند که زیر ساخت های مولد برق خود را هم ردیف استاندارد بهترین الگوی قاره سیاه ( مثل جزایر موریتوس) برسا نند ، سرا نه رشد تولید ناخا لص ملی (GDP) سالانه دو درصد ا فزایش نشان خوا هد داد. در عین حال ، هرچند سر مایه گذاری قابل توجهی در بخش ماشین آلات کشاورزی در مرزهای ملی کشورهای ا فریقایی در حال انجام است ( اغلب با فعا لیت بخش خصوصی) ، لیکن بسیاری از طرح ها روی زمین دست نخورده با قی ما نده و کمبود ادامه خواهد یا فت.
حتی در چنین صورتی ، سال ۲۰۰۹ برای آفریقا ی جنوب صحرا فراز ونشیب هایی همراه با فرصت ها وچا لش ها خوا هد بود. موج بلند سرمایه گذاری آسیا یی در منطقه به ویژه از دو کشور چین و هند ( در حال رقا بت برای نفوذ و به دست آوری منا بع در قاره ) ادامه خوا هد داشت. در چنین شرایطی حتی اگر ا مکا نا ت ا قتصادی آسیا از اثرات رکود اقتصاد جها نی چشم پوشی نکند ، موفقیت خوبی را در زمینه سرمایه گذاری بلند مد ت رقم زده ، و رقا بت کشور های آسیا یی با هم نتایج سود مندی را برای رشد آفریقا ی جنوب صحرا به د نبا ل خوا هد داشت. البته ، نباید از نظر دور داشت که چا لش اصلی ، ما نند همیشه هدایت نمودن منا فع ا قتصادی به سمت وسوی " مقاصد تولیدی " است تا وصول به اهداف سود جویانه بسیار کوچک وبی اهمیت.
دیگر نقطه روشن " بخش مخا برات " وبه خصوص تلفن های موبا یل ا ست. در حقیقت مردم آفریقا هما نند مردم سایر نقاط جهان به ارتباطا ت رغبت دارند و تلفن موبا یل آن ها را قادر می سازد تا شیوه قدیمی ساخت " تلکام " را کنارگذارند. این گو نه کشش و تمایل ا فریقا به دستیا بی هرچه بیشتر به مو با یل از طریق برنامه های کشورهای واقع در حوزه شرق ا فریقا در سیاست های جها نی ارتباطی دوره زما نی ۱۰-۲۰۰۹ ، از یکسو و بازشدن خطوط جدید سواحل غرب قاره ا فریقا از سوی دیگر نیز تاثیر پذیر خوا هد بود. بی تردید ، ارتبا طا ت سریع وارزان تر موجب افزایش تجارت داخلی ومقوم روا بط با جهان پیرامو نی برای این قاره خوا هد بود.
اما ، از همه مهمتر اینکه تمامی این برنامه ها بستگی تام به سیاستها ،در گیری های نظامی و بی ثبا تی سیا سی د ارد که به مرور سیر نزولی را نشا ن می د هد. اگر در مقام مقایسه بر آئیم می بینیم که در د هه ۱۹۶۰ میلادی تعداد ۲۱ کودتا در مقایسه با دهه ۱۹۸۰ که افریقا با ۱۸ مورد کودتا روبرو بود در این قاره اتفاق افتاد. اما از ابتدای قرن ۲۱ تا کنون فقط شا هد ۵ کودتا در منطقه بوده ایم. حدود ۲۵ سال پیش تنها چهار کشور افریقا یی : بوتسوا نا، سنگا ل ، زیمبا بوه و موریتوس دارای د موکراسی بود ند اما ، امروزه ۳۲ کشور آفریقا یی دولتها یی را در اختیار دارند که به واسطه ا نتخا بات چند حزبی رای آورده ا ند. که ا لبته این تعداد شا مل آن دسته از کشورهایی نیز می شود که هنوز کامل نشده برخوردا ند از قبیل کنیا و ا وگا ندا. هم چنین آمار فوق زیمبا بوه را هم که فصل وخیم کشاورزی در سا ل ۲۰۰۹ دولت را با چا لش روبرو خوا هد ساخت.
مسلما ً ، برگزاری ا نتخا با ت در کشورهای آفریقا یی به تنها یی نمی توا ند رهبری های موثر را در اینگونه جوامع ضما نت کند - از آن جا که چندین کشور ا فریقا یی جنوب صحرا نشان داده ا ند - و آن ها می توا نند خود حامل سیاستهای نا خوشایند هم در آینده باشند. پیروزی قریب ا لوقوع حزب " کنگره ملی افریقا " در انتخا بات ماه آوریل ۲۰۰۹ ا فریقای جنو بی از قبل برخی از سرمایه گذاران را به هرا س واداشته است . اما آن چه برای قاره آفریقا ا مید واری خوبی را به همراه دارد در واقع برگزاری انتخاباتی آزاد است که آینده بهتر را برای کل منطقه به دنبا ل دارد.
George B.N.Ayittey نویسنده کتاب : " آفریقای تغییر نیا فته "، می گوید:از منظر سیا سی ، کمتر از ۱۶ کشور از ۵۴ کشور افریقایی دارای دموکراسی واقعی هستند. او که دید خوبی از این قاره ندارد در ادامه می نویسد:
بیماری ایدز تا کنون حداقل ۲۰ میلیون نفر را در این قاره کشته و۶۰ میلیون نفر را مبتلا و۱۴ میلیون کودک را بی سرپرست گذاشته است. در این قاره ۳۰ میلیون نفر ویروس ایدز را با خود دارند که این تعداد شامل ۳ میلیون کودکان زیر ۱۵ سال می شود.
اما همین نویسنده در جای دیگری از کتاب خود اضافه می کند که : قاره آفریقا در زمان ریاست جمهوری کلینتون در آمریکا از دموکراسی نتیجه ای نگرفت هرچند سنگال وغنا در سال ۲۰۰۱ گام های خوبی در مسیر دموکراسی برداشتند.اما از سال ۲۰۰۳ تا ۲۰۰۵ فقط ۱۶ کشور دارای دموکراسی بودند. او اصطلاح خاصی را در مورد دموکراسی از نوع افریقایی نام می برد وآن را از طریق " انتخابات نارگیلی " یاد آور می شود یعنی بازگشت مجدد قدرت با اسم زیبای دموکراسی.
اما ، در مقابل در کتاب : " قومیت و دموکراسی در ا فریقا "، آمده است: شکی نیست که از دهه ۱۹۹۰ تا کنون موج دموکراسی قاره افریقا را فراگرفته واین حرکت از آمار درگیریهای سیاسی وقومی کمتر شده است. سیاستهای چند حزبی توانسته قدرت ومنابع حکومت ها را در این قاره نظم بخشد.
موسسه غیر دولتی همکاری بین المللی وا بسته به دا نمارک از آن دسته سازمانهای NGO اروپایی در قاره ا فریقاست که در برنامه خود در اوگا ندا در مورد دموکرا سی در افریقا می گوید: دموکرا سی در این قاره برای کاهش فقر ودستیا بی به صلح بسیار مهم می باشد. این موسسه با بررسی های خود به این نتیجه رسیده که دموکراسی در این قاره از طریق بهبود وضعیت اقتصادی امکان پذیر است.
این گزارش از نشریه ما ها نه : "NewAfrican " در شماره اخیر فوریه خود آورده که :وقتی سیاستمداران غربی موگا به ، رئیس جمهور زیمبا بوه را مورد ا نتقاد شدید قرار دادند ، بسیاری از رهبران وکشورهای ا فریقایی به حمایت از او برخاستند وا قدام آن ها نه به این جهت بود که به موگا به علاقه نا محدودی داشتند بلکه بدین علت بود که مردم ود ولت های ا فریقایی دیگر از هرگونه رهیا فت ها وسیا ستهای دیکته شده از سوی غرب وامریکا خسته شده و دیگر نمی خوا هند دموکراسی وحقوق بشر غربی را از زبان قدرتمداران غربی وا مریکایی بشنوند. وزما نی که این سخن موسسه دا نمارکی را در مورد دیدگاه غرب نسبت به دموکراسی وحقوق بشر دریافت می کنند به جهانیان می گویند : آیا امریکا خود توانسته دموکراسی را در کشور خود پیاده کند وآیا همین امریکا نیست که این همه آشوب وبی عدالتی را در جهان ایجاد وگسترش داده است؟
وقتی غرب " چارلز تیلور " را در دادگاه بین المللی لاهه می خوانند واکنش جامعه افریقا به این موضوع قابل توجه است که : حالا کجایند جورج بوش و تونی بلر که پاسخگوی هزاران مردم بی گنا هی باشند که در عراق کشته شده اند؟ .آیا فقط قاره آفریقاست که باید در دادگاههای بین المللی برای " جنایتهای جنگی " محاکمه شوند؟
وآیا این سیاست جدید غرب وامریکا نیست که بار دیگر با نقشه هایی دیگر در حرکت استعماری نو افریقا را در کنترل ونظارت خود داشته باشند؟
پیگیری سیاست استعمار نو در آینده آفریقا دارای اهمیت بسزایی است. برای صدها سال برای اروپا بسیار سخت بود که موفقیت ها وپیشرفتهای افریقا را اقرار کنند اما متاسفانه در سالهای اخیر شاهد جذب اساتید وروشنفکران افریقایی در مراکز علمی وکاربردی اروپا هستیم .برای نمونه در شهر بیرمنگام انگلستان گفته می شود تعداد پرستاران ما لا وی ایی بیشتر از خود کشور ما لا وی است.
لذا برای دولتهای غربی بسیار طاقت فرساست که دیدگاه وبینش خود را در مورد افریقا بخواهند یا بتوانند تغییر دهند. به راستی هنوز غرب انسان افریقایی را هم چون کودکی نا آگاه می نگرد که دائم باید مورد نظر وکنترل از خارج باشد .
حال ، وظیفه همه ما دوستداران واقعی افریقا .مردم این دیار چیست؟ آیا نباید برای نسل آینده این قاره آن گونه آگاهی های لازم را ایجاد کنیم که نسل جدید هویت خود را پیدا کرده بر پای خود با یستند؟
آیا غرب نمی بیند که بسیاری از کشورهای افریقایی طی سالهای گذشته توانسته اند پیشرفت های مهمی را در زندگی داشته باشند . وبه راستی چرا غرب نمی خواهد از این پیشرفتها نامی به زبان آورد مگر برای غرب نمونه " بوتسوانا " در جهت توسعه منطقی در جنوب افریقا ملاک نیست؟
نمونه دیگر کشور افریقایی روبه سوی دموکراسی واقعی تجربیات خوب دولت غنا خاصه در برگزاری انتخابات ریاست جمهوری اخیر است.
در نخستین روزهای سال ۲۰۰۹ ، پروفسور John Evans، به ریاست جمهوری غنا برگزیده شد. در مراسمی که حداقل یکصد هزار نفر از مردم غنا در میدان اصلی اکرا اجتماع کردند " تغییر " شعار یگانه تمامی جامعه افریقایی بود که با مشاهده وصول به خواست خود در اعلام نتیجه انتخابات مراسم جشنی را برپا کردند. در این مراسم روزنامه نگار زیمبابوه ای از شوق اینهمه امنیت که همه نامزدهای ریاست جمهوری در مراسم شرکت داشتند تعجب کرده بود که آیا اینجا آفریقاست؟
اما سال ۲۰۰۹ برای افریقا ارمغان دیگری را هم دارد . اینکه در ماههای آتی این سرزمین هنوز ناشناخته در روی کره زمین به قول Bob Snow استاد دانشگاه آکسفورد و مدیر موسسه مبارزه با ما لاریا در کنیا موفقیت های بزرگی را در زمینه تکنولوزی ا طلاعا ت به خود خواهد دید. به اعتقاد وی در سا ل ۱۹۸۹ امور به این اندازه در حال پیشرفت نبود که ا ینک می بینیم.
گزارشات واصله خبر از توسعه صنعت را یا نه در کشورهای افریقایی را می دهد به طوری که تهیه " نقشه های دیجیتا لی " همراه با داده های ما هواره و تکنولوژی جدید برای ذخیره سازی اطلاعات لازم. دیگر افریقا نیازی به نوار کاست یا دیسک های نوری ندارد چراکه کامپیوتر همه اطلاعات را ذخیره می کند. در سال ۲۰۰۹ ، دولتهای افریقایی هر گونه اطلاعات لازمی را می توانند در کمتر از یک دقیقه از " اینترنت افریقایی " دریافت کنند. رئیس اداره گوگل در شرق افریقا می گوید نقشه های دیجیتا لی همه اطلاعات داخلی قاره افریقا را می تواند گرد آوری کند وبدین وسیله شما در این قاره قادر خواهید بود نقا طی از کشورتان را که تا کنون موفق به دید نش نشده اید را به راحتی ببینید.
حالا کار به همین جا ختم نمی شود . نقشه های دیجیتا لی ا فریقا به خوبی می توانند اطلاعا ت مربوط به بیماری ا یدز را ارا ئه د هند.نقشه های پیشرفته فوق حتی در دیگر زمینهای ضروری هم چون اطلاعات مربوط به کشاورزی وخشکسا لی( اتیو پی) کمک فراوا نی را می توا نند ا نجام دهند.
نقشه های نصب شده روی گوگل در اینترنت داده های مفیدی را برای تحقیقات علمی فرا هم کرده ا ند. این گونه اطلاعات به محض اینکه در اختیار سیاست مداران ا فریقایی قرار گیرد به یقین مسیر صرف هزینه ها را تغییر می دهد. ا طلاعا ت حاصله از بررسی های مربوط به مالاریا در سوما لی نشان می د هد که بیشتر هزینه های درمان این بیماری به سمت شمال سوما لی جایی که شیوع آن کمتر است سرازیر می شود.

منابع :
۱- اکونومیست ویژه گزارش سال ۲۰۰۹-
۲- نشریه نیو ا فریکن - فوریه ۲۰۰۹-
۳- Africa Unchained :the Blueprint for Africa&#۰۳۹;s Future
By: George B.N. Ayittey-U.S.A- ۲۰۰۵.
۴-Ethnicity &Democracy in Africa
Edited by: bruce Berman, Dickson eyoh & will Kymlicka and …..-U.K-۲۰۰۴.
نویسنده:محمد حسن ایپکچی

منبع : خبرگزاری فارس