احیاء متون کهن طبی

ـ گفت‌وگو با اسماعیل ناظم
طب سنتی در ایران بیان‌گر حقایقی است از آثار علم طب در مشرق زمین و به‌خصوص تحقیقی است دربارهٔ آثار داروئی گیاهان بومی سرزمین ایران.
در واقع طب سنتی یک مکتب کامل و پویا است که جهان را به‌عنوان یک نظام احسن و آفریده خالق علیم و حکیم می‌نگرد.
مرکز مطالعات تاریخ پزشکی، طب اسلامی و مکمل یکی از مراکزی است که سعی دارد با برگزاری کلاس‌هائی در مورد طب سنتی و استفاده از گیاهان داروئی و آموزش آنها به دانشجویان گامی در این جهت بردارد. ما برای آشنائی بیشتر شما عزیزان با این مرکز و طب سنتی بر آن شدیم که به سراغ یکی از استادانی که در این کلاس تدریس می‌کنند رفته و گفت‌وگوئی با ایشان داشته باشیم.
اسماعیل ناظم که دارای مدرک لیسانس ادبیات عرب می‌باشد و درد حوزه هم تدریس می‌کند در شهر مقدس قم به کار درمان از طریق طب سنتی مشغول است. ایشان فعالیت‌ خود را در زمینه طب سنتی از سال ۷۴ آغاز کردند.
● فعالیت شما در زمینه طب سنتی به چه صورت است؟
▪ فعالیت من بیشتر در زمینه تحقیقات و تصحیح متون طب سنتی است ولی برحسب مراجعه‌ای که مردم دارند مجبوریم کار درمان هم انجام دهیم البته نه به میل خودمان بلکه برحسب توقعی که مردم دارند ولی کار اصلی ما در مؤسسه طوبی است که در این مؤسسه کار تحقیق و تدوین و تصحیح متون را انجام می‌دهیم.
● تأسیس مؤسسه در چه سالی بوده و متشکل از چه افرادی می‌باشد؟
▪ در سال ۸۳ بود که مؤسسه طوبی تشکیل شد، یک گروه به‌عنوان استاد طب سنتی هستند که آموزش می‌دهند. که در این کلاس‌ها آموزش قانون و شرح اسباب را داریم. یک گروه دیگری هم هستند که کارهای تحقیقی انجام می‌دهند و کار تصحیح، مقابله و ویراستاری هم توسط همین گروه انجام می‌شود. یک گروه دیگر هم هستند که یک سایتی را راه‌اندازی کرده‌اند و کارهای مربوط به سایت را انجام می‌دهند. البته یک قسمتی هم مربوط به کار درمان است که عده‌ای از افراد در آن‌جا فعالیت می‌کنند. که مجموعاً تعداد افراد مؤسسه به ۲۰ نفر می‌رسد.
● در مورد فعالیت گروه و مؤسسه توضیح دهید؟
▪ همان‌طور که در بالا اشاره کردم کار اصلی مؤسسه آموزش طب سنتی و تصحیح و تدوین متون جدید برای دانش‌پژوهان این فن است. در ابتدا چون خودم به‌صورت فردی کار می‌کردم و کار به‌صورت پراکنده بود جمع‌آوری آن مشکل بود تا این‌که این مؤسسه تشکیل شد. کارهائی که در دست داریم سری کتاب‌های عقیلی خراسانی که در دستور کار داریم و کتاب خلاصه‌الحکمه که کار آن تمام شده، کتاب‌های دیگر مخزن‌الادویه و مجمع‌الجوامع که معالجات می‌باشد که حدوداً ۸۰ درصد کارش تمام شده، یک‌سری دیگر از کارها نیز گزیده کردن طب است که آن هم در قالب چهار جلد می‌باشد که حدوداً دو جلد آن آماده است و دو جلد دیگر آن تا آخر سال حاضر می‌شود.
از دیگر فعالیت‌های مؤسسه می‌توان به راه‌اندازی سایت و رایانه‌ای کردن طب سنتی اشاره کرد. برحسب ضرورتی که ما دیدیم سایتی که بخواهد کار طب سنتی و کار عملی انجام دهد نه کار تجاری نداشتیم، تصمیم گرفتیم سایتی را راه‌اندازی کنیم و چیزی نزدیک به ده هزار صفحه کتاب روی سایت است. در سایت بخش‌های مختلفی مانند کتاب‌های طب سنتی، بخش روایات و احادیث، مقالات و گفت‌وگو در این چند ماهه اجرا شده که ابتدا ما به خاطر این‌که سایت در ماه‌های اول راه‌اندازی خود می‌باشد نتوانستهظایم که بخش‌های تصویری سایت را اجرا کنیم که یکی دیگر از کارهای ما این است که کتاب‌های خطی را به‌صورت تصویری ارائه دهیم که البته هنوز نتوانسته‌ایم این کار را انجام دهیم چون از نظر بودجه کمی مشکل داریم این مجموعه کارهائی است که ما در سایت انجام می‌دهیم.
● هدف گروه چه می‌باشد؟
▪ ارائه طب سنتی به همان صورتی که بوده، بدون تغییر و به همان نحوه‌ای که در قدیم تدریس یا ارائه می‌شده.
● آیا با مراکز دیگری هم همکاری دارید؟
▪ با مراکز مختلفی در ارتباط هستیم. مؤسسه تحقیقاتی طب مکمل و با این مرکز هم که در زمینه تصحیح متون همکاری داریم. با گروه‌هائی مثل دانشکده پزشکی شاهد و یا برخی از شرکت‌های داروسازی نیز همکاری داریم.
● از نظر شما جایگاه طب سنتی در کشور ما چگونه است؟
▪ طب سنتی در کشور ما نتوانسته آن‌طور که باید جایگاه خود را باز کند. تنها علت عدم موفقیت طب سنتی، وزارت بهداشت است. هیچ‌گونه بودجه یا امکاناتی هم لزومی ندارد دولت در اختیار بگذارد فقط تغییر قوانین است که می‌تواند به طب سنتی کمک کند. البته شاید وزارت بهداشت هم خودش با قوانینی روبه‌رو است که نمی‌تواند اجازه فعالیت دهد. در واقع این قوانین است که باید اصلاح شود. طب سنتی را تمام دنیا پذیرفته‌اند از جمله هند در آن‌جا به‌عنوان طب یونانی اجرا می‌سود. در واقع طب سنتی چیز جدیدی نیست که خلاف قوانین پزشکی در دنیا بخواهیم انجام دهیم، چیزی است که دنیا پذیرفته است. مشکل فقط این‌جاست. یک‌سری قوانین در ایران است که دست و پا گیر هستند. بخش خصوصی هم در زمینه داروسازی و آموزش اگر دستش باز باشد و مجوز داشته باشد می‌تواند فعالیت کند. و ایران هم مثل کشورهای دیگر می‌تواند در این زمینه پیشرفت کند راهکار فقط و فقط این است که قوانین باید اصلاح شود.
● شما در این زمینه چه راهکاری دارید؟
▪ این دامنه را گسترش داده، مخصوصاً آموزش به پزشکان تا به جائی برسد که خود آنها طالب شوند و در حقیقت چیزی که همیشه در ایران اتفاق می‌افتاد که مردم همیشه از دولت جلوتر بودند. در حقیقت مردم بودند که دولت را به جلو می‌بردند نه این‌که دولت بخواهد در امری به مردم فشار بیاورد و جلو ببرد، مخصوصاً در امور فرهنگی یا علمی مردم از دولت می‌خواهند. الان هم مردم از دولت جلو هستند، اما باید گسترش پیدا کند. وقتی که پزشکان طالب باشند که در این زمینه پیشرفت کنند می‌توانند کاری کنند که این درس‌ها در دانشگاه‌‌ها تدریس شود. که البته الان در دانشگاه اصفهان هم این کار انجام می‌شود. در این زمینه برای این‌که طب سنتی پیشرفت کند باید جنبه علمی پیدا کند.
● نظرتان در مورد عطارها چیست؟
▪ عطارها یک گروهی هستند که در همه جاهای دنیا بوده‌اند و هستند و نمی‌شود بگوئیم که در یک جا و مکانی بخواهیم این‌ها را محصور کنیم و قوانین خاص دست و پاگیر هم معمولاً در هیچ کجای دنیا برای این گروه وضع نشده حتی در کشورهای اروپا و آمریکا هم عطارها هنوز وجود دارند. قوانینی هم از طرف وزارت بهداشت برای آنها وضع می‌شود و این یک چیز مسلم است و برای هر کس این قوانین وضع می‌شود. ولی قوانینی که در مورد این‌که شما حق نداشته باشید بفروشید یا حق نداشته باشید تجارت انجام بدهید این قوانین تا به‌ حال در دنیا نبوده با توجه به بی‌ضرر بودن این‌ها نمی‌توانیم بگوئیم این‌ها را محدود کنیم.
این امر بستگی به توان‌مندی خود عطارها دارد که بتوانند سطح مردم را با کارهای علمی خودشان بالا ببرند و سعی کنند خطائی صورت نگیرد. با این روش اعتبار خودشان را بالا می‌برند ولی هرچه در جامعه سطح علمی این‌ها پائین بیاید هیچ‌گونه شرایطی برای پیشرفت عطاری نباشد اعتبار عطارها پائین می‌آید و در نتیجه خطای آنها بالاتر می‌رود و درصد هجوم به عطارها بالاتر می‌رود.
به خاطر این‌که این مسائل پیش نیاید فقط عطارها باید یک‌سری قوانین وضع کنند و یک‌سری محدودیت‌هائی در زمینه اطلاعات بگذارند که عطارها باید در این سطح معلومات داشته باشند تا بتوانند فعالیت کنند. البته این بستگی به خود عطارها دارد که با این موجی که ایجاد شده چه‌طور بتوانند خودشان را به طرف قانونمند شدن پیش ببرند و جایگاهی برای خودشان پیدا کنند. الان زمان حساس است و باید سطح آگاهی و معلومات عطاری‌ها را بالا برد و یک‌سری شیوه‌هائی که درصد خطای آنها و احتمال خطا را در کارهاشان پائین‌ بیاورد و این‌که دیگر بهانه‌ای دست دولت و مردم ندهند تا با آنها مخالفت شود.

گزارش از: اشرف کریمی راه‌جردی

منبع : فصلنامه عطارنامه