شنبه, ۲۲ اردیبهشت, ۱۴۰۳ / 11 May, 2024
مجله ویستا
قهوه خانه در ایران
در قدیم در گوشه و كنار شهرهای ایران و در سر راهها و منزلگاههای میان شهری قهوه خانه هایی دایر بود. قهوه خانه های قدیم درون شهری بهترین و جذابترین اماكن عمومی شهرها برای گذراندن اوقات فراغت بودند. هر یك از آنها محمولاً محل اجتماع و پاتوغ گروهی از قشرها و صنفهای گوناگون بود. قهوه خانه های سرراهی یا میان جادهای كه به آنها چایخانه هم میگفتند، اكثراً سرپناههایی برای استراحت و رفع خستگی مسافران خسته و ماندهٔ بین راهی بود. این قهوهخانهها معمولاً به دسته و صنفی خاص اختصاص نداشتند و مشتریان آنها رهگذرانی بودند كه برای نوشیدن چای و كشیدن قلیان و خوردن صبحانه یا ناهار و یا شام به این قهوهخانهها میرفتند. نخستین قهوه خانه ها در ایران در دوره صفویان، و به احتمال زیاد در زمان سلطنت شاه طهماسب (۹۳۰-۹۸۴هـ . ق)، در شهر قزوین پدید آمد و بعد در زمان شاه عباس اول (۹۹۶-هـ .ق) در شهر اصفهان توسعه یافت. قهوهخانه در آغاز همانگونه كه از نامش پیداست، جای قهوهنوشی بود. با آمدن چای به ایران و كشت این گیاه در بعضی از مناطق شمالی ایران و ذائقهپذیر شدن طعم چای دم كرده میان مردم، كمكم چای جای قهوه را در قهوهخانه گرفت. از نیمه دوم قرن سیزدهم هجری چاینوشی در قهوه خانه ها معمول شد. لیكن نام قهرهخانه همچنان بر آنها باقی ماند. در دوره قاجار، به خصوص دورهٔ پادشاهی ناصرالدین شاه زمینه برای گسترش قهوهخانه در شهرهای بزرگ، از جمله شهر تهران، فراهم گردید. با ریشه گرفتن قهوهخانه در متن جامعه و میان توده مردم و توسعه آن در شهرها قهوهخانه توانست به صورت یك واحد صنفی فعال با كاركرد اجتماعی ـ فرهنگی ویژه و مشخصی خودنمایی كند. پیش از پا گرفتن قهوه خانه های عمومی در شهرهای ایران، در دربار پادشاهان صفوی آبدارخانههایی بود كه در آنها قهوه میریختند و به درباریان و مهمانان آنان مینوشانیدند. همراه با رسم قهوهپزی در دربار صفوی، شغل قهوهچیگری نیز پدید آمد و از مناصب مهم درباری شد.
قهوهچیان را از لحاظ نوع قهوهخانهای كه میگرداندند و چگونگی كار و وظیفهشان میتوان به چهار دسته تقسیم كرد:
۱. قهوهچیان شهرها كه در هر محله و كوچه و گذر، یا درهر بازار و بازارچه و سرایی قهوهخانهای داشتند، قهوهخانههایشان محل تجمع صنفهای مختلف بود. در هر یك از این قهوهخانهها كارگرانی بودند كه قهوهچیها را در گرداندن قهوهخانه و عرضه خدمات به مردم كمك میكردند، مانند كارگرهای “پای بساط“، “جارچی“، “قندگیر“، “استكانشوی“، “قلیان چاقكن“ یا “سرچاقكن“، “آتش بیار“ و “دیزیپز“. هر یك از حمامهای عمومی معتبر شهرها نیز قهوهخانه یا آبدارخانهای داشت كه آن را یك قهوهچی یا یك قلیاندار یا یك غلام قهوهچی میگرداندند و از مشیریان با چای و قلیان و چپق پذیرایی میكردند.
۲. قهوهچیان قهوه خانه های خصوصی
در دوره صفوی در دربار پادشاهان كسانی به نام “قهوهچی باشی“ آبدارخانهٔ دربار را میگرداندند. در عهد ناصرالدین شاه نوشیدن قهوه و چای، هر دو در دربار و خانههای بسیاری از روحانیان، اعیان و رجال درباری معمول شد كه اینان آبدارخانهها یا قهوهخانههایی در دربار و خانههای خود برپا كرده بودند. در این آبدارخانهها، قهوهچیان و قلیان چاقكنان ماهر با منصبهای قهوهچی، غلام قهوهچی و قلیاندار و قهوهچی باشی یا آبدارباشی به كار گمارده شده بودند.
۳. قهوه چیان قهوه خانه های موقت
به هنگام عزاداریها و روضهخوانیهای بزرگ، به خصوص عزاداریهای سالار شهیدان، امام حسین (ع)، در دههٔ محرم و اربعین حسینی در ماه صفر، و در مجالس عروسی و میهمانیهای بزرگ، مانند ولیمهٔ بازگشت از سفر حج یا ختنهسوران، و اجتماعهای صنفی و سیاسی قهوهخانههایی در طول ایام گردهماییها برپا میشد.این قهوهخانهها در خانهها و تكیههٔا و مساجد دایر بود.
۴. قهوه چیان دوره گرد
قهوهچیرگی دورهگرد یا سیار یكی از شغلهای سرپایی رایج در شهرها بود. قهوهچیان دورهگرد بساطی ساده و جمع و جور داشتند. این گروه قهوهچی، قهوه یا چای را به كوچه و بازار میبردند و در محل تجمع كارگران و پیشهوران و كسبه بساط میافكندند و از راه فروش قهوه و چای زندگی را میگذراندند.قهوه خانه در جامعه ایران، تحول و دگرگونی بزرگی در شكل گردهماییهای مردم و شیوهٔ گذراندن اوقات فراغت و نوع سرگرمیهای آنان فراهم آورد. مردم از هر قشر و گروه هر روز پس از دست كشیدن از كار روزانه، و در ایام و اوقات بیكاری در قهوهخانهها جمع میشدند و ساعتها به گفت وگو با هم و تبادل نظر درباره كارهای اجتماعی و اقتصادی و سیاسی میپرداختند.در مجالس شبانهٔ قهوهخانهها، به خصوص شبهای ماه رمضان كه آیینهای سخنوری و مرثیهسرایی و نقالی و شاهنامهخوانی و بازیهای قهوهخانهای در آن برگزار میشد، معمولاً جمع زیادی از اهالی محل و مردم محلههای دیگر شركت میكردند و در یك محفل انس و دوستی و فضای فرهنگی و ادبی با هم ارتباط برقرار میكردند. قهوهخانه كه تا چند دههٔ پیش كانون نشر و ترویج فرهنگ سنتی و دستاوردهای ادبی و هنری گذشتگان ما بود و توانسته بود تاحدی یادمانهای گذشته را در جامعه ایران و میان عامه مردم زنده و پایدار نگه دارد كمكم كاركرد خود را از دست داد و صرفاً به محلی برای نوشیدن چای و خوردن صبحانه و ناهار، و رفع خستگی درآمد و در زمان حاضر با رونق فرهنگ غربی در میان ایرانیان و با جایگزین شدن ساندویچ فروشیها، كافی شاپها و...، قهوه خانه ها متروك شدند و دیگر هیچ اثری از آن قهوهخانهها در زندگی اجتماعی ایرانیان مشاهده نمیشود مگر در برخی روستاها كه هنوز بافت سنتی آنها دست نخورده باقی مانده است. در سالهای اخیر برخی از افراد با ذوق در تهران و بعضی شهرهای دیگر ایران اقدام به بازسازی قهوهخانههایی با حفظ بافت سنتی آن كردهاند، برای نمونه میتوان از قهوهخانه سنتی آذری نام برد كه بازسازی آن براساس طرحی بر پایه مدارك و اسناد تاریخی و اطلاعات شفاهی صاحبنظران و مطلعان تهیه شده است. در بازسازی و تركیببندی فضاها و نماها و آرایهها كوشش شده تا عمدتاً از آجر و كاشی و سنگ و چوب و گچ و كاهگل استفاده شود تا بر اثر آمیختگی این نوع مصالح با هم در فضاها بافتی از معماری سنتی قهوهخانههای قدیم در چشم بینندگان تجلی یابد. فضاهای ساختمان قهوهخانه با مجموعهای از پرده و تابلوی نقاشی، شمایل حضرت امیرالمومنین علی (ع)، عكسهای پهلوانان، اسباب و اشیای قدیم و زینتی، اسباب و اشیای مذهبی و گل و گلدان آرایش شده است. لباس كاركنان قهوهخانه، از قهوهچی و بساطدار و جارچی گرفته تا چای بده و دیزیپز و استكان جمعكن؛ لباسی است همشكل طرح لباسها از شكل لباسهای رایج مردم و قهوهچیان در اواخر دوره قاجار و اوایل دورهٔ پهلوی برگرفته شده است.
ماخذ: قهوهخانههای ایران اثر علی بلوكباشی
مختار حدیدی
منبع : ماهنامه بهارستان
نمایندگی زیمنس ایران فروش PLC S71200/300/400/1500 | درایو …
دریافت خدمات پرستاری در منزل
pameranian.com
پیچ و مهره پارس سهند
تعمیر جک پارکینگ
خرید بلیط هواپیما
انتخابات مجلس انتخابات ایران مجلس شورای اسلامی انتخابات مجلس دوازدهم مجلس دوازدهم مجلس ستاد انتخابات کشور رئیس جمهور رهبر انقلاب دولت دولت سیزدهم
تهران هواشناسی سیل شهرداری تهران تعطیلی مدارس سازمان هواشناسی فضای مجازی پلیس بارش باران قتل آموزش و پرورش ازدواج
قیمت دلار بورس خودرو گاز قیمت خودرو بانک مرکزی نمایشگاه نفت مالیات ایران خودرو پالایش و پتروشیمی بازار خودرو دلار
نمایشگاه کتاب کتاب تلویزیون نمایشگاه کتاب تهران سینمای ایران سینما رضا عطاران دفاع مقدس سریال حضرت معصومه (س) مهران مدیری نمایشگاه بین المللی کتاب تهران
فناوری
رژیم صهیونیستی فلسطین غزه آمریکا جنگ غزه سازمان ملل حماس رفح اوکراین نوار غزه ترکیه جو بایدن
پرسپولیس فوتبال استقلال رئال مادرید لیگ برتر سپاهان لیگ برتر ایران باشگاه پرسپولیس باشگاه استقلال لیگ قهرمانان اروپا بایرن مونیخ بازی
هوش مصنوعی تاکسی پرنده مایکروسافت ایلان ماسک ناسا اپل فیبرنوری گوگل نخبگان
روانشناسی چاقی زیبایی توت فرنگی آسم زوال عقل سیستم ایمنی