چگونگی نهادینه شدن پژوهش و تحقیق در جامعه

توسعه‌ی پایدار بدون آموزش و هر دو بدون نهادی شدن تحقیق ، به فعل در نمی آید . پژوهش و تحقیق باید در حل معضلات جامعه نقشی اساسی و تعیین كننده داشته باشد . تحقیق نیز برای حل مشكلات جامعه به سازماندهی نیاز دارد و سازماندهی به مدیریت ،برنامه ریزی ، اطلاع رسانی و آموزش . بنابراین باید همه ی سازمان ها به ارزیابی دقیق و محوری بپردازند تا مهم ترین و كاربردی ترین پژوهش در حوره ی فعالیت ها و برنامه ها انجام گیرد . هدف این مقاله پرداختن به موانع تحقیق و پژوهش در ایران از دیدگاه سنتی و مدرن می باشد .
ارتقای فرهنگ پژوهش و استقرار نظام تحقیق لازمه ی یك الگوی مطلوب از توسعه می باشد . اگر منهای مسایل ظاهری به شاخص های دقیق توسعه ی انسانی نگاه كنیم در می یابیم كه كشور ما با توسعه یافتگی فاصله زیادی دارد و علت اصلی این پدیده را می توان در موانع پژوهشی كشور جستجو كرد . در دانشگاه ها و مراكز آموزش عالی كشور هر روز هزاران موضوع برای پروژه های تحقیقاتی در رشته های تحصیلی مختلف انتخاب می شوند و به مرحله پایان خود می رسند بدون اینكه هیچ كاربرد علمی و عملی برای جامعه داشته باشند . به این ترتیب هیچ ایده نوی در كشور به وجود نمی آید و هر روز كشور ما بیشتر به این سمت پیش می رود كه باید در این موارد اندیشه جدی شود .
● موانع پژوهش در ایران چیست ؟
برای عموم انسانها بسر بردن در اجتماع و تلاش برای بهبود جامعه با كسب توانایی برای تطبیق خود با آن و یا ایجاد تغییر در آن و یا حداقل یافتن پاسخی قانع كننده برای پرسشهایی كه از مشاهده رویدادهای جامعه برایش پیش می آید ، توجه در پدیده های اطراف را در حدی بیش از یك مشاهده ساده ضروری می سازد . شكی نیست كه هر انسان در برخورد با پدیده های محیط زندگی خود صاحب شناخت و معرفتی هر چند نازل می شود ، ولی این معرفت و شناخت اگر بخواهد در جامعه كاربرد و یا قابلیت تعمیم داشته باشد ، بایستی دارای زیر بنای سیستماتیك و مبنایی عقلی باشد . دستیابی به این امر جز با به كارگیری اصول و فنون شناخته شده روش تحقیق ممكن نیست در جهان امروز عاملی كه بیش از هر عامل دیگر آشنایی با روشهای تحقیق و پژوهش را غیر قابل اجتناب می سازد این است كه اداره جوامع و برنامه ریزی برای توسعه فعالیتهای سیاسی ، اقتصادی ، اجتماعی ، فرهنگی و تكنولوژیكی همگی متكی به تحقیقات هستند .
كرت لوین۱ معتقد بود تحقیق و پژوهش مشكلات اجتماعی را از ریشه می خشكاند ، به عقیده او اگر لازم است نوعی پیشرفت در جهت حل معضلات اجتماعی صورت گیرد ، باید دست به پژوهش زد . زیرا برنامه های پژوهشی خاصیت تعییین كنندگی دارند . لوین مدعی بود كه پژوهش و تحقیق می تواند چندین نیاز را بطور همزمان مورد توجه قرار دهد : نیاز مبرم به دانش بیشتر در مورد علل و پویاییهای آسیبهای اجتماعی ، نیاز به درك قوانین تغییر اجتماعی ، نیاز به كشف راه حلهای كاربردی و علمی برای رفع آن مشكلات و نیاز به كشف قوانین كلی و عمومی كه پدیده های اجتماعی پیچیده تر را تشریح می كند . ۲
امروزه این توسعه و پیشرفت سریع علمی ، مخصوصاً‌ در سه دهه گذشته را صرفاً مدیون به كارگیری روشهای دقیق و صحیح پژوهش علمی می باشیم كه با كوشش فراوان و از جان گذشتگی عده ای از دانشمندان به دست آمده است .
در قرون وسطی نه تنها فلسفه بلكه استعمار كلیسا مانع بسیار بزرگی در راه توسعه و ترقی علوم بوده است قدرت حكیم یا كشیش و كاهنانی كه ادعا می كردند از طریق خاصی با خدایان در ارتباط هستند به ایجاد یك نظام مذهبی منجر گشت كه عقاید جزمی بودن فرآیند طبیعت را ریشه دار كرد . اما به تدریج انسان به این نكته پی برد كه نیروهای طبیعت تحت تأثیر نظمی خاص و رابطه علت و معلولی می باشند و به این ترتیب بینش علمی جایگزین خرافات به ظاهر علمی سابق شد . ۱
استدلال قیاسی ارسطو گرچه پژوهشگر را قادر می سازد كه اطلاعات و یافته هایش را به صورت سازمان یافتـه برای نتیجه گیری آماده سازد ولی برای رسیدن به واقعیات جدید به تنهایی مفید نبود . فرانسیس بیكن ۲ با استفاده از روش استقرایی ، منطق را از برخی خطاها و محدودیتهای قیاسی آزاد كرده او موانع كشف واقعیات را بت نامید . انتساب این رسالت تاریخی به بیكن و نوشته های او صرفاً به خاطر شكستن بتهای فلسفی و دینی آن زمان بوده است . بتهایی كه در نظام بیكنی مورد شناسایی قرار گرفت عبارت بودند از : بت غار یعنی توجه به خواسته های شخصی و سلیقه ای افراد به طوریكه واقعیت را كتمان نماید ، بت قبیله ای كه خواسته های قومی و خانوادگی ، واقعیت را تحت تأثیر قرار می دهد . بت بازار كه نشأت گرفته از وجود ابهامات در شناخت الفاظ و كلمات به كار گرفته است و بت نمایشی یعنی پیروی كوركورانه از هر گونه الگویی می باشد .
با توجه به عقاید بیكن در می یابیم آنچه كه امروز در جامعه ما به عنوان سدی بزرگ در پیش روی پژوهش و پژوهشگر قرار دارد در واقع همان بتهای می باشند كه فكر تازه و اندیشمند خلاق خریدار ندارد و همهٔ درهای نصیحت به باغ قدیم گشوده می شود ، كه لاجرم برای گلهای تازه جایی ندارد .
● برخی موانع پژوهشی در ایران :
برای تفكر در مورد تشخیص و برنامه های ایجاد تغییر در هر سطح و موضوع می توان از مدل « تجزیه و تحلیل تفاوتها۳ » استفاده كرد . یعنی بررسی فاصله بین آنچه اتفاق می افتد و آنچه كه باید اتفاق بیفتد و همینطور بررسی فاصله بین جایی كه اكنون در آنجا واقع شده ایم و جایی كه می خواهیم به آنجا برسیم . از این رو تفاوتها یا اختلافها ، هم مشكلات و مسائل و هم اهداف را تعریف نموده و مشخص می سازد اگر قرار است تفاوتها یا شكافها از بین بروند ، مطالعه و بررسی وضع موجود و اقدام عملی ضروری است. ۴
در واقع با مراجعه به اصطلاح شناسی تحقیق۵ باید متغیرهای مستقل كه همان علت یا دلایل عملكرد ضعیف پژوهشی در ایران است را در یابیم و آنگاه به طرح ، نوع و میزان رابطه با وضعیت بهبود بپردازیم .
چنانچه این بررسی را بر اساس عقاید بیكن شروع كنیم ، مشاهده می گردد ، علیرغم گذشت زمان و فاصله گرفتن از استعمار كلیسا ، معذالك شواهدی مبنی بر وجود بتهای بیكن در جامعه ما وجود دارد . مواردی مانند مقاومت در مقابل وجود نارسایی در عملكرد ، عدم تمایل افراد به سرمایه گذاری در مراكز تحقیقاتی نمونه هایی از بت غار می باشد . وضعیت بوروكراسی در كشور به گونه ای است كه برخی از سازمانها در برابر پذیرش این واقعیت كه در عملكرد و بازده نارسایی وجود دارد ، مقاومت می كنند . معمولاً‌ این موارد در سازمانهایی پیش می آید كه بیشتر توسط كاركنان ساده و معمولی كنترل می شوند در سازمانهایی كه افراد شاغل به خصوص مدیران آنها با منطق علت و معلولی برای استدلال آشنا هستند و قبلاً در این خصوص آموزش دیده اند ، تمایل برای پژوهش بیشتر است .
از جمله مواردی كه انجام تحقیق و پژوهش به منظور رفع نارسایی موجود را به طور ضمن تحت تأثیر قرار می دهد ، این طرز تفكر است ۱ همچنین هنگامی كه قرار شود در یك علم ، سرمایه گذاری كنند و از آن چیزی كه به آن علاقه دارند ، به خاطر علم ، صرف نظر كنند ، عقب نشینی می كنند مصداق این امر ، سرمایه داران كشور ما هستند . این سرمایه داران در حد ساختن مدرسه ، مسجد و بیمارستان كار می كنند . ولی هنگامی كه صحبت از ساختن یك مركز تحقیقاتی می شود . موضوع كاملاً متفاوت است . كسی دركی از ساختن یك مركز تحقیقاتی ندارد . این موضوع ، بیانگر آن است كه جامعه ما درك درستی از علم ندارد و به همین دلیل ، نمی تواند تصور كند كه چرا برخی از متخصصان ،كشور را ترك می كنند . این موضوع راهی ندارد جز اینكه كاری كنیم كه درك علمی جامعه بالا رود .
از جمله شواهدی كه بر وجود بت قبیله ای اشاره می كنند ، مقتضیات سیاسی ، عدم حمایت مالی و سیستم متمركز تصمیم گیری دولتی می باشد . از عمده ترین موانع وجود قدرتهای نسبی ناشی از تعلقات خاص گروهی ، قومی و جناحی است كه غالباً‌ وجود این قدرتها ، سازمانها ، دانشگاهها و تشكیلات اداری را ناگزیر از ارائه خدمات مطابق با نیازهای خاص آنها می كند كه این عمل با اصل عدم تمركز بر اساس نظریه های توسعه جوامع در تعارض قرار می گیرد . باندبازی مسأله ای است كه لطمات زیادی به امر پژوهش وارد ساخته و بسیاری از پژوهشگران را ناخواسته به كتمان حقایق ، كم رنگ یا بیرنگ كردن مسائل و بسیاری از اظهارنظرها و نتیجه گیریهای نادرست سوق می دهد . عدم حمایت مالی و عدم تخصیص بودجه به فعالیتهای تحقیقاتی از جمله مواردی است به عنوان مانع پژوهش مطرح است .
در دنیایی كه زندگی بر روی آن بیش از پیش دانشبر شده است و كشورهای صنعتی از ارقام بالای بودجه سالانه پژوهشی برخوردار هستند . آمریكا و ژاپن به ترتیب ۱۷۰ و ۱۳۰ میلیارد دلار ـ و تایوان و سنگاپور بــه ترتیب ۱ /۲ و ۵/۱ درصـد از تولیــد ناخالص ملی خود را صرف تحقیقات می كنند و رقم ۴۵۴/۰ درصد ، در نسبت هــزینه های تحقیقاتی ایران به تولید ناخالص ملی ، جای تأمل بسیار است ۲ . در كشور گاهی وزارتخانه ها فقط بودجه های اضافی خود در پایان سال را به امر تحقیق اختصاص می دهند و در برخی از دانشگاهها بودجه تحصیلات تكمیلی صرف كارهای خدماتی می شود این مسأله نشان می دهد كه یا بودجه مناسبی برای پرداختن به امر پژوهش در اختیار نیست و یا برنامه ریزی مناسبی برای تخصیص بودجه به كارهای تحقیقاتی تدوین نشده است . اگر بودجه ای هم خرج می شود صرف تشكلات می گردد .
نابسامانی ، ناهماهنگی و نبود انسجام بین بخشهای اقتصادی و ناچیز بودن بودجه ای كه به امر پژوهش در كشورمان اختصاص داده شده از جمله موانعی هستند كه به نابسامانی امر پژوهش در جامعه كمك می كند و باعث خواهد شد ، توانایی ها و خلاقیت های مبتكران و كسانی كه با علاقه به امر پژوهش می پردازند زایل شود . از طرفی سیستم متمركز تصمیم گیری كه همان ضعف مدیریت می باشد از موانع دیگری است كه سد راه پژوهش و تحقیق می باشد كه البته ناشی از یك مشكل نهادی است . اجباراً به طرفی می رویم كه در نهایت ساختار « دولت سالار » می شود و انگیزه پژوهشی كه باید برای اصلاحات بیشتر و عمیقتر وجود داشته باشد ، از بین می رود و ماهیت خاصی پیدا می كند ، همچنین می بینیم كه در این سالها ، ارزش پژوهش از سوی بزرگان مملكت بازگو می شود ، تشكیلات و مراكز تحقیقاتی و پژوهشگاههای متعددی پدیدار شده ، كه گرچه از كیفیت كار آنها و یا عملكردشان گزارشی در دست نیست ؛ لیكن به هر حال نویدی بزرگ و امیدوار كننده است . اما جای دریغ اینجاست كه در همین مراكز هم ، اندیشهٔ خلاق ، خریداری ندارد و به عوض ، جویندگان نام و عنوان پژوهشگر ، پله های این تشكیلات را آنقدر می پیمایند تا مكانی برای خویش بیابند و از مزایای قانونی آن بهره مند گردند .بهر حال حتی اگر در مواردی مجوز انجام تحقیقات كه به وسیلهٔ هیأت ارزیابی عنوان و طرحهای تحقیقاتی صادر می گردد تعدادی از پروژه ها را به دلیل تدوین ضعیف رد كنند . ولی در واقع فقدان بنیه مالی لازم برای تأمین هزینهٔ اجرای برخی از پروژه و مقتضیات سیاسی و تمركز در تصمیم گیری موجب تعویق طرح و یا عدم انجام آن می گردد .
از آن طرف می بینیم در ژاپن علیرغم قرار گرفتن یك سیاستمدار متعلق به یك جناح خاص در رأس یك وزارتخانه كه ممكن است در جریان تصمیمات عمده داخلی و بین المللی ، بوروكراسی را در خدمت سیاست قرار دهد ، مع هذا بازی قدرت سیاسی در داخل هیچگاه محور و مبانی اصلی شكل گیری پژوهشهای علمی ژاپن را تشكیل نداده است .
زیرا فرض بر این است كه سیاستمدار منافع ملی كشورش را ترجیح داده و مایل نیست بنیان علمی كشور صرفاً به خاطر منافع شخصی و گروهی سست و بی اعتبار شود و شكل ناهنجاری بیابد . ۱
در ارتباط با بت بازار می توان به عدم ارتباط صحیح اشاره كرد كه شامل مواردی از قبیل كافی نبودن سیستم اطلاعاتی و اطلاع رسانی ، كارآ نبودن نظام آماری كشور می باشد كه منجر به وجود ابهامات در شناخت می گردد و متعاقب این مسأله غیر كاربردی بودن تحقیقات پیش می آید .
برای داشتن یك برنامه مناسب كار بیش از هر چیز وجود اطلاعات و یك نظام آماری كارآمد ضرورت دارد . نظام آماری ، آمار و اطلاعات لازم را در دسترس پژوهشگران قرار می دهد و به این ترتیب و با فراهم آوردن موجبات شناخت مسائل و مهیا ساختن زیربنای هر گونه تحقیق ، توسعهٔ همه جانبه سرعت می گیرد.
در زمانی كه پژوهشگران سایر كشورهای پیشرفته با بمباران اطلاعاتی روبه رو هستند ما با خلاء اطلاعاتی روبه رو هستیم و در مواردی هم كه اطلاعات و آمار وجود دارد به دلیل اختلاف و تفاوت در اعداد و ارقام پژوهشگر قادر به استفاده و انجام تحقیق بر اساس این اطلاعات نمی باشد . عواملی كه در ایجاد تناقض آماری نقش دارند ، عبارتند از :
تفاوت بیــن پرسشنامه ها ، روشهای جوامع آماری در آمارگیری نمونه ای ، تعاریف ، مفاهیم و اصطلاحات آماری ، همچنین تغییر محدودهٔ جغرافیایی ( دهستان ، شهرستان ، استان ) در فاصله بین چند سرشماری .
با توجه به اینكه در ایران فعالیتهای موازی آمارگیری و تولید اطلاعات مشابه امری عادی شده است ، در نتیجه انتظاری غیر از این هم نمی توان داشت زیرا هر كدام از مراجع ( بانك مركزی جمهوری اسلامی و مركز آمار ایران ) از روشهای متفاوتی استفاده می كند كه طبیعتاً نتایج گوناگونی هم به دنبال دارد . از طرفی تعاریف پایه ای در كشور ما دقیق نیست در بعضی از سرشماریها جمعیت شاغل ۱۰ سال به بالا و در بعضی از سرشماریها جمعیت شاغل ۶ سال به بالا در نظر گرفته شده است ۱، در حــالیكه مفاهیم شــاغل و بیكار از طرف سازمان بین المللی كار ۲مشخص است و نباید به راحتی تغییر یابد . هر چند اشكالی ندارد كه تعریفی بهبود یابد و روشها و تعاریف جدید مبنای محاسبه قرار گیرند ، سازمانهای جهانی نیز بر اساس یك اصول علمی مسائل و تعاریف را بازنگری می كنند منتهی این تغییرات باید به صورتی تحقق یابد تا پژوهشگر دچار مشكل نشود . یعنی طبقه بندی جدید و قدیم در كنار هم قرار نگیرند و از طرفی روشهای نمونه گیری ـ روشهای آمارگیری و تعاریف به كار رفته باید همراه با آمار مربوطه اعلام گردد ، تا محقق با مطالعهٔ روشهایی كه در جمع آوری از آنها به كار رفته است ، می تواند بهترین آنها را برای كار تحقیق خویش انتخاب نماید و چنانچه روشی قابل اعتماد نیست ، محقق آن را مبنای كار تحقیق خود قرار ندهد . برای حل این معضل باید مشخص كنیم قانون ، مسئولیت انجام هر كاری را به چه كسی سپرده است .
از جمله مواردی كه تحت تأثیر ثبت نمایشی قرار می گیرد . افكار و فعالیتهایی است كه به مرور زمان با توجه به اینكه صحیح نمی باشند اما جزء عادتها و هنجارهای ما قرار گرفته اند و در حقیقت به صورت كوركورانه از الگویی پیروی می شود . منجمله می توان گفت : نوع آموزش ناكار آمد است . مدارس و دانشگاههایی كه فقط اطلاعات می دهند و آنگاه حافظه افراد را اندازه گیری و ارزیابی می كنند و عملیات آموزشی آنها ، كمتر استعداد « تفكر زایی » دارد ، چگونه می توانند به توسعه یاری برسانند ؟ ۳در نظام آموزشی كشور ما ، بهترین نمره ها را به بیشترین مقدار از بر كردن جزوات درسی ـ آن هم چه بسا در حافظه كوتاه مدت مربوط به شب امتحان ـ داده می شود ، نه به بهترین تفكر و اندیشیدن .
مروری بر كم و كیف سوالات امتحانی رایج در دانشگاهها گواه بر این مدعاست . بهترین مدرسان در چنین فضای كاری ، كسانی هستند كه بیشترین پاسخهای صحیح را به افراد یاد بدهند نه آنها كه بیشترین پرسش را برایشان ایجاد كنند . الگوهای آموزشی رایج در ایران ، با روشهایی مثل روشهای اكتشافی كه جریان تدریس را پر هیجان و لذت بخش می نماید ، و به رشد تفكر و پرورش افكار نو و بی سابقه و پرورش استعدادها و خلاقیت می انجامد ، فاصله دارند . انیشتین در خاطرات خود از محل تحصیل می نویسد در آموزشگاه لوئیت پولد ۴بچه ها مجبور بودند هر چیزی را حفظ كنند و به ندرت ، زمینهٔ سوال كردن ، فراهم می آمد . در چنان مدرسه ای ، خود آلبرت انیشتین هم شاگردی خوب نبود و معلمش به او می گفت : تو هیچ وقت به جایی نمی رسی . ۱
این نوع آموزش باعث می گردد كه وقتی هم افراد به سازمانها به عنوان شاغلین راه یافتند . در پاسخ محققان و پژهشگران جوابهای بی محتوا بدهند و به هر دلیل كه نخواهند اطلاعات را در اختیار پژوهشگر قرار دهند از جمله ای تحت عنوان ، محرمانه است استفاده كند در صورتیكه در ایران آمار محرمانه را فقط در سه وزارتخانه داریم وزارت دفاع ، وزارت اطلاعات و وزات نفت و در سایر وزارتخانه ها آمارها نباید محرمانه تلقی شود . حقیقت این است كه جهان پیشرفته ، از راه ارج نهادن به آفریده های ذهنی آدمی به اینجا رسیده است . اگر بخواهیم راه توسعه را به سرانجام برسانیم ، چاره ای جز گزیدن این شیوه نداریم .
●● نتیجه گیری :
پژوهش بیانگر نوعی حلقه ارتباطی بین تجربه و كاربرد و در همان حال ، علم و عمل افراد است ، نتایج حاصل از یك طرح تحقیق بسیار زیاد است : مسائل و مشكلات علمی ، حل می شوند ، نوعی مشاركت در تئوری صورت می گیرد و درك افراد از پدیدهٔ مورد پژوهش بیشتر می شود . كرلینجر۲ دو مقوله گسترده از تحقیق را مطرح كرد : بررسی قوانین كلی و تشخیص یك وضعیت خاص ، بررسی قوانین كلی ، منجر به مشاركتهایی در تئوری می شود و تعمیم هایی در مورد پدیده های طبیعی به وجود می آورد ؛ تشخیص یك وضعیت خاص منجر به حل مشكلات ضروری و عملی می گردد وظیفهٔ كاربردی علم است یعنی معرفی فعالیتی برای پیشبرد دانش و بهبود وضع آدمی است . ۳
با توجه به عقاید بیكن و موارد مشابه ای كه در جامعه ما وجود دارد موانع پژوهش در ایران را می توان در سه مقولهٔ كلی دسته بندی كرد: موانع آموزش كار آمد ، تعیین حدود دخالت دولت از فعالیتها و وظایف آن و تأمین مالی پژوهش و موانع بودجه ای . كه پرداختن به این موانع و تعیین راههایی برای سیاستگذاری و اجرای صحیح در این سه مقوله می تواند تا حد زیادی رهگشای مسائل تحقیقاتی باشد .بنا به عقیده كولیر۴ تحقیق و پژوهش ، ابزاری است كه از عهدهٔ تركیب و هماهنگ نمودن عناصر ناهمگون بر می آید . بنابراین در جهت برطرف كردن موانع تحقیق به یكسری فعالیتهای سازمان یافته از ناحیه دولتها احتیاج می باشد . در اینجا لازم است میان حكومتهای مقتدر و متمركز و حكومتهای دولت سالار تمایز قائل شویم .كه در این مورد باید به نكته هایی توجه كنیم كه اولا دولت خود را مجاز به دخالت در چه حوزه هایی از مسائل جامعه می داند . ثانیاً استفاده از كدام شیوه را برای دخالت اداره جامعه مجاز می شمارد و ثالثاً این دخالتها با چه درجه ای از كارآیی صورت می گیرد .۵ اقتدار حكومتی بستگی به درجه كارآیی دخالتهایش دارد نه به میزان وسعت دخالتهایش ؛ در حالیكه معیار دولت سالاری پوشش دخالتی و عدم رعایت اصالت فرد انسانی است . از این دیدگاه برنامه ریزی برای توسعه به این معنی است كه باید كارها را بر اساس پیش بینی های علمی و به صورت هماهنگ پیش برد ؛ لذا اگر تكلیفی تعیین می شود مانند تكلیفی است كه یك پزشك برای مریض تعیین می كند .
بنابراین باید دید علم تحول اجتماعی چه حوزه هایی را حوزه دخالت دولت می شمارد . اساساً‌ بعضی از فعالیتها برای بخش خصوصی دارای بازده لازم نیست ، در حالیكه برای توسعه كشور از جمله الزامات است . این بخش از فعالیتها باید الزاماً توسط دولت بر عهده گرفته شود و به انجام برسد . مهمترین و اولین این نوع فعالیتها تأسیس موسسات نظریه پردازی و تحقیقاتی است . در این مورد دولت با تأسیس این موسسات كه در واقع سازندگان مكاتب فكری هستند شرایطی فراهم می كند كه دانشمندان علوم اجتماعی فارغ از مشكلات روزمره و گذران زندگی بتوانند به مسائل كشور بپردازند و راه كارهای مناسب اداره امور را بیابند . بدون این موسسات برنامه ریزی علمی توسعه ممكن نیست و كار توسعه الزاماً به تجربه و خطا و اتلاف منابع می انجامد . در حقیقت دولت باید ، منابع اولیه این موسسات را تأمین كند و اداره آنها را به دانشمندان و محققان بسپارد و در آنها دخالت نكند وگرنه نتیجه لازم به دست نخواهد آمد . پس در زمینه امور علمی ، تحقیق و توسعه و حوزهٔ آمار و نظام اطلاعاتی در سطح بسیار وسیع الزاماً باید دولت به عهده بگیرد .
باید وزارتخانه های دولتی هر یك رشته های مربوط به خود موسسات تحقیقاتی دایر كنند و با همكاری و مشاركت فكری و مالی بخش خصوصی در زمینهٔ پدیدآوردن كالاها و تكنیكهای جدید تولیدی مبادرت ورزند ؛ و نتایج آن را نه در خدمت یك یا دو شركت و سازمان خـاص ، بــلكه در خــدمت كل صنایع و حرف ذی ربط قرار دهند .
ـ كمبود بودجه پژوهشی باید توسط مدیریت صحیح در تخصیص بودجه برطرف گردد . در كشورهای توسعه یافته ، بخشی از فعالیتهای پژوهشی در دانشگاهها از طریق بخش صنعت تأمین می شود در حالیكه در ایران ، به دلیل ارتباط ضعیف دانشگاه و صنعت اینكار صورت نمی گیرد . این خلاء باید توسط یك ارگان به شرطی كه به یك سازمان عریض و طویل و بی خاصیت تبدیل نشود ، پر شود . در حالیكه هفتاد درصد تحقیقات كشور در دانشگاهها و مراكز پژوهشی وابسته به آن صورت می گیرد ، تنها ده درصد از بودجه پژوهش كشور به بخش پژوهش آموزش عالی اختصاص یافته است .
شاید بتوان برای رفع این معضل به راه حلی اشاره كرد . هرگاه دولت و مجلس ، قانونی را تدوین و تصویب كنند كه به موجب آن ، تمام یا بخشی از هزینه های واقعی تحقیقات در واحدهای تولیدی ، به عنوان مالیات پرداخت شدهٔ آن واحدها تلقی گردد ، انگیزه لازم برای تحقیق و حمایت مالی محقق شكل خواهد گرفت . قانون اساسی ، نظام مقدس جمهوری اسلامی را مكلف ساخته كه استعدادها را بارور كند و امكانات آموزشی و پـژوهشی را فراهم آورد . بنابراین اگر شرایطی پیش آید كه با نظارت عالیهٔ دولت ، پژوهش و آموزشهای لازم در محل واحدهای صنعتی به سامان بنشیند ، مقصود قانونگذار حاصل آمده و منعی برای مصرف بخشی از بودجهٔ عمومی در این راه باقی نمی ماند .
ـ در مقایسه آموزش و پژوهش می توان این دو را اینگونه تعریف كرد كه تحقیق به معنی تلاش برای یافتن پدیده های نو و آموزش ، انتقال علم حاصل از این تحقیق است . در اهمیت علم و آموزش همین بس كه وحی خاتم پیامبران با كلمهٔ اقراء آغاز شد . تحقیق ، تاریخی به درازای تاریخ انسان دارد و اعتقاد بر این است كه آن میوه ممنوع كه باعث راندن آدم از بهشت شد ، پژوهش و جستجو بود . نظام آموزشی هنگامی برای توسعه مساعد خواهد بود كه تحقیق و پژوهش نهادی گردد ، از انتقاد و روح نو آوری استقبال كند . فضای كلاسهایش بتواند برای آموزش گیرندگان ، توفان ذهنی ۱ برپا نماید . در حین درس ، دستهایی بیشتر بلند شود ، گفتگو سر بگیرد . جر و بحث بیفتد ، برنامه های درسی و روشهای تدریس ، دانش آموزان و دانشجویان را مسأله دار كند و به افكارشان دامن بزند ، به اندیشیدن برانگیزاند و فرهنگ محافظه كاری ، نوگریزی و ترس موهوم از روشها و ایده های بدیع و جدید بر آنها چیره نشود .
فرهنگ پژوهش به نوبهٔ خود مستلزم آموزش صحیح و آموزش كارآ مبتنی بر پژوهش است . رواج و رونق انجمنها و نهادهای علمی و تحقیقاتی و حمایت همه جانبه از محققان داخل و جذب محققان ایرانی خارج از كشور ، ضمن پرورش محققان تازه نفس جدید ، طبعاً‌ الگویی است در جهت نهادینه كردن فرهنگ پژوهش و در این حالت می توان بسیاری از كارهای تحقیقاتی به ویژه در سطح دانشجویان را به سمت تحقیقات كاربردی سوق داد ، تا تنها نوشتن پایان نامه نوعی رفع تكلیف نباشد و دانشجویان قبل از رسیدن به مدرك به سواد حاصل از آموزش كارآمد رسیده باشند .
استاد عبدالسلام می گوید تأمین پنج شرط اساسی برای تحقیق و پژوهش الزامی است : تعهدی پرشور ، حمایتی بخشنده ،‌امنیتی تضمین شده ، استقلال نهادهای علمی و جنبهٔ بین المللی دادن به تحقیق .
هر پژوهش به خلق اندیشه های تازه منتهی می شود و هر اندیشه تازه ای منشأ طرح پرسشهای نوینی می گردد كه انسان را به ارزیابیهای بیشتر و جدیدتر بر می انگیزد و زمینه ساز تحولات علمی ، صنعتی اجتماعی در هر جامعه ای می باشد و انتقال اطلاعات و یافته های حاصل از پژوهش از طریق برگزاری همایشهای علمی ،‌انتشار تحقیقات ،‌ قطعاً در ایجاد فرهنگ پژوهش و تشویق و ترغیب مبتكران و پژوهشگران مؤثر خواهد بود . در هر صورت نظام آموزشی و تحقیقاتی ، لازم است و در درجهٔ اول پا به پای هم و دوشادوش یكدیگر پیش بروند و در درجهٔ بعدی خود را با نیازها و اولویتهای بازار كار ،‌صنعت و خدمات بومی و ملی ، مطابقت داده و با آن در ارتباط باشند . ۲

فهرست منابع :
۱-خلاصه مقالات سمینار منطقه ای ، تهران ، موسسه پژوهش و برنامه ریزی آموزش عالی ، ۲۷-۲۹ بهمن ۱۳۷۶
۲- سانتری ، لورنس . آلبرت انیشتین جوان ، نسرین وكیلی ،‌عالی قاپو ، ۱۳۷۴
۳- صدیق ، عیسی . روشن نوین در آموزش و پرورش ، چ ۴ ، تهران ، طبع كتاب ، ۱۳۴۰
۴- علیپور تهرانی ، بهزاد . نقش نظام اداری وبرنامه ریزی ژاپن ، تهران ، وزارت امور خارجه ، ۱۳۷۲
۵- فرنچ ، وندال . سیسیل ، اچ بل . مدیریت تحول در سازمان ، مهدی الوانی ، حسن دانایی فرد ، تهران ، صفار ، ۱۳۷۹
۶- لیوینگستون ، آرتورا . سیاست اجتماعی در كشورهای در حال توسعه ، حسین عظیمی ، تهران ، وزارت برنامه و بودجه ، ۱۳۶۸
۷- مركز آمار ایران ،‌سالنامه آماری كشور ۱۳۶۵ ، تهران ، انتشارات مركز آمار ایران ۱۳۶۵
۸- مركز آمار ایران ، سالنامه آماری كشور ۱۳۷۵ ، تهران ، انتشارات مركز آمار ایران ، ۱۳۷۵
۹- محمدزاده ، عباس . مدیریت توسعه ، چ ۳ ، تهران سمت ، ۱۳۷۷
۱۰- نبوی ، بهروز . مقدمه ای بر روش تحقیق در علوم اجتماعی ، تهران ، فروردین ، ۱۳۵۵
۱۱- هومن ، حیدرعلی . پایه های پژوهش در علوم رفتاری ، تهران ، چهر . ۱۳۶۶
۱۲- Benor , D . & J . Harrison ; Agricultural Extension , the training & visit sgstem ; washington , D.C : word Bank , ۱۹۷۷
۱۳-francis Beacon as eited by C.B.K.Hess , scientific thought and social reconstruction American scientist
۱۴-ILO – year book of labour statistics Internatioal labour office – Geneva ۲۰۰۰
۱۵- Kepner , charles H.and Benjamin B.Tregoe , the Retional manager , ۲nded , princeton,۱۹۷۶
منبع : كتاب مجموعه مقالات نخستین كنگره بین المللی - دانشگاه آزاد اسلامی

منبع : خبرگزاری فارس