نظام سرمایه داری در برابر آزمونی بزرگ

میلتون فریدمن (٢٠٠۶-١۹١٢)، از پیشروان مکتب اقتصادی شیکاگو که از سابقه ای خونبار نیز در آمریکای لاتین برحوردار است کسی است که گفته می شود اقتصاد نیمه دوم قرن بیستم آمریکا به پیروی از نظریات اقتصادی او شکل گرفته است. وی متفکری مافوق راست بود که به معنای اخص کلمه به آزادی تجارت و بدون کنترل دولت اعتقاد داشت. او از منتقدان سرسخت جان مینارد کینز John Maynard Keynes اقتصاددان انگیسی و طرفداران او یعنیکینزین ها که به دخالت و نظارت دولت بر امور اقتصادی اعتقاد دارندبه شمار می رفت. فریدمن خواستار رساندن نقش دولت در امور اقتصادی جامعه به حد صفر بود.او همچنان اعتقاد راسخ داشت که "رکود بزرگ" دهه ١٩٣٠ معلول کم کاری دولت بود که برای ادامه فعالیت بانک ها پول به میزان کافی در اختیار بانکها نگذاشت.
برای درک این سخن فریدمن، من به مثالی متوسل می شوم. هر چند که ممکن است کم کاری وزارت بهداری برای مبارزه با شیوع وبا به گسترش آن کمک کند اما سخن آقای فریدمن درست مانند این است که بگوئیم مسئول و علت بوجود آمدن اپیدمی وبا وزارت بهداری بوده است.
آقای فریدمن از پیشتازان ایده "مقررات زدائی" (Deregulation) در امر تجارت و معاملات و باز گذاردن دست افراد در زمینه های اقتصادی بود. به عبارت دیگر هر قانونی به غیر از قانون جنگل، حاکم بر مناسبات اقتصادی، از نظر فریدمن غیرطبیعی و غیرقابل قبول بود. نتیجه؟ "مقررات زدائی" و نبودن هر گونه بازرسی و کنترل بر عملکرد سوداگران بازار بورس موجب شکل گیری بزرگترین کلاهبرداری تاریخ بشر و وضعیتی شد که امروز ما در بازار های جهان شاهد آنیم. اما ببینیم ساده و مختصر چه اتفاقی افتاد که به بروز این بحران انجامید.
بحران اعتبارات (Credit Crisis) و وام های مسکن به این صورت شکل گرفت که بانکها و موسسات وام مسکن بدون توجه به اعتبار و ظرفیت و توانائی مالی افراد، صندوق های خودرا بر روی وام گیرندگان گشودند. البته این امر به شکوفائی و رونق اقتصادی ظرف ۵ سال گذشته منجر شد و قیمت مسکن سر به آسمان کشید و مردم دوباره وسه باره بر روی مسکن خود وام گرفتند،اما این در حالی بود که محلی برای پرداخت وام خود داشته باشند. بانک ها سپس این مطالبات و وام های پرداخت شده را به صورت بسته های بزرگ درآوردند و با این عنوان که پشتوانه این اوراق "ملک" و "مسکن" است آنانرا به عنوان اوراق بهادار با ارزش بالا و یا AAA در بازارهای مالی جهان فروختند. به این ترتیب آلوده شدن بازارهای مالی جهان از نیویورک تا توکیو، از لندن تا ابوظبی به این اسناد بی پشتوانه که با عنوان AAA فروخته می شدند نتیجه محتوم سیاست هائی بود که طرفداران مکتب شیکاگو در داخل حکومت و نیز در بخش خصوصی بر پایه کاهش نظارت و کنترل دولت بر بازارهای بورس بطور بی وقفه در آمریکا پی گیری می کردند تا این که بالاخره آنچه که قابل پیش بینی بود رخ داد.
امروز برای مهار طوفانی که در اقتصاد آمریکا در جریان است "بن برنانکه" رئیس بانک مرکزی آمریکا (فدرال رزرو) که از مریدان مکتب شیکاگوست با یاری جستن از افکار فریدمن با تزریق ١٨٠ میلیارد دلار به بازارهای پولی جهان به کمک بانکهای مرکزی کشور های عمده غربی از یکسو، و وزیر خزانه داری آمریکا هنری پالسون با دادن قول مساعد مبنی بر حمایت از موسساتی که در گستره فعالیت های مالی و سرمایه گذاری قرار دارند، آنهم در حجم سرسام آور٣ تریلیون دلار (٣٠٠٠ میلیارد دلار) از سوی دیگر، بعد دیگری از نظریه فریدمن را مبنی بر تغذیه پول به بانکها و موسسات مالی (که وی فقدان آنرا دلیل اصلی رکود بزرگ می دانست) به محک تجربه می گذارند.
عکس العمل بازارهای جهان به این اقدامات، سریع و حاکی از رضایت بود. وال ستریت در روز١۹ سپتامبر فریادی از شادی کشید و صدای هورای معامله گران سهام در بورس نیویورک در جهان طنین افکن شد.
در حالیکه تاثیر ویرانگر بازار مسکن آمریکا در اقتصاد جهانی در حد ٧/٧ تریلیون دلار برآورد می شود و در حالی که دولت آمریکا در جایگاه بدهکارترین کشور تاریخ نشسته و خود از کسری بودجه تاریخی رنج می برد، چگونه و از چه محلی می تواند به نجات سیستم بانکی بشتابد؟ من در آینده ای نه چندان دور تکرار این ماجرا را در صنایع اتوموبیل سازی و شرکت های هواپیمائی نیز محتمل می بینم. به این ترتیب دخالت دولت آن هم در این حد وسیع که هیچ منبعی جز اخذ مالیات برای جبران خسارات نجومی بازار بورس ندارد امکان ناپذیر است مگر اینکه از مکانیزم افزایش چشمگیر مالیات ها و چاپ پول سود بجوید.
جالب اینجاست که از دید پیروان مکتب فریدمن، دولت هیچ وظیفه ای برای کمک رساندن به کارمندان و کارگران و حقوق بگیران جامعه هر چقدر هم که با مشکل بیکاری و نداشتن بیمه و تنگناهای مالی و غیره مواجه شوند، ندارد. اما همین متخصصان سخاوتمندانه برای نجات موسسات خصوصی بزرگ میلیاردها دلار از جیب مالیات دهنده آمریکائی هزینه می کنند.
باید صبر کرد و دید که آیا تئوری فریدمن از این آزمون تاریخی پیروز بیرون می آید و این بار بکار گیری نظرات او مانع از بروز رکود بزرگ خواهد شد؟ آیا با این حجم عظیم پول غول خفته تورم آرام آرام بر نخواهد خاست؟ در آن صورت فدرال رزرو چه حربه ای جز افزایش نرخ بهره در پیش رو خواهد داشت سیاستی که مجددا سقوط بازار بورس و مآلا رکود طولانی را درپی خواهد داشت.
هر چند که من بطور ژنتیکی با اقتصاد نئولیبرال در تقابلم، اما در صورت موفقیت طرح مشترک بانک مرکزی و خزانه داری آمریکا نمی توانم از تحسین شجاعت، ذکاوت و سرعت عمل مردانی مانند برنانکه و پالسون خودداری کنم. آنان اگر پیروز شوند فصل جدیدی در نظام سرمایه داری گشوده خواهد شد. وال ستریت باز سازی می شود و یکی از بزرگترین ریسک ها و تصمیم گیری های اقتصادی تاریخ بشر به بار نشسته است. و اگر شکست بخورند نتیجه آن از دست رفتن میلیون ها شغل در جهان، اغتشاش در بازار های جهانی و ضربه ای کشنده بر سیستم سرمایه داری خواهد بود.

منبع : صدای مردم