نگاهی به آیین نامه ساماندهی کودکان خیابانی

پنج ، شش ساله به نظر می رسید، دستهای کوچکش هیچ شباهتی به دستهای ظریف همسالانش نداشت ، لباسهای بزرگتر از اندازه ای که به تن کرده و بسته آدامسی که به دست داشت، معصومیت صورتش را چند برابر کرده بود . جلوی رهگذران را می گرفت و تا آدامسی به او نمی فروخت رهایشان نمی کرد. آخرین بسته آدامس را هم که فروخت همان وسط خیابان بسته خالی را روی سرش گرفت و بی توجه به نگاه های اطرافیان از ته دل خندید.
چهار پنج ساله است، تا آدامسی از او نخری رهایت نمی کند. پنج شش ، ساله است فال می فروشد. شش هفت ساله است دعا می فروشد . هفت هشت ساله است شیشه خودرو را پاک می کند. دعواهایشان مثل تمام کودکان هم سن و سال خود بر سر یک دانه شکلات و با یک اسباب بازی زیبا که در ویترین مغازه دیده اند ، نیست . دعواهایشان سر مسئله مهمتری مثل پول است. سر یک لقمه نان ، سرمعاش!
عده ای معتقدند که برای تمیزی و زیبایی چهره شهر باید این نان آوران کوچک را از سطح شهر جمع کرده و در مراکز مخصوص نگهداری کرد غافل از اینکه بر اساس بررسی های کارشناسان بیش از ۸۰ درصد این کودکان دارای خانواده هستند. خانواده هایی که برای امرار معاش و گذران زندگی ، کودکان خود را به کار در خیابان ها وادار می کنند. کودکان کار خیابانی ، کسانی هستند که بیشترین ساعات زندگی و گاه تمام آن را در کوچه و خیابان می گذرانند و علیرغم داشتن خانه و خانواده از کوچکترین و ابتدائی ترین حقوق انسانی خود که همان حق آموزش و تحصیل است محروم مانده اند و به جای آن والدین این کودکان هر روز صبح به جای روانه کردن آنها به مدرسه ، بسته آدامس و یا کاسه تکدی را به دستشان می دهند و در دامن خطرات بی انتهای خیابان رهایشان می کنند.
بیش از ۱۰۰ میلیون کودک خیابان و کار در جهان وجود دارد که درصد قابل توجهی از آنها متعلق به کشورهای عقب مانده و یا در حال توسعه هستند اما اینکه سهم کشور ما از این ارتش چند میلیونی چقدر است به درستی مشخص نیست. حتی سازمان بهزیستی که خود را متولی جمع آوری این کودکان می داند ، ارائه هر گونه آمار دقیق در این زمینه را به دلیل شناور بودن این اطلاعات غیر ممکن دانسته و می گوید: نه تنها بهزیستی بلکه هیچ ارگان و نهادی در کشور نمی تواند ادعا کند که از آمار دقیق کودکان کار و خیابانی اطلاع دارد.
علیرغم اینکه سازمان بهداشت جهانی تمام افراد زیر ۱۸ سال را کودک به شمار آورده و هرگونه کار این کودکان را ممنوع دانسته است اما با این حال فقر مالی و نیاز مهمترین دلیل وارد بازار کار شدن این کودکان است ، از سوی دیگر نیز تقاضای برای نیروی کار ارزان ، بدون بیمه و مالیات و ... بازار کار کودکان را رونق بخشیده و سبب جذب روزافزون آنها از سوی کار فرمایان شده است.
یک قاضی دیوان عالی کشور و عضو هیات علمی دانشگاه در این زمینه می گوید:" اگر قرار است کودک خیابانی نداشته باشیم باید همانطور که به کارگران در ازای کار ، دستمزد داده می شود به کودکان مستمند نیز که به دلیل مشکلات اقتصادی خانواده شان مجبور می شود که نیمکت مدرسه را رها کرده و در پی کسب لقمه ای نان به خیابان ها و کارگاه ها بردند ، مستمری پرداخت شود در اینصورت است که شاید بتوانیم درصدی از آنها را از خیابان ها جمع آوری کنیم.
دکتر بهرام بهرامی سو استفاده از کودکان در تکدی گری را جرم دانسته و معتقدند است: بر اساس قوانین مدنی اگر والدین به قصد کسب درآمد کودک را به خیابان بفرستند و اجازه ندهند درس بخواند ، مرتکب جرم شده اند. وی اجرایی شدن چنین قوانین را منوط به میزان امکانات جامعه و خانواده دانسته و می گوید: زمانیکه خانواده ای زیر خط فقر زندگی می کنند چگونه می توان انتظار داشت که حتما همه کودکان خود را به مدرسه بفرستند. اگر چه از سوی سازمان بهداشت جهانی به طور کلی کار کودکان زیر ۱۸ سال ممنوع شده است اما در بسیاری از کشور های در حال توسعه به دلیل نیازمندی خانواده ها به کار کودکان این سازمان به طور تلویحی حد ۱۴ سال را ملاک و معیار ممنوعیت قرار داده است. در کشور ما نیز ملاک ممنوعیت کار کودکان تا سن ۱۵ سال بوده و برای سنین ۱۵ تا ۱۸ سال نیز بر اساس مصوبه وزارت کار ۲۳ مورد از کارهای سخت برای کودکان این سنین ممنوع شده است.
وی ادامه می دهد: کشور ما با وجود اینکه معیار سازمان بهداشت جهانی را پذیرفته اما همچنان قادر به رعایت این قوانین نیستیم و به طور کلی از آنجا که با حذف کار این کودکان بسیاری از خانواده های آنها در معرض آسیب قرار خواهند گرفت لذا به طور غیر مستقیم کار این قشر از کودکان به رسمیت شناخته شده است و چه بسیار کودکان هشت ،نه ساله ای که با اطلاع خانواده به کار در خیابان ها می پردازند.
دکتر فاطمه قاسم زاده ، عضو هیات علمی دانشگاه تهران ، تحقیقی در مورد کودکان کار و خیابانی انجام داده است . اودر مورد نتایج این تحقیق می گوید: ۹۲ درصد کودکان خیابانی بین ۱۴ تا ۱۸ سال ، در هر چهار زمینه رشد جسمی ، ذهنی، عاطفی و اجتماعی دچار مشکلات فراوان هستند. ۸۹ درصد آنان از نظر رشد عاطفی و روانی دچار احساس کم ارزشی ، ۴۰ درصد دچار حسادت ، ۵۸ درصد بدبینی و منفی گرایی ، ۴۵ درصد افسردگی ، ۵۴ درصد اضطراب ، ۸۴ درصد احساس نا امنی و ترس و ۷۷ درصد دارای بحران هویت هستند.
بر اساس این تحقیق در زمینه رشد اجتماعی ۸۰ درصد این کودکان دچار پرخاشگری و خشونت، ۳۷ درصد دچار اعتیاد ، ۵۰ درصد آنان به سرقت ، ۴۱ درصد خرید وفروش مواد مخدر ، ۸۵ درصد تخریب اموال عمومی مبادرت کرده و این در حالی است که ۵۰ درصد آنان مورد سو استفاده جنسی قرار گرفته اند، ۵۴ درصد آنان به حقوق دیگران بی توجه بوده و در برقراری ارتباط با دیگران مشکل داشته و ۵۵ درصد آنان تمایل به بزه کاری داشته اند.
این عضو انجمن حمایت از کودکان ادامه می دهد: در بخش رشد جسمی نیز ۸۴ درصد دچار کم خونی ، ۸۰ درصد کاهش قد ، ۸۶ درصد کاهش وزن، ۷۷ درصد بیماریهای دهان ودندان ، ۳۷ درصد بیماری های چشم، ۶۱ درصد بیماری های تنفسی ، ۶۴ درصد بیماری های قلب ، ۶۹ درصد بیماری های گوش و حلق و بینی ، ۸۲ درصد بیماری های پوست و ۶۰ درصد دارای بیماری های گوارشی بوده اند.
قاسم زاده با بیان اینکه ۵۶ درصد این کودکان بی سواد بوده اند اظهار می دارد: ۳۲ درصد با کمبود حافظه، ۳۰ درصدبا مشکلات یادگیری ، ۶۱ درصد با کمبود خفیف ذهنی، ۲۱ درصد کمبود کنجکاوی، ۶۴ درصد کمبود شناخت محیط و ۶۱ درصد مشکلات گفتاری مواجه بوده اند و ۸۶ درصد نیز هیچگونه مهارت شغلی نداشته اند.
وی به سطح درآمد آنها اشاره کرده و می گوید: ۲۱ درصد کودکان مورد مطالعه مشغول گدایی و ۸۷ درصد به سایر کارها مشغول بوده اند و میزان درآمد ماهانه ۱۱ درصد آنها تا ۳۰ هزار تومان و کمتر از ۲۸ درصد انها ۳۰ تا ۵۰ هزار تومان ، ۲۳ درصد ۵۰ تا۸۰ هزار تومان ، ۱۶ درصد ۸۰ تا ۱۰۰ هزار تومان و ۹درصد بالای ۱۰۰ تومان عنوان شده است. ۲۵ درصد آنان بین ۴ تا۶ ساعت ، ۳۵ درصد بین ۶تا۱۰ ساعت و ۲۴ درصد ۱۰ ساعت به بالا در روز کار می کنند.۸۳ درصد آنان با خانواده بوده و ۵۴ درصد انها درآمد خود را صرف خانواده می کنند.۵۶ درصد انها پدر و مادر داشته و اعضای خانواده آنها بین ۵ تا ۸ نفر عنوان شده است.
کودکان خیابانی حاصل فقر و محرومیت اند و اغلب تولیدات استان های فقیر و محروم هستند که به تهران صادر شده اند!
معاون امور اجتماعی سازمان بهزیستی با بیان اینکه به دلیل شناور بودن وضعیت کودکان خیابانی هیچ سازمانی نمی تواند ادعا کند که آمار دقیقی از تعداد این کودکان دارد و بهزیستی نیز تنها آمار افراد ساماندهی شده را در اختیار دارد، اما تخمین زده می شود که با تعداد کودکانی که هنوز شناسایی نشده اند ۲۰ هزار کودک خیابانی در کشور داشته باشیم.
دکتر سید حسن علم الهدایی با بیان اینکه آمار کودکان خیابانی نیز مانند سایر آسیب ها هر سال با رشد ۱۰ تا ۱۵ درصدی مواجه است اظهار می دارد: وقتی در حدود ۱۰ میلیون فقیر مطلق و نسبی در کشور داشته باشیم یعنی ۱۵ تا۱۷ درصد جامعه فقیرترند و در این صورت طبیعی است که معضل کودکان خیابانی وجود داشته باشد.به اندازه کافی قانون ممنوعیت کار کودکان وجود دارد اما آنچه این قوانین را ناکارآمد کرده است عدم ضمانت اجرایی آن است .
علم الهدایی در ادامه از طرح توانمند سازی خانواده های کودکان کار خیابانی نام می برد که با اعتبار ۲ میلیارد تومان در کشور به اجرا درآمده است. این طرح بر مبنای حمایت از خانواده های کودکان کار خیابانی از طریق حرفه آموزی و اشتغال اعضای خانواده این کودکان ، سوادآموزی ، آموزش های بهداشتی و تربیتی به منظور ارتقای سطح آگاهی والدین ، حمایت های مالی مستمر و غیرمستمر شامل کمک های موردی بلاعوض جهت خرید وسایل ضروری زندگی ، پرداخت هزینه های درمانی و تحصیل ، وام اشتغال، پرداخت مستمری ۶ ماهه و پوشش بیمه ای کودک و اعضای خانواده اجرا می شود. از آنجا که ساماندهی خانواده های کودکان کار خیابانی نقش موثری در جلوگیری از سرگردانی این کودکان در خیابان ها خواهد داشت این طرح را با جدیت تمام دنبال می کنیم.
مسعود مشایخ ، رئیس انجمن حمایت از کودکان نیز با بیان اینکه هنوز نتوانسته ایم آمار مشخصی از کودکان خیابانی و کار بدست آوریم اظهار می دارد: اغلب این کودکان از روستاهای شمالی کشور به تهران مهاجرت می کنند و در فصل تابستان به هنگام برداشت محصولاتی مانند گندم و برنج دوباره به روستای زادگاه خود باز می گردند تا خانواده را در برداشت محصول یاری دهند.
وی با بیان اینکه تنها ۳ سال برای ریشه کنی معضل کودکان خیابانی و کار فرصت داریم ، می گوید: بسیاری از کودکان کار و خیابانی در سن ۱۶ سالگی هستند و اغلب نیز در این سنین ازدواج می کنند و پس از یکسال صاحب فرزند می شوند و اگر چنانچه نتوانیم جلوی این وضعیت را بگیریم ظرف چند سال آینده با بحران عظیم کودکان خیابانی مواجه خواهیم شد.
در همین راستا و شاید به دلیل جدی گرفتن این بحران ، هیات وزیران به بنا به پیشنهاد وزارت رفاه و تامین اجتماعی و بر اساس قانون برنامه چهارم توسعه اقتصادی ، اجتماعی و فرهنگی ، آیین نامه ساماندهی کودکان خیابانی را تصویب کرد.
در این آیین نامه آمده است: تعریف کودکان خیابانی ، ساماندهی ، شناسایی ، جذب ، اقامت ، تاسیس مراکز کودکان خیابانی، پذیرش ، ترخیص، پیگیری وضعیت کودکان پس از ترخیص ، توانمند سازی ، تشکیل تیم تخصصی و حضور فعال نهادهای حامی، از اصول مهم این آیین نامه است.
سازمان بهزیستی موظف است با همکاری شهرداری، انجمن های خیریه ، تشکل های غیر دولتی و نیروی انتظامی و با استفاده از مددکار اجتماعی نسبت به شناسایی ، جذب ، پذیرش و توانمند سازی کودکان خیابانی در کلیه مراکز استان ها اقدام کند.
همچنین نیروی انتظامی موظف است: در مواردی که سلامت جسمانی و روانی کودک در معرض خطر جدی قرار می گیرد در امر جذب با سازمان بهزیستی کشور همکاری کند.
در این آیین نامه تصریح شده است: در صورت تحویل کودک خیابانی به خانواده ، اداره کل بهزیستی استان ها و سایر نهادهای حامی موظف هستند در زمینه حمایت مادی و معنوی خانواده اقدامات لازم را به عمل آورد و هر شش ماه یکبار گزارش اقدامات خود را به سازمان بهزیستی کشور و کار گروه اجتماعی استان اعلام کند.
نیروی انتظامی موظف است در برقراری امنیت در کلیه مراحل اجرایی و تعیین تکلیف کودکان خیابانی بزهکار، وزارت دادگستری در صدور مجوزها و احکام قضایی لازم در مراحل مختلف ساماندهی و ارائه مشاوره حقوقی لازم برای تسهیل ساماندهی و تامین امکانات مورد نیاز ساماندهی یا اجرای تصمیمات کارگروه اجتماعی استان با بهزیستی همکاری کنند.
همچنین بر اساس این آیین نامه وزارت کار و امور اجتماعی در ارائه تسهیلات اعتباری اشتغال بع خانواده های جویای کار کودکان خیابانی و کودکان بالای ۱۵ سال ، آموزش رایگان مهارت های شغلی به خانواده توسط سازمان آموزش فنی و حرفه ای ، وزارت بهداشت در تامین نیازهای بهداشتی و درمانی کودکان خیابانی و خانواده درجه اول آنها و تامین پزشک و پرستار مورد نیاز مراکز ساماندهی کودکان خیابانی و ارائه خدمات بهداشتی و درمان در مراکز اجرای آیین نامه ساماندهی کودکان خیابانی همکاری خواهند کرد.
در این آیین نامه خاطر نشان شده است : بیمه خدمات درمانی یا تامین و صدور بیمه نامه خدمات سازمان تامین اجتماعی با پوشش درمانی و خدماتی مورد نیاز کودکان و خانواده ها، صدا و سیما با انجام اقدامات فرهنگی و تبلیغاتی لازم ، تهیه برنامه ها و تیزر های لازم برای آگاه سازی اقشار مختلف جامعه و همکاری رسانه ها با سازمان های مسئول ، هلال احمر با تامین خدمات حمایتی انسان مورد نیاز، آموزش و پرورش ، با هشدار و آگاه سازی اولیای دانش آموزان از طریق انحمن های اولیا، شناسایی و راهنمایی دانش آموزان در معرض آسیب از آموزش های لازم و کمیته امداد با اعمال حمایت های مداوم به وظایف خود عمل کند.

سولماز شریف

منبع : کلوب