پایان توقف

۱. سال ۱۳۸۲ را می توان یکی از پر بارترین سال های باستان شناسی در ۲۰ ساله اخیر ایران به شمار آورد. در واقع سال ۸۲ باید به عنوان دوره نوینی در باستان شناسی کشور ما تلقی شود. شور و شوق باستان شناسان کشورمان در آستانه گردهمایی تخصصی باستان شناسی، خود نشان آن است که مسئولان فرهنگی کشور، به دور از هر گونه شائبه سیاسی همواره باب تبادلات فرهنگی را باز گذاشته اند. اکنون ایجاد ارتباط بین کارشناسان ایران با همتایان باستان شناس خارجی و نیز طراحی و برنامه ریزی پروژه های مشترک باستان شناسی یکی از نشانه های این تبادل است. نیز نشانه رها شدن و از سر گرفتن پژوهش هایی است که پیش از این به سبب شرایط خاص کشور دچار توقف شده بود و این توقف ضمن بی تفاوتی باستان شناسان و تاریخ نویسان دنیا در زمینه ظرفیت ها و دوران های تاریخی کشور ما، کارشناسان ایرانی را نیز با نوعی دلسردی و نبود مساعی فکری با دانشمندان، باستان شناسان و محققان بزرگ دنیا مواجه ساخته بود.
اما نخستین مجمع بین المللی پیوندهای فرهنگی و کهن ایران و غرب آسیا با انجام کار عملی، گفت و گو و ارایه مقاله نشان داد که هنوز کارشناس غیر ایرانی به جستجوی پاسخ پرسش های خود در حوزه ایران مشغول است و هر گونه مفاهمه و مکالمه ای را با جان و دل پذیراست. البته برنامه ریزان میراث فرهنگی و کارشناسان ما نیز به این نکته واقفند که نشستن بر این خوان تازه یک برنامه ریزی جدی، تمرکز برنامه ریزی های پژوهشی برای صدور نظریات کارشناسانه و تخصصی، گسترش دامنه مطالعات با استفاده از منابع و سیستم های پژوهشی محققان خارجی و کنار گذاشتن فرصت طلبی ها و حسادت های فردی و سلیقه ای را می طلبد.
چرا که باستان شناسی امروز ما اگر تاکنون موفق به برقراری هیچ نوع ارتباطی با معیارها و استانداردهای دنیا نشده است، البته صرف نظر از محدودیت امکانات برای تمامی گروه های تحقیقاتی و پژوهشی، اما بی گمان با ادامه این روند به ورطه فراموشی گام خواهد گذاشت تا همین اندک نیروهای خلاقی که در آن سوی مرزها متوجه این نقطه دنیا شده، نوک پیکان پژوهش های خود را تغییر جهت داده و متوجه نقطه دیگری روی این کره خاکی شود.
آنها که با باستان شناسی به خصوص جنس این نوع پژوهش که نوعی ورزیدگی، صیقل یافتگی و پرورش ذهن را می طلبد؛ آشنا هستند به خوبی می توانند دریابند که ۲۰ سال فترت تا چه اندازه در حرکتی تکاملی شکل گیری گروه های باستان شناسی دنیا در حوزه ایران می تواند اثر نامطلوب داشته باشد.
۲. آنچه ایران را نسبت به دیگر کشورها در باستان شناسی متمایز می کند صرف نظر از تمدن غنی و سابقه طولانی فرهنگی، وجود آثار و نشانه هایی است که به درک دوران ها و نمودهای حکومتی، اجتماعی و فرهنگی جهانیان کمک می نماید. این بار ایران بر خلاف دیگر ملل که آثار و نشانه های گذشتگان آن ها بیشتر به بررسی مناسبات همان کشور ها می پردازد، در متن روابط اجتماعی، نظامی، فرهنگی و قومی کشورهای مختلف تاثیر فراوان داشته است. در این مهم نگرش تاریخی ملاک سنجش و قضاوتی است که باستان شناسان در حوزه مطالعات باستانی و تاریخی قایلند. یک دانشمند باستان شناس پاسخ بسیاری از پرسش های امروز خود را در گذشته ملت ها جستجو می کند و تردیدی نیست که ایران آن روز با توجه به وسعت جغرافیا و دامنه نظامی و حکومتی یکی از چند ملت مهم جهان (یونان، مصر و ایران) بوده است. چنین دانشمندی دم به دم قطعات موضوع کار خود را زیر ذره بین نگاه می دارد و آن را از هر جهت مورد بررسی قرار می دهد. دانشمندی که در این حوزه کار می کند به آزمایشگاهی قدم گذاشته است که کینه، بخل و حسادت کمترین ضریب احتمال را در استدلالات، نحوه دسته بندی اطلاعات و سرانجام جمع بندی آنها دارد.
۳. لذا اگر دانشمند امروز کماکان چون قبل به گذشته ایران و آنچه در سال های دور در این جغرافیای کوچک امروز و عظیم آن روز، علاقمند است و ادامه پژوهش خود را در این حوزه ضروری و غیر قابل اجتناب فرض می نماید، برای پاسخ به همان پرسش هاست.
بی شک امروز هیچ ملتی را به دلیل گذشته اش بزرگ نمی شمارند همان گونه که ملتی را به واسطه گذشته اش نمی توان تحقیر کرد. قطعا گذشته چیزی ست که نمی توان خیلی به آن بالید و غره شد یا از آن شرمسار بود امروز و آینده هر ملتی زمینه و شرایط بروز هر موفقیت و یا شکست است. گذشته تنها می تواند تجربه ای برای امروز باشد و بس. پس بسیار طبیعی است هنگامی که ملتی در جاذبه کور قدرت گذشته گرفتار آید، کوران به نقطه ای گام خواهد گذاشت که جز به جنون ختم نخواهد شد و ملتی که وقت خود را صرف تحلیل منطقی و عقلانی گذشته خود نماید از حیطه نگرش های عاطفی پافراتر گذاشته و به یک معنا حقیقت را به واقعیت نزدیک تر می بیند. با این همه آگاهی از این که داشمندان جهان برای دل خوشی امروز این چنین در مناسبات و تقسیم بندی گذشته تاریخی ما کند و کاو نمی کنند حتی چه بسا که بخشی از گره کور تاریخ خود را در پاسخ به پرسش هایی می بینند که ایران گذشته به روشن تر شدن آنها کمک می کند.
فرضی ست که ما هنوز به بسیاری از نقاط ابهام گذشته خود واقف نیستم تا از آن برای امروز درس بگیریم، لذا این کند و کاوها و همکاری های متقابل می تواند برای ما نیز مفید و ضروری باشد.
۴. کلیفورد لمبرگ کارلوفسکی، استاد دانشگاه هاروارد در جمع کارشناسان ایران و جهان، مدیران و برنامه ریزان فرهنگی کشور به نکته ای اشاره کرد که در وضعیت کنونی نظام ایران؛ توجه به آن ضرورت دارد.
کارلوفسکی ضرورت گفتمان دانشمندان، متفکران و باستان شناسان ایران و جهان را مورد تاکید قرار داد. «باز شدن درها» در حوزه باستان شناسی و تاریخ نویسی که تا همین اواخر موجب نگرانی مدیران و محققان ما بود، می تواند تا اندازه ای در ساختار تحقیقاتی این حوزه تاثیر داشته باشد که به نوعی مشارکت، هم فکری و تاثیر افکار منجر شود تا آن جا که دانشمندان و محققان داخلی با استفاده از توان و امکانات غیر قابل انکار خود بر سمت و سوی تصمیم گیران و سیاست گذاران کشوری اعم از اقتصادی _ سیاسی _ فرهنگی تاثیر گذار باشند.
اینان می توانند بر کلیه اقداماتی که له یا علیه حفظ، کشف و ماندگاری میراث فرهنگی گذشته در کشور در هر سطح و مقامی تاثیر گذار بوده و با جذب امکانات و سرمایه های سرگردان بی شماری که گاه به جای جاری شدن در مجراهای حقیقی وارد کانال های کاذب می شود، ارتباط دارد، آن را در جریان کشف معماهای گذشته، مرمت آثار و ابنیه تاریخی و درآمدزایی از طریق آنها صرف کنند.

زهرا حاج محمدی

منبع : خبرگزاری میراث فرهنگی