جایگاه پژوهش در برنامه چهارم توسعه

امروزه علوم و فناوری نقش و اهمیت روزافزونی در توسعه جوامع داشته و جهان به سمت اقتصاد مبتنی بر دانش پیش می رود.توسعه همه جانبه و پایدار بیشتر مبتنی بر توسعه فناوری است و توسعه فناوری نیز بر پایه خلاقیت و نوآوری و توسعه علمی انجام می شود. دستیابی به توسعه علمی نیز از طریق مطالعه و پژوهش میسر است.
لذا جوامعی كه منابع و امكانات بیشتری را به امر پژوهش اختصاص می دهند و به تبع در امور مختلف اعم از سیاستگذاری، برنامه ریزی، تصمیم گیری و انجام فعالیتهای اقتصادی و صنعتی از نتایج مطالعات و تحقیقات استفاده بیشتری به عمل می آورند، از موفقیت بیشتری برخوردارند.
از این رو در برنامه چهارم توسعه اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی جمهوری اسلامی ایران كه برنامه ای است میان مدت و خط مشی برنامه های اجرایی ۵ ساله كشور را مشخص می نماید، مبحث دانایی محوری جایگاه ویژه ای دارد.
فصل چهارم این برنامه با عنوان «توسعه مبتنی بر دانایی» شامل ۱۵ ماده است و در یك یك این مواد به اهمیت نقش دانش و فناوری و مهارت به عنوان اصلی ترین عوامل ایجاد ارزش افزوده در اقتصاد نوین اشاره گردیده است. تلاش در راستای استقرار جامعه اطلاعاتی و تضمین دسترسی گسترده، امن و ارزان شهروندان به اطلاعات موردنیاز، گسترش بازار محصولات دانایی محور و دانش بنیان و تجاری سازی دستاوردهای پژوهشی و نوآوری و گسترش نقش بخش خصوصی و تعاونی در این قلمرو، برپا سازی نظام جامع پژوهش و فناوری، ایجاد و توسعه شركتهای دانش بنیان و تقویت همكاریهای بین المللی، ارتقای پیوستگی میان سطوح آموزش و توسعه فناوری، كارآفرینی و تولید ثروت در كشور، زمینه سازی و تربیت نیروی انسانی متخصص و متعهد دانش مدار، خلاق و كارآفرین منطبق با نیازهای نهضت نرم افزاری با هدف توسعه كمی و كیفی، پاسخگویی مناسب به افزایش تقاضا برای ورود به آموزش عالی با استفاده بهینه از ظرفیتهای موجود و حمایت از مشاركتهای مردمی، تسهیل در استفاده از تخصص و توان فنی كادر علمی دانشگاهها و مؤسسات آموزش عالی و جهت گیری پژوهشهای دانشگاهی به سمت نیازهای علمی و تخصصی كشور، تضمین دسترسی به فرصتهای برابر آموزشی بویژه در مناطق كمتر توسعه یافته، طراحی و اجرای دوره های آموزشی ضمن خدمت كاركنان دولت، اصلاح هرم تحصیلی نیروی كار و ارتقا و توانمندسازی سرمایه انسانی، كاهش فاصله سطح دانش و مهارت نیروی كار كشور با سطح استانداردهای جهانی و ایجاد فرصتهای جدید شغلی برای جوانان و نظام آموزش فنی و حرفه ای و علمی و كاربردی كشور، تهیه برنامه های آمار مبتنی بر اصلاح و تقویت نهاد مدیریت اطلاعات و آمار ملی كشور، توسعه ارتباطات و فناوری اطلاعات، تحقق اقتصاد مبتنی بر دانایی و كسب جایگاه برتر منطقه از جمله اصلی ترین مطالب مطروحه در این فصل است كه كشور در ۵ سال كاری باید مورد توجه قرار دهد.
بررسی عملكرد شاخص‌های اصلی توسعه علم و فناوری نشان می دهد كه شاخصهای پیش بینی شده در سال ۱۳۸۸ این روند رشد را مورد تأكید قرار می دهد.
تعداد محققان بخشهای پژوهشی در سرمایه انسانی روند رو به افزایش داشته است. تعداد محققان كشور در سال سوم برنامه سوم (۱۳۸۱) به حدود ۲۲ هزار نفر رسیده است. تعداد دانشمندان و مهندسان شاغل در تحقیق و توسعه به ازای هر میلیون در حال حاضر ۳۳۶ و پیش بینی سال ۱۳۸۸ دو هزار نفر خواهد بود.
افزایش درصد باسوادی در كشور به حدود ۸۸ درصد می رسد كه پیش بینی سال ۸۸ معادل ۹۰ درصد خواهد بود.
تولید مقاله ها و تحقیقات علمی در ایران از نظر كمیت و كیفیت افزایش چشمگیری داشته و تعداد مقالات علمی چاپ شده سال ۱۳۸۱ در مجلات معتبر علمی ۳۷ درصد نسبت به سال قبل از آن رشد داشته است. تعداد عناوین كتابهای منتشر شده به ۱۰۰ هزار نفر جمعیت در حال حاضر ۷/۳۳ می باشد كه پیش بینی سال ۱۳۸۸ رقمی معادل ۹/۵۴ می باشد.
۹ پارك علمی و تحقیقاتی و ۴۱ مركز رشد واحدهای فناوری تأسیس و سند راهبردی نظام ملی توسعه فناوری كشور تدوین و تصویب شده است شاخص دستیابی به فناوری نشان می دهد كه مقدار این شاخص در ایران ۲۶/۰ درصد است این شاخص در كشورهای پیشرو بین ۵۱۴/۰ تا ۷۷۴/۰درصد است. پیش بینی می شود در سال ۱۳۸۸ این رقم به ۴۵/۰ درصد برسد.
شایان ذكر است، سهم اعتبارات پژوهش و فناوری از تولید ناخالص داخلی در سال ۱۳۷۹ از كمترین میزان خود یعنی ۳۱/۰ درصد با روند صعودی در سال ۱۳۸۲ كاهش ۶ درصدی را نشان می دهد.
اعتبارات تحقیقاتی از فصل تحقیقات در سالهای برنامه سوم در سال ۱۳۷۹ معادل ۷/۱۷۷۹ در سال ۱۳۸۰ معادل ۶/۲۵۱۵ در سال ۱۳۸۱ معادل ۹/۳۵۰۹ در سال ۱۳۸۲ معادل ۳/۵۵۱۵ و در سال ۱۳۸۳ معادل ۶۵۱۶ میلیارد ریال بوده است كه بیشترین میزان افزایش آن مربوط به سال ۱۳۸۲ با ۵۷ درصد رشد نسبت به ۱۳۸۱ و كمترین افزایش آن مربوط به ۱۳۸۳ با ۱۸ درصد رشد نسبت به ۱۳۸۲ است.
مقایسه این شاخص با اهداف پیش بینی شده در برنامه سوم نشان می دهد كه در هیچ یك از سالها اهداف پیش بینی شده تحقق نیافته و از سال ۱۳۷۹ تا ۱۳۸۳ میزان تحقق این اهداف به ترتیب ۸/۶۰ و ۳/۶۰ و ۷/۵۰ ۵/۵۷ و ۴۷ درصد بوده است.
اعتبارات تحقیقاتی خارج از فصل تحقیقات در سالهای ۱۳۷۹ تا ۱۳۸۲ به ترتیب برابر ۶/۳۲۷ و ۳/۴۴۰و ۹/۵۳۶ و ۶/۶۲۹ میلیارد ریال بوده كه ۲۰ و ۱۹ و ۲۰ و ۱۵ درصد كل اعتبارات پژوهش و فناوری و تملك داراییهای سرمایه ای فصل را تشكیل می دهد. با در نظر گرفتن این اعتبارات كل، اعتبارات تحقیقاتی داخل و خارج فصل تحقیقات در سالهای ۱۳۷۹ تا ۱۳۸۲ به ترتیب ۳/۲۱۰۷ و ۹/۲۹۵۵ و ۸/۴۰۴۶ و ۹/۶۱۴۴ میلیارد ریال و سهم اعتبارات تحقیقاتی دولتی از تولید ناخالص داخلی به ۳۷/۰ و ۴۵/۰ و ۴۴/۰ و ۵۴/۰ درصد خواهد رسید.
نسبت تولید علمی به بودجه تحقیق و توسعه نشان می دهد به طور متوسط به ازای هر هزار دلار بودجه تحقیق و توسعه چه میزان تولید علمی انجام شده است. در بین ۱۲ كشور، مقایسه نسبت بودجه تحقیق و توسعه آنها نشان می دهد تركیه با نسبت ۴۷/۰ و چین با نسبت ۰۲/۰ در رده اول و دوم قرار دارند این نسبت ها بدین معنا است كه به ازای هر یك میلیون دلار بودجه تحقیق و توسعه در تركیه ۴۶۷ و در چین ۱۵ تولید علمی وجود دارد ایران نیز با نسبت ۰۰۸/۰ و ۸ تولید علمی به ازای هر یك میلیون دلار بودجه تحقیق و توسعه در رتبه چهارم قرار گرفته است.

نویسنده : حسین محقق
منبع:www.danaee.com

منبع : خبرگزاری فارس