مشاوره؛ پیش نیاز توسعه مدیریت

زندگی اجتماعی هر روز پیچیده تر می شود و سازمانهای اجتماعی هر روز سیطره خود را بر زندگی انسانها گسترده تر می كنند. پیچیدگی سازمانها از سویی متأثر از تنوع و تعدد اجزای درونی و عوامل محیطی آنهاست و از سویی نتیجه شتاب تغییرات این عوامل است. هرقدر سازمانها اتكای بیشتری بر ابزارها و روشهای معین و استـاندارد داشته باشند از قطعیت و قـــابلیت مدیریت بیشتری برخوردارند و برعكس هرقدر دانشگران یعنی انسانهای متخصص آزاد و صاحب اراده نقش بیشتری در آنها داشته باشند مدیریت بر آنها پیچیده تر شده و دانش و مهارت بیشتری را می طلبد. سازمانهای دانشگر و دانشگران برخلاف سازمانهای ابزار محور و انسانهای ابزارگونه، مدیریتهای جزم اندیشانه را بر نمی تابند.
ناكامی بسیاری از مدیریتها معلول ناهمخوانی نگرش و رفتار جزم اندیش مدیران و سیستم های مكانیكی تحمیل شده به سازمانها با واقعیت غیرجزمی آنهاست. سازمانها برخلاف ماشین ها و سیستم های مكانیكی دارای اراده و آرمان اند. مدیریت بر آنها دانش، بینش و مهارت متناسب با ماهیت آرمانمند آنها را می طلبد.
نمی توان انتظار داشت كه همه مدیران درهمه سطوح واجد این دانشها و بینشها و مهارتها باشند و نمی توان انتظار داشت كه مدیران همــواره گنجینـــه ای از تجربیات موفق و ناموفق مدیریتی را در سوابق شخصی خود داشته باشند. مشاوران حرفه ای مدیریت در كشورهای صنعتی این نیاز را برآورده می كنند. آنان با استفاده از تجربیاتی كه از بنگاهها و موسسات گوناگون به دست می آورند و بینش و مهارتی كه در تشخیص مسائل و ارائه راهكارها دارند واز آنجا كه در بیان كاستی ها و معرفی فرصتهای پیش روی موسسات آزادند، می توانند یاری رسان مدیران در شرایط دشوار و پیچیده و بحرانی سازمانها باشند و مدیران را در تحقق آرمانهایشان همراهی كنند.
بنابراین، توسعه مدیریت در كشور مستلزم توسعه مشاوره مدیریت است. هرقدر سازمانها و محیط آنها متغیرتر و متنوع تر و پرچالش تر باشد این ضرورت بیشتر خواهدبود. اما چگونه می توان صنعت مشاوره مدیریت را توسعه داد و كدام مرجع، مسئول این توسعه است؟
در كشور ما سازمان مدیریت و برنامه ریزی كشور مسئولیت ساماندهی به مشاوران و شركتهای مشاوره ای فنی و خدماتی را عهده دار است و این وظیفه را با تدوین اصول و ضوابط و آئین نامه های خاص و نظارت بر عملكرد مشاوران و شركتهای مشاوره ای انجام می دهد. اما توسعه مشاوره مدیریت و پرورش مشاوران امری است كه متولی خاصی ندارد. بنگاهها و موسسات بزرگ صنعتی و خدماتی گاه بنابر ضرورت اقداماتی را در این باره انجام داده و می دهند و تسهیلات و حمایتهای محدودی را برای مشاوران و شركتهای مشاوره ای فراهم می كنند.
بــــــا این همه، مشاوره مدیریت به عنوان یك صنعت و یك خدمت حرفه ای از رشد متناسب با اقتصاد روبه رشد كشور برخوردار نبوده است. تحقق چشم انداز ۲۰ ساله جمهوری اسلامی ایران كه از سوی رهبر معظم انقلاب اسلامی تایید و ابلاغ شده است ایجاب می كند كه حرفه و صنعت مشاوره از نظر كمیت و كیفیت تحــولی اساسی را تجربه كند و این خود مستلزم ساماندهی این حرفه نه به معنای كنترل مكانیكی بر عملكرد مشاوران بلكه به معنای تدوین چشم انداز و استراتژی و برنامه عملیاتی برای توسعه آن است.
مشاوران مدیریت و شركتهای مشـــاوره ای می باید هرچه سریعتر از طریق تشكلهای حرفه ای موجود و تاسیس تشكلهای تخصصی جدید برنامه ریزان و مسئولان ذیربط را در سازمان مدیریت و برنامه ریزی كشور و كمیسیون های مرتبط با موضوع را در هیئت دولت و مجلس شورای اسلامی یاری كنند تا مناسبترین راهكارها را برای توسعه این حرفه و درنتیجه اثربخشی بیشتر آن تعیین كرده و امكان اجرایی آن راهكارها را فراهم سازند.
راهكارهای ممكن را شاید بتوان در سه مقوله راهكارهای بوروكراتیك،حمایتی و مبتنی بر ارتقا توان رقابتی مشاوران، خلاصه كرد.
راهكارهای بوروكراتیك مستلزم مكلف كردن دستگاههای اجرایی و بنگاههای اقتصادی به استفاده از خدمات معین مشاوره ای از مشاوران و شركتهای مشاوره ای تعیین صلاحیت شده به وسیله مرجعی معین است و این خود مستلزم ایجاد دستگاههای اداری خاصی برای رتبه بندی و نظارت بر كار مشاوران و بازرسی از دستگاهها و بنگاهها به منظور حصول اطمینان از اجرای مقررات و ضوابط خواهدبود و می تواند آثار ناخواسته ای چون قانون گریزی و مدرك سازی و ظاهرآرایی را درپی داشته و در بلندمدت ناباوری نسبت به اثربخشی خدمات مشاوره نزد كارفرمایان و درنهایت تضعیف صنعت مشاوره را موجب شود.
راهكارهای حمایتی،‌ اعطای تسهیلات و وضع قوانین و مقررات فرصت ساز و یا محدودكننده برای مشاوران و شركتهای مشاوره ای و یا برای كارفرمایان در ازای ارجاع كار به مشاوران را دربرمی گیرد و درواقع نوعی پرداخت یارانه به سرویس دهنده و یا سرویس گیرنده محسوب می شود.
اگــرچه این راهكار، اجرایی ترین و متداول ترین روشی است كه در گذشته به كار گرفته شده و در بسیاری از كشورها هم تجربه شده است ولی آثار كوتاه مدت و محدودی را می توان از آن انتظار داشت. یارانه ای كه به مشاور پرداخت شود او را آرام آرام از واقعیت بازار به دور می كند و موجب می شود كه مشاور نتواند ارزیابی واقع بینانه ای از خود و خدمات خود به دست آورد و به تدریج توان فعالیت در شرایط واقعی و غیریارانه ای را كه بدون تردید در انتظار اوست از دست بدهد و در آینده ای نه چندان دور توان رقابتی خود را از دست داده و ناگزیر از صحنه خارج شود.
یارانه ای هم كه به هر شكل و تحت هر عنوان و ازسوی هر مرجع بابت دریافت خدمات مشاوره ای به كارفرمایان اعطا شود، اگرچه در كوتاه مدت رونق صنعت مشاوره را درپی خواهد داشت و شاید فرهنگ مشاورپذیری سازمانها و موسسات یارانه بگیر را ارتقا بخشد اما آثار ناخواسته ای را هم به بار خواهدآورد. خدمت مشاوره ای یارانه ای برای خدمت گیرنده كالایی اهدایی و تفننی تلقی خواهدشد كه انتظار چندانی هم از اثربخشی آن نباید داشت. به هرحال پیش كش است و نباید انتظار زیادی از آن داشت.
عواقب منفی این شیوه به مراتب بیشتر از فایده ای است كه ازانجام آن حاصل می شود؛ زیرا حاصل اجرای یك فرایند مشاوره ای نه چندان موفق از دست دادن فرصتها برای كارفرما و مشاور و از همه بدتر سست شدن باور مدیران و بنگاههای اقتصادی نسبت به اثربخشی خدمات مشاوره مدیریت خواهدبود و موجب خواهدشد كه مدیران هر روز بیش از پیش خدمات مشاوره ای را تفننی و فرمایشی تلقی كنند و نتیجه غایی باز هم ضربه ای كاری بر پیكر صنعت مشاوره مدیریت خواهدبود.
اما راهكار مبتنی بر ارتقای توان رقابتی مشاوران كه راهكار بنیادی توسعه مشاوره مدیریت خواهدبود، مستلزم كمك به ارتقای توان حرفه ایشان و توسعه سلامت اقتصادی جامعه و نهادینه شدن رقابت سالم اقتصادی در فضای كسب و كار كشور است كه این خود توسعه رقابت پذیری بنگاههای اقتصادی و جلوگیری از رانت خواری و انحصـــارجویی را درپی خواهد داشت. در شرایط سالم اقتصادی، ماندگاری و پیشرفت بنگاههای اقتصادی و ارزش آفرینی آنها تنها ازطریق مدیریت كارامدتر و اثربخش تر میسر خواهدبود.
و تنها در این صورت است كه دانش مدیریت و تجربه انباشته و گرانسنگ مدیران و مشاوران مدیریت و مهارتهای مشاوره ای جایگاه بایسته خود را باز می یابند و تعامل مشاوران و مدیران، توانمندی هر دو را ارتقا بخشیده و به توسعه پایدار كشور خواهد انجامید. بدیهی است كه مشاوران و مدیران برای حضور موثر درچنین فضایی می باید آمادگی كافی داشته باشند تا بتوانند همپای مدیران و مشاوران رقبای داخلی و خارجی خود در عرصه رقابت، حضور پیدا كنند.

منبع : ماهنامه تدبیر