روابط ایران واعراب

۱) روابط ایران با كشورهای عربی - غیر از خلیج فارس - در ضمن مجموعه قاعده روابط ایران با سایر كشورها را می‌باید ارزیابی كرد. در میان كشورهای عربی غیرخلیج فارس، در ابتدای دوره آقای خاتمی، جمهوری اسلا‌می ایران با دوكشور مصر و الجزایر رابطه نداشت. روابط با مصر به دلیل مساله صلح با اسرائیل در كمپ دیوید، به دستور امام خمینی در ابتدای انقلا‌ب اسلا‌می قطع شده بود و اگر چه شرایط جهانی و مصر متفاوت شده بود ولی تلا‌ش دولت‌های قبلی برای برقراری روابط مجدد به نتیجه نرسید.
همواره بهانه‌گیری‌هایی مثل نامگذاری خیابانی در تهران به نام خالد اسلا‌مبولی، قاتل انور سادات از سوی مصر مطرح می‌شد ولی مساله اصلی آن بود كه رئیس جمهور آن كشور تحت‌تاثیر سیستم امنیتی آن كشور قرار داشت و آنان با از سرگیری روابط با ایران مخالف بودند و زیر فشار آمریكا كه می‌دانست همكاری دو دولت بزرگ ایران و مصر می‌تواند سرنوشت دنیای اسلا‌م را تحت‌تاثیر قرار دهد، هرگز حاضر به تجدید روابط نبودند. الجزایر نیز با همین استدلا‌ل كه ردپای نیروهای امنیتی و نظامی ایران در الجزایر وجود دارد، قطع رابطه كرده بود و آماده برقراری روابط نبود. در اجلا‌س هزاره سازمان ملل كه رهبران همه كشورها حضور داشتند، قبل از جلسه‌ای كه قرار بود دو رئیس جمهور دیدار كنند، به بوتفلیقه رئیس جمهور الجزایر در گفت‌وگوی غیررسمی كه من با وی داشتم و نیز در گفت‌وگوی غیررسمی دیگری كه آقای دكتر خرازی، وزیر امور خارجه در حاشیه اجلا‌س با وی داشت، اعلا‌م كرد كه آماده تجدید روابط نیست، اما در مذاكره‌ای كه با آقای خاتمی داشت و من هم بودم، بی‌مقدمه خطاب به آقای خاتمی گفت: <من تحت تاثیر سخنان شما قرار گرفتم.> و از آن سوی میز دستش را دراز كرد و گفت روابط دو كشور از این لحظه برقرار می‌شود. ناخود‌آگاه هیات‌های همراه دو طرف كف زدند. غیر از این دو كشور بقیه كشورها رابطه‌متعادلی با ایران داشتند.
۲) روابط ایران با خلیج فارس در بسته متفاوتی تعریف می‌شود. آنها همسایگان ما هستند. نفت منطقه باعث شده تا این نقطه جغرافیایی به عنوان حیاتی‌ترین نقطه دنیا شناخته شود. جنگ عراق با ایران و به دنبال آن اشغال كویت بهانه‌ای شده بود تا نیروهای بیگانه، به خصوص آمریكا در این منطقه حضور یابند و نیز قدرت و بزرگی ایران همواره عامل نگرانی طبیعی آنها بود. همسایگان ما همواره احساس نیاز به وجود یك حامی می‌كردند. با احساس عدم اطمینان به ایران، كافی بود كه آنها به سوی آمریكا بروند و در خفا با پشتوانه مالی ناشی از پول نفت، بیشترین كارشكنی علیه ایران را انجام دهند.
۳) همه دولت‌های پس از انقلا‌ب شعار تنش‌زدایی دادند، اما تنش‌زدایی یك امر دوطرفه است. باید اعتماد متقابل وجود داشته باشد كه شعار تنش‌زدایی عملی شود. رأی قاطع مردم به آقای خاتمی و اطمینان از تغییر روش در داخل ایران و ارزیابی مثبتی كه از منش و شیوه آقای خاتمی به وجود آمد تنش‌زدایی را تبدیل به یك واقعیت دو طرفه كرد. در اولین ماه‌های ریاست جمهوری آقای خاتمی اجلا‌س سران كنفرانس كشورهای اسلا‌می در تهران بود. برای اولین بار در تاریخ این اجلا‌س همه اعلا‌م كردند كه موفق‌ترین اجلا‌س سران كشورهای اسلا‌می برگزار شد. همه كشورهای خلیج فارس در سطح عالی شركت كردند. در مذاكرات دوجانبه كنفرانس سران اعتماد كامل رهبران خلیج فارس جلب شد و همكاری‌های مشترك شكل گرفت. پازل تصحیح روابط با عربستان سعودی به عنوان بزرگترین كشور حاشیه جنوبی خلیج فارس كه از دوران ریاست جمهوری آقای‌هاشمی رفسنجانی شكل گرفته بود، كامل شد و آن قدر این روابط جدی شد كه دو كشور با یكدیگر قرارداد همكاری امنیتی امضا كردند.آنچه جوهر حسن روابط ایران و كشورهای خلیج‌فارس بود، اعتماد متقابلی بود كه بین دولت آقای خاتمی و این كشورها به وجود آمد. اگر چه بین ایران و بعضی كشورهای خلیج‌فارس نقاط اختلا‌فی وجود داشت اما نگرانی و اضطراب نبود و علی‌رغم آن اختلا‌ف‌ها، همكاری‌های همه‌جانبه سیاسی، اقتصادی جاری بود.
۴) در دولت نهم، ظاهر ارتباطات به همان شكل گذشته بود اما در خلیج فارس پس از شنیدن بعضی مواضع رئیس جمهور و فشارهای قدرت‌های بزرگ و پیچیده شدن و چالشی شدن پرونده‌هسته‌ای ایران، حالت ترس و انتظار جایگزین اعتماد متقابل شد. خبرهای زیادی حاكی است كه بعضی از آنها با آن‌كه در ظاهر از ایران حمایت می‌كنند اما همواره آمریكا را تحریك می‌كنند كه علیه ایران اقدام‌های بازدارنده انجام دهد.
توسعه روابط با آنها به صورت شكلی در دولت نهم خوب بوده است ولی هر دو طرف می‌دانند كه این روابط از عمق لا‌زم برخوردار نیست. در هر شرایطی و با وجود هر دولتی در ایران، مساله خلیج فارس یكی از مهمترین مسائل سیاست خارجی ایران است. آنان اگر چه از نظر مساحت اندك هستند ولی هیچ‌وقت در سیاست خارجی ایران نمی‌شود آنان را نادیده گرفت. باید تلا‌ش شود كه دوباره اعتمادسازی متقابل بین ایران و آنها صورت پذیرد چیزی كه هم‌اكنون به شدت آسیب دیده است.

سیدمحمدعلی ابطحی

منبع : روزنامه اعتماد ملی