موریانه (شناسایی و راههای مبارزه با آن )

تمام خانواده های موجود در راسته موریانه ها به صورت اجتماعات بزرگ و کوچک در محدوده سیستمی لانه ای و به صورت کلنی زندگی می کنند . ارتباط بین لانه ها و دنیای خارج بستگی به عادت مخصوص تغدیه ای گونه ها دارد . موریانه ها توانایی کنترل اقلیم داخل لانه خود را دارند. موریانه ها همه چیز خوارند و از مواد گیاهی ، الیاف ، فرآورده های پشمی و پنبه ای ، کاغذ دیواری ، چرم ، موکت ، لاستیک ، پوشش کابل ها ، جانوران نگهداری شده در موزه ها ، انواع چوب و فرآورده های چوبی تغذیه می کنند ۰ در مناطق گرمسیر و نیمه گرمسیر فعالیت زیاد دارند عموما در محیط مرطوب و تاریک زندگی می کنند از طریق ایجاد دالان های زیرزمینی و کانال های سر پوشیده در سطح دیوارها ، ستونها و غیره بداخل ساختمان ها و محل های تامین مواد غذایی نفوذ میکنند . لانه ها ممکنست در اعماق خاک ، داخل تنه پوسیده درختان ، داخل چوبهای خشک یا اثاثیه چوبی داخل ساختمانها بنا شوند برخی دارای لانه آشکار در بالای سطح خاک می باشند تعدادی از موریانه ها از مواد چوبی تغذیه میکنند و با حفاری در چوبهای تر ادامه زندگی می دهند موریانه های دروگر در چراگاه های خشک که درختان کمی دارند لانه سازی میکنند ، بعضی از موریانه ها از مواد گیاهی خشک تغذیه می نمایند تعدادی از موریانه ها بسته به شرایط محیطی لانه هایی ایجاد میکنند و موجبات خسارت به محصولات کشاورزی ، لوازم ساختمانی و ساختمانها را فراهم می آورند
از ۱۸۰۰ گونه شناخته شده در دنیا ۱۴۸ گونه به ساختمانها صدمه می زنند و خسارت آن چنان شدید است که داخل هر محدوده ای که انتشار یابند دیر یا زود الوارهای بی محافظ و یا وسایل چوبی به کار رفته در ساختمان ها تخریب می شد موریانه هایی که در داخل خاک و زیر زمین دالان حفر می کنند توانایی آن را دارند که راهروهای خود را از خاک به درون آجر و حفره های داخلی دیوار باز نمایند گاهی تیر های شیروانی و چوب های سقف را مورد حمله قرار می دهند موریانه های چوب خشک ،گاهی در الوارهای دور از زمین حتی روی سقف نیز کلنی ایجاد می نمایند
در سالهای اخیر به سبب بالا رفتن مخارج تعمیر و نگهداری ، موریانه ها خسارات بسیاری به ساختمانها واردآورده اند خصوصا" در مناطقی که پروژه های خانه سازی ارزان قیمت و به تعداد زیاد وجود دارد و به برنامه های تعمیر و نگهداری اهمیتی داده نمی شود ساختمانها بیشتر در معرض حمله موریانه ها قرار میگیرند انتشار موریانه ها ازمحلی به محل دیگر و حتی کشوری به کشور دیگر به راحتی امکان پذیر است افزایش تعداد ساختمان ها با تغییر روش ساختمان سازی موجب شده است که موریانه ها در کشورهایی که تا کنون مطرح نبوده اند به صورت آفت در آیند مثلا در مناطقی که خانه ها را از خشت و گل بدون استفاده از الوار می ساختند بنظر می آید که ساختمانها بدون موریانه باشند در حالیکه استفاده از تیر ، الوار و تغییر بافت ساختمانی سبب شده است که موریانه ها تکثیر یافته و مشکل آفرین شوند ۰ تعداد اجتماعات موریانه های زیر زمینی بالغ بر هزار حشره است و جمعیت اجتماعاتی که در مناطق گرمسیری لانه های تپه ای می سازند به میلیونها حشره تخمین زده می شود به همین جهت حمله سریع و وسیع آنها به ساختمانهای جدید از حمله سایر موریانه ها مشخص ترا ست
علامت مشخصه آلودگی به موریانه های زیرزمینی وجود خاک یا مخلوطی از شن وموریانه چوب جویده شده در الوارها است در همین حال لوله های خاکی یا راهروهای پوشیده که بر روی دیوارهای غیر قابل نفوذ بنا می شود خطوط ارتباطی بین لانه و غذا می باشد. اگر الوار با خاک تماس داشته باشد موریانه ها از زیر دالان های داخل خاک با چوب در تماس داشته بدون هیچگونه علامت مشخصه وارد الوار می شوند دیوارهای خشتی یا سنگی با ملات گل به حفره های ممتد راه را برای موریانه های الوار سقف ایجاد می کنند
شروع کلنی موریانه ها با نر ها و ماده های بالدار می باشد این موریانه ها پس از جفتگیری بالهای خود را از دست می دهند در این مرحله موریانه ها سلول کوچکی در خاک ایجاد میکنند و ماده (ملکه ) تخم می گذارد ، پس از باز شدن تخم ، والدین از ذخیره بدن خود ، نوزادان را تغذیه می نمایند اولین سری کارگران کوچکتر از کارگران بعدی هستند در موریانه های چوب های خشک اولین دسته نوزادان تماما به کارگران تبدیل می شوند و یک موریانه سرباز هم تولید می شود تا فعال شدن کارگران ماده تخمگذار که ملکه نامیده می شود دیگر تخم نمی گذارد و پس از آن شروع به تخمگذاری می کند و این کارگران هستند که از نوزادان نگهداری می کنند و تغذیه آنها را بر عهده دارند. درکلنی موریانه ها علاوه بر کارگران پوره ها(نوزادان) سن پایین هم فعالیت دارند اگر کلنی خوب رشد کرده باشد موریانه سرباز هم مشاهده می شود فعالیت موریانه ها با پیدا شدن افراد جنسی نر و ماده بالدار خاتمه می یابد ملکه چندین سال تولید مثل می کند وقتی قدرت تخمگذاری ماده ها از بین رفت و نرها از بین رفتند کلنی برای آنها جانشین تعیین میکند و بدین ترتیب کلنی توسعه می یابد (گاهی ارتفاع کلنی ها به چندین متر می رسد) .
● مبارزه
مسئله ای که در امر ساختمان سازی به آن بایستی توجه شود این است که ساختمانهای ساخته شده از بتن و فلز و شیشه لزوما" ضد موریانه نیستند مگر اینکه ساختمانها طوری طراحی شده باشند که دسترسی موریانه ها به مبلمان چوبی ، کتابها ، وسایل تزئینی غیر ممکن باشد
▪ اقداماتی که صرفا" جنبه پیشگیری دارد به شرح زیر می باشد:
الف) موریانه های خاکزی
۱) دقت در تهویه
۲) استفاده از زیر زمین یا ایجاد ساختمان برروی ستون و پایه
۳) جلوگیری از مرطوب شدن محیط
۴) استفاده از موانع مکانیکی مانند قطعات بتون پیش ساخته به صورت ممتد حداقل ۱۵cm و فاقد هر گونه شکاف تا از رسیدن موریانه های خاک جلوگیری شود
۵) نصب کلاهک در قسمت پایه ساختمان که مانع از بالا آمدن موریانه از پایه می شوند
۶) آغشته کردن محل به سموم شیمیایی مانند دیلدرین Dieldrin ، پنتاکلروفنات سدیم و هگزاکلروبنزن
۷) استفاده از سموم خاک خصوصا در ساختمانهایی که از قطعات بتون ساخته می شوند و امکان بازبینی وجود ندارد
۸) پاکسازی محل ساختمان از لانه های موجود و منهدم کردن چوب و فرآورده های چوبی آلوده و ریشه گیاهان
۹) مقاوم نمودن الوارهایی که به کار برده می شود
ب) مبارزه با موریانه چوب
این موریانه ها در شاخه های خشک و مرده درختان و الوار بریده در حال خشک شدن زندگی می کنند آنها به صورت دستجاتی کوچک پرواز کرده انتشار می یابند در ساختمانهای جدید هر جا که الوار ساختمانی یا مبلمان چوبی که دارای شکاف یا بریدگی باشد محل جایگزینی موریانه ها است . استفاده از چوب ساختمانهای قدیمی در محلی که موریانه چوب وجود دارداشتباه محض است با این همه موریانه های چوب از طریق انتقال وسایل چوبی آلوده به ساختمانهای جدید منتقل می شوند . تنها راهکار موثر در ساختمانها استفاده از الوارهایی است که نسبت به موریانه مقاوم هستند یا بوسیله مواد موثر ضد موریانه محافظت شده اند، همچنین معدوم نمودن وسایل آلوده و سوزاندن آنها توصیه می شود
ج) مبارزه با موریانه در ساختمانها
۱) شناسایی موریانه هایی که خسارت زده اند زیرا اقدامات مبارزه فقط با آگاهی از عادات موریانه ها و اطلاع کافی از نحوه ساختمان سازی آنها امکان پذیر است
۲) مشخص نمودن محل ورود موریانه که با بر داشتن تکه های چوب چوبی امکان پذیر است ضمن اینکه ارتباط موریانه ها نیز از بین خواهد رفت زمانی که ارتباط موریانه های داخل ساختمان با خارج از ساختمان قطع شود موریانه ها بتدریج از بین می روند
۳) استفاده از سموم شیمیایی در خاک که موریانه ها از میان آنها عبور میکنند تا به ساختمان برسند روش متعارفی است مانند استفاده از امولسیون۱% کلردان chlordane امولسیون ۵/۰% دیلدرین ، دیازینون ۳- ۲ در هزار .
۴) برای سمپاشی اماکنی که بر روی بتون پیش ساخته روی خاک بنا شده باید سوراخهایی با فاصله ۴۵-۳۰ سانتیمتر ۱۵ سانتیمتر از سطح داخلی دیوار فاصله داشته باشند ایجاد نموده واز این طریق حشره کش را وارد خاک نمود
۵) چوب ساختمانهایی که به موریانه چوب خشک آلوده شده اند بایستی بتدریج با مواد شیمیایی محافظت کننده آغشته نموده تا با نفوذ به عمق کافی موریانه های موجود را نابود نماید برای مبلمان آلوده برای ریشه کن کردن موریانه های چوب خشک از روش تدخین استفاده می شود که این عمل با پوشاندن ساختمان به چادر پلاستیکی و استفاده ازمتیل برد ماید به میزان ۱ کیلوگرم در ۲۰ متر مکعب به مدت ۲۴ ساعت صورت می پذیرد

دکتر مهرداد حلوائی
http://iranpest.blogfa.com