بحران جهانی و تصمیم اوپک

اوپک در نشست روز جمعه گذشته (۳ آبان) تصمیم گرفت به میزان یک میلیون و پانصد هزار بشکه در روز از تولید خود بکاهد تا ثبات را به بازار نفت بازگرداند، اما واکنش بازار بسیار غیر منتظره بود: کاهش سریع قیمت ها.
همین چند ماه پیش که بهای نفت رکوردهای جدیدی را ثبت می کرد، بسیاری پیش بینی می کردند که روند افزایش قیمت ها ادامه خواهد یافت.
شماری از نظریه پردازان بر این عقیده بودند که دوران اوج نفت را می گذرانیم و در شرایطی که پیش بینی می شود نفت به طور فزاینده ای به یک کالای کمیاب تبدیل شود، بدیهی است که بهای نفت افزایش یابد.
اما اکنون وضعیت چگونه است؟ در حالی که بهای نفت در ۲۱ تیر ماه سال جاری ۱۴۷ دلار هر بشکه بود، اکنون تنها اندکی بیش از۶۰ دلار است و پیش بینی ها از کاهش آن به ۵۰ دلار هر بشکه حکایت دارد.
چرا هیچکس در ماه های گذشته نتوانسته بود وضعیت کنونی بازارهای مالی و نیز کاهش شدید بهای نفت را پیش بینی کند؟
اکنون یک بار دیگر همچون اواخر دهه ۲۰ و اوایل دهه ۳۰ که بحران اقتصادی به بیکاری میلیون ها نفر در اروپا و آمریکا انجامیده بود، این سوال مطرح است که آیا خرد انسانی بر جوامع حکم می راند یا اینکه موجودات نامرئی برجوامع حاکم اند و خارج از اراده انسان در باره جامعه اش تصمیم می گیرند؟
اریک فروم که ناامنی های ناشی از بحران دهه ۳۰ را از نگاه روانشناسی اجتماعی بررسی کرده است، می گوید در واکنش به بحران نظام سرمایه داری لیبرال بود که مردم آلمان (در سال ۱۹۳۳) به نازیسم رای دادند تا به جای نظامی که "آزادی" های آن ثبات اقتصادی و آرامش روانی جوامع را سلب می کرد، "امنیت" به ارمغان آورد.
وضعیت امروز حاکم بر مناسبات اقتصادی نظام لیبرال که از زمان به قدرت رسیدن ریگان در آمریکا با تاکید بر لیبرالیسم نوین به طور فزاینده ای نقش دولت را در مناسبات اقتصادی کاهش داد، وضعیت هرج و مرج گونه همانندی را ایجاد کرده است که گویی دو باره موجودات ناشناخته و مرموز بر مناسبات اقتصادی جهان حاکم شده اند.
همین حاکمیت نیروهای مرموز و ناشناخته است که سبب می شود به یک باره بازارهای مالی با بحران های پیش بینی نشده روبه رو شوند و با وجود پیش بینی های گوناگون در مورد افزایش بهای نفت قیمت آن به گونه ای ناباورانه - خواه از طریق افزایش ارزش دلار، از میان بردن انگیزه برای فعالیت سفته بازان، کاهش تقاضا و یا طرق دیگر - کاهش یابد.
به این ترتیب تا زمانی که هرج و مرج ناشی از بحران در بازارهای مالی جهان تحت کنترل در نیامده باشد به نظر نمی رسد اوپک بتواند ثبات را به بازار نفت، به عنوان جزئی از بازار جهانی، بازگرداند. حتی بیم آن می رود که تصمیم اوپک مبنی بر کاهش تولید به منظور افزایش بهای نفت، از طریق کاهش رشد اقتصادی جهان، بحران موجود را تشدید کند و اعاده ثبات به بازار نفت را به تاخیر اندازد.
روز جمعه به دنبال تصمیم اوپک برای کاهش تولید به میزان یک میلیون و پانصد هزار بشکه در روز، بهای نفت بر خلاف تصور، به میزان قابل توجهی کاهش یافت و این خود بدان معناست که حداقل در حال حاضر مناسبات حاکم بر بازار جهانی متاثر از رفتار این نیروهای ناشناخته است تا محاسبات آماری اوپک.
این نوسانات پیش بینی نشده به بازار نفت و بهای آن محدود نمی شود بلکه طلا، که بیشتر مردم به دنبال بی ثباتی به خرید آن روی می آورند، نیز وضعیتی همانندی را تجربه می کند.
بهای هر اونس طلا در سه ماهه سوم سال جاری میلادی بین ۷۴۱ دلار و ۳۰ سنت و ۹۷۷ دلار و ۷۰ سنت نوسان داشت که دو برابر نوسات سه ماهه دوم است.
اما در همان حال که هرج و مرج موجود می رود تا ثبات اقتصادی و آرامش روانی جوامع را سلب کند، شماری از سیاستمداران در غرب بر آنند تا با ایجاد اهرم های کنترل کننده و حاکم کردن ضابطه بر مناسبات سرمایه داری لیبرال از دامنه هرج و مرج بکاهند و بار دیگر خرد را بر مناسبات اقتصادی حاکم کنند.
از این میان سارکوزی، رئیس جمهوری فرانسه، در سفر هفته پیش خود به آمریکا از بوش خواست با برپایی نشست سران به منظور تجدید نظر در نظام پولی و مالی که بعد از جنگ جهانی دوم (به نفع آمریکا) بر جهان حاکم شد، موافقت کند. از نظر اروپاییان زمان آن رسیده است که برتون وودز جدیدی پایه ریزی شود و لجام گسیختگی سرمایه داری آمریکایی مهار شود.
در مجموع اقدام سارکوزی با درس از تاثیر ویرانگر گسترش بحران اقتصادی آمریکا به اروپا در دهه ۳۰، تلاشی است به منظور مهار هرج و مرجی که لیبرالیسم نوین در بازار جهانی به دنبال آورده است.
اوپک به نوبه خود می تواند به ایجاد ثبات در بازار جهانی نفت کمک کند، اما حاکم شدن دو باره سازوکارهایی که از دامنه هرج و مرج بکاهد، پیش شرط ایجاد ثبات در همه بازارها، از جمله بازار نفت، است.

حشمت الله رضوی

منبع : شبکه اطلاع رسانی شانا