اعتکاف راه میان بر به سوی تقوا

● جایگاه تقوی و راهكارهای حصول آن
بی گمان تقوا محوری ترین و كلیدی ترین واژه در فرهنگ قرآن و ادبیات اسلامی است. به سخن دیگر تقوا در فرهنگ قرآن نمود عینی توحید محض در انسان و نمایش همه باورها و اندیشه ها و اعمال صالح و پاكی است كه انسان را به خدا می رساند. از این روست كه تقوا هدف هر مؤمنی است كه می كوشد تا به كمال مطلق دست یابد و به او تقرب جوید و از كمالات آن بهره مند گردد.
راه های رسیدن به تقوا همان چیزی است كه در قرآن به صراط مستقیم و راه راست خوانده شده است.
صراط مستقیم تمام آموزه های وحیانی است كه از سوی خداوند به بشر برای هدایت و رسیدن به خدا مطرح شده است. از این رو، مجموعه آموزه های دین را می بایست راهی به سوی تقوا دانست. با این همه برخی از این آموزه های دینی به دلایلی از برتری و خصوصیات ویژه ای برخوردار و بر آن ها تأكید بیش تری می شود. از جمله در قرآن نماز و روزه و انفاق به عنوان كوتاه ترین، بهترین و آسان ترین راه رسیدن به تقوا معرفی شده است. از دیگر راه هایی كه مورد تأكید ویژه قرار گرفته، اعتكاف است.
● چیستی اعتكاف
اعتكاف و عكوف در واژه شناسی عربی به معنای مواظبت و ایستادگی بر چیزی و یا مكانی است. (لسان العرب؛ ابن منظور) و عاكف و معتكف به معنای اقامت كننده است كه در برخی آیات (مانند آیه ۱۳۸ سوره اعراف) به همین معنا به كار رفته است.
در اصطلاح شرعی اعتكاف به معنای ماندن و اقامت كردن در مسجد به قصد قربت همراه با مراعات برخی احكام و شرایط است كه از مهم ترین آن ها روزه و عدم خروج از مسجد مگر به ضرورت است.
● پیشینه اعتكاف
قرآن، اعتكاف را از اموری دانسته كه پیش از این نیز در میان پیامبران و شرایع گذشته وجود داشته است. قرآن گزارش می كند كه خداوند به حضرت ابراهیم(ع) پس از بنیان گذاری كعبه دستور می دهد تا آن را برای طواف كنندگان و معتكفین آماده سازد: و عهدنا الی ابراهیم و اسماعیل ان طهرا بیتی للطائفین و العاكفین؛ از ابراهیم و اسماعیل پیمان گرفتیم تا خانه خدا (كعبه) را برای طواف كنندگان معتكفین پاك و تطهیر نمایند.
این آیات به خوبی بیان می كند كه این سنت، ابراهیمی است و پیش از این نیز به طرقی وجود داشته است؛ چنان كه در برخی روایات آمده است كه پیش از این خانه خدا وجود داشته و در توفان نوح آسیب دیده و حضرت ابراهیم(ع) به بازسازی آن اقدام كرده است، بنابراین می توان تصور كرد كه اعمالی مشابه اعتكاف و طواف در این خانه انجام می شده است. با این همه دست كم این حكم را می توان از احكام شریعت ابراهیمی برشمرد كه خود آن حضرت(ع) آغازگر آن بوده است.
برخی از گزارش های قرآنی از اعتكاف حضرت زكریا(ع) و حضرت مریم(س) در مسجد اقصی و معبد عظیم اورشلیم حكایت می كند. به نظر می رسد كه امر روزه و اعتكاف در گذشته به عنوان یك سنت ابراهیمی در میان شرایع وجود داشته و حضرت موسی(ع) آن را تأیید و تأكید كرده است.
● اهمیت اعتكاف
اعتكاف در آموزه های قرآنی از اهمیت خاصی برخوردار است و از آن به عنوان راهی برای تقوا یاد شده است. خداوند در آیه ۱۸۷ سوره بقره می فرماید: و لاتباشروهن و انتم عاكفون فی المساجد... كذلك یبین الله آیاته للناس لعلهم یتقون؛ با زنان زمانی كه در مسجد معتكف هستید تماس جنسی نداشته باشید... خداوند این گونه آیاتش را برای مردمان روشن و آشكار می سازد تا شاید تقوا پیشه كنند و به تقوا دست یابند.
در ارزش و اهمیت اعتكاف همین بس كه از وظایف خاص حضرت ابراهیم(ع) برشمرده شده است و خداوند یكی از اهداف اصلی ساخت و یا بازسازی خانه خدا (كعبه) را انجام طواف و اعتكاف برمی شمارد. به این معنا كه این دو عمل یكی از مهم ترین اعمال و مناسكی است كه می بایست در كعبه و خانه خدا انجام پذیرد و بازسازی خانه خدا بدین منظور بوده است. (بقره آیه ۱۲۵)
از دیگر نكاتی كه بر اهمیت و ارزش اعتكاف دلالت می كند، نقش دو پیامبر خدا(ص) برای آماده سازی و تطهیر خانه خدا برای انجام این مراسم است. به این معنا كه هر عملی بزرگ تر و مهم تر باشد، مسئولان آن نیز افراد متشخص و برجسته ای خواهند بود. از این روست كه دو پیامبر بزرگ الهی مأموریت و مسئولیت می یابند كه زمینه و بستر لازم را برای اعتكاف فراهم آورند كه خود دلالت روشنی بر اهمیت و ارزش آن دارد.
● مكان اعتكاف
از آیه ۱۲۵ سوره بقره برمی آید كه مكان اصلی و یا به عبارت دیگر بهترین مكان برای اعتكاف مجاورت كعبه است؛ زیرا اعتكاف دست كم از سنت ها و آیین های شریعت ابراهیمی است و خداوند در این آیه به روشنی بیان می كند كه هدف از بازسازی و یا ساخت خانه خدا برگزاری مراسم اعتكاف و طواف است.
از دیگر مراكزی كه برای اعتكاف معرفی می شود مساجد هستند. در آیات قرآن تفاوتی میان مسجدی با مسجد دیگر نهاده نشده است و همه مساجد از یك ارزش و اعتبار برخوردارند. به این معنا كه جز كعبه و خانه خدا كه برای كار طواف و اعتكاف ساخته شده، دیگر مساجد از ارزش یكسانی برخوردارند و شخص می تواند در هر مسجدی از مساجد اعتكاف كند.
خداوند به صراحت در آیه ۱۸۷ سوره بقره می فرماید: ولاتباشروهن و انتم عاكفون فی المساجد تلك حدودالله فلاتقربوها؛ با زنان در زمانی كه در مساجد معتكف هستید مباشرت و نزدیكی نكنید. این حدود و قوانین مشخص خداوندی است و به این حدود و خطوط قرمز نزدیك نشوید.
باتوجه به این كه اعتكاف در مساجد حكم و حدود الهی است این امر نشان می دهد كه تنها مكانی كه شایسته برای اعتكاف است، مسجد می باشد و اماكن دیگر نمی تواند مركزی برای اعتكاف باشد.
● برخی احكام اعتكاف
از احكام اعتكاف كه در این آیه به صراحت از آن سخن به میان آمده است دوری از زنان در هنگام اعتكاف است.
از دیگر احكام اعتكاف كه در آیات قرآنی بیان شده، روزه است. خداوند می فرماید: ثم اتموا الصیام الی اللیل و لاتباشروهن و انتم عاكفون فی المساجد؛ سپس روزه را تا هنگام شب ادامه داده و به اتمام رسانید و با زنانتان مباشرت نكنید در زمانی كه در مسجد معتكف هستید. (همان)
بنابراین از مهم ترین و اساسی ترین ویژگی ها و احكام اعتكاف می توان به حرمت آمیزش جنسی در حال اعتكاف، وجوب روزه، اعتكاف در مسجد و حرمت تعدی و تجاوز به حدود الهی و احكام خاص اعتكاف اشاره كرد.
به هر حال اعتكاف اگر با شرایط خود و به صورت دقیق انجام پذیرد، می تواند بستری مناسب برای رسیدن به تقوای الهی باشد.

ام البنین شاه منصوری

منبع : روزنامه کیهان