تفاهم دو غریبه

●اخلاق پزشكی
صدا كه رفته رفته به فریاد تبدیل می شود در راهروی بیمارستان می پیچید و نگاه ها را به طرف خود برمی گرداند: اصلاً برایتان مهم نیست كه مریض بمیرد، فقط به فكر جیبتان هستید. در دقایق و ساعات عصبی انتظار كشیدن و این طرف و آن طرف دویدن در بخش های بیمارستان، اینها جملات كلیشه ای هستند كه گوش هایمان به شنیدن آنها عادت كرده، حرف هایی كه شاید بعضی از ما فكر كنیم برایشان گران نمی آید و به قولی ككشان هم نمی گزد، اما تا به حال شده كه خودمان را به جای آنها بگذاریم و ماجرا را از دید آنها بنگریم؟
از زمانی كه پزشكی تحت سلطه تكنولوژی قرار گرفت ارتباط كلامی پزشك و بیمار نیز در جریان تشخیص و درمان كمتر شد و برخی پزشكان دیگر كمتر به گفت وگو با بیمار توجه می كنند. اصولاً ۳ الگوی ارتباطی بین پزشك و بیمار می توان تصور كرد: الگوی فعال- منفعل هنگامی رخ می دهد كه بیمار به دلیل شرایط خاص بیماری قادر به مشاركت در مراقبت و تصمیم گیری درباره خود نیست، الگوی راهنمایی- همكاری وقتی به وقوع می پیوندد كه قسمت اعظم مسئولیت تشخیص و درمان برعهده پزشك است و در نهایت الگوی مشاركت متقابل كه مستلزم تصمیم گیری مشترك پزشك و بیمار درباره همه جنبه های مراقبت از بیماری است. این الگو كامل ترین تعامل درمانی ممكن بین پزشك و بیمار است.
علاوه بر این ایجاد همدلی و تفاهم با بیمار از سوی پزشك یكی از جنبه های مهم ارتباط بین آنها است. مسلماً پزشك به سبب همدلی با بیمار امكان تشخیص دقیق تر و درمان بهتر را برای خود فراهم می كند و در نتیجه احتمال تبعیت بیمار را از برنامه درمانی افزایش می دهد و این در اشتیاق به زندگی و خوش بینی بیمار بسیار مؤثر است.
دكتر ابوالقاسم مهری نژاد روانشناس و عضو هیأت علمی دانشگاه الزهرا در این باره می گوید: بیمار معمولاً در برابر پزشك یك خصلت كودكانه دارد خواه این بیمار یك پزشك باشد یا مهندس و ... نیاز به دلسوزی، احترام و درك و پذیرش از سوی پزشك دارد. بنابراین پزشك باید با صبوری و آرامش و همچنین گرایش بر آمادگی برای كمك به بیمار سعی در جلب اعتماد بیمار داشته باشد. نه اینكه با گرفتن ژست و برخوردهای تجاری بیمار را سرخورده و بی اعتماد كند.
به طور كلی در طول فرآیند درمان ملاحظاتی كه پزشك در مورد نحوه درمان بیمار به كار می برد از اهمیت فوق العاده ای برخوردار است. یك پزشك باید بداند كه بیمار به رغم بیمار بودنش یك انسان است و حق دارد آگاهی لازم را در مورد نوع بیماری اش داشته باشد. دكتر مهری نژاد با اشاره به اینكه پزشكی ایران در این زمینه با مشكلات اساسی روبه رو است می گوید: استاندارد پزشكی این است كه پزشك بیمار را كاملاً معاینه كرده و علائم بیماری را جمع آوری كند. این جمع آوری اطلاعات نیز باید از طریق بیانات و داده های خود بیمار باشد. اگر بیمار كودك یا سالخورده بود نیز از طریق اطرافیان این داده ها باید جمع آوری شوند. در خیلی از موارد نیز پزشك باید با متخصصین دیگر مشورت كند و بعد از تشخیص درست با مشاركت بیمار به درمان كامل بپردازد.
دادن توضیحات ساده و فارغ از اصطلاحات پزشكی در مورد بیماری به روند درمان بیماری و بهبودی بیمار كمك مؤثری می كند. این امر متأسفانه در جامعه ما معمول نیست و پزشكان با یك ویزیت دو سه دقیقه ای و با دادن نسخه ای كاملاً تخصصی بیمار را ترخیص می كنند، در حالی كه پزشك حتی وقتی دارویی تجویز می كند باید علت تجویز آن دارو را نیز به بیمار بگوید.
یكی از مهارت های بسیار مهمی كه پزشكان طی مواجهه با بیمار باید كسب كنند آگاه كردن او از نوع بیماری و میزان وخامت آن است. حتی اگر وخامت بیماری به حدی باشد كه پزشك احساس كند بیمار قادر به شنیدن آن نیست، چون حتی در لحظه مرگ هم بیماران آن را باور نمی كنند و منتظرند پزشك به آنها حیات ببخشد. متأسفانه اغلب پزشكان مهارت لازم برای مواجه كردن بیمار با چنین شرایطی را ندارند. طبق بررسی های به عمل آمده از دكتر محمدی نصر اصفهانی، روانپزشك و عضو هیأت علمی دانشگاه علوم پزشكی ایران برقراری رابطه كلامی با یك بیمار رو به مرگ یكی از زمینه های اضطراب انگیز و مشكل در علوم پزشكی است.
گفت وگو در چنین شرایطی مهارت های اساسی پزشك را در بوته آزمایش قرار می دهد. از آنجا كه توانایی گفت وگو و رفتار صحیح با بیمار روبه مرگ ارتباط چندانی با تجربه كلی و تخصص افراد در حرفه پزشكی ندارد و این موضوع یكی از مهارت های اساسی است كه هرگز در دانشكده های پزشكی به دانشجویان آموخته نمی شود و اگر عده ای هم راه درست برقراری ارتباط با چنین بیمارانی را فرا می گیرند براساس حساسیت خاص یا به اصطلاح شم پزشكی خودشان است.
وی در ادامه می افزاید: دلایل متعددی برای اجتناب از دادن خبر بد وجود دارد كه شامل ترس و نگرانی از دلسرد و ناامید شدن بیمار و ترس از مواجهه با مرگ است. برای همین برای دادن خبر بد باید به بعضی نكات توجه كرد: اولاً اینكه پزشك هرگز نباید از تلفن برای دادن خبر وخامت بیماری استفاده كند. همچنین با آماده كردن شرایط فیزیكی و ارتباط مناسب بین پزشك و بیمار یا بستگان او باید شرایط مناسبی فراهم گردد. همچنین باید توجه داشت كه در تمام مدتی كه گفت وگو صورت می پذیرد نشستن در برابر بیمار، داشتن تماس چشمی و توجه به رفتارهای غیركلامی بیمار بسیار ضروری است.
با وجود تمام توقعاتی كه می توان از یك پزشك به هنگام برخورد با بیمار داشت نباید در خلال مراقبت از بیمار فشارهای جسمی توان فرسا و مشكلات عاطفی را كه به سراغ خود پزشك می آید نادیده گرفت. فشارهایی نظیر محرومیت از خواب، برنامه غذایی نامنظم و نامتناسب، فرصت اندك برای استراحت، اختلال در روابط خانوادگی و دوستانه و گرفتاری ناشی از برخورد با بیماران پرتوقع باعث می شوند كه بیش از نیمی از پزشكان خود به روان درمان گری نیاز پیدا كنند. علاوه بر آن برخی از پزشكان دارای مشكلات اقتصادی هستند و خیل عظیمی از آنها بیكارند. دكتر مهری نژاد در این رابطه می گوید: در كشور ما پزشكان تأمین نیستند و احترام لازم را در جامعه ندارند. علاوه بر آن شغلشان شاد نیست و همواره با افراد مستأصل سروكار دارند. پزشكان در مقابل زحمتی كه می كشند دارای تأمین اجتماعی نیستند و همین باعث می شود نتوانند نقش پزشكی را به درستی ایفا كنند.
شاید همین مشكلات سبب شوند تا بعضی از پزشكان در رشته خود اغلب به دنبال بزرگ منشی و تكریم باشند، در حالی كه پزشكی یك رشته مردمی است و نباید در آن به دنبال تكریم بود. مهری نژاد در ادامه می گوید: پزشك باید آماده باشد بیمار را با هر شخصیت، سواد و درآمدی بپذیرد و بیمار را به عنوان یك انسان تلقی كند، نه یك مشتری تجاری. در حالی كه بیمه ها نیز باید هزینه درمان بیماران را تأمین كنند تا پزشك برای تأمین معاش خود از بیمار سوء استفاده نكند، نظام پزشكی نیز باید سیستم ارزیابی خود را به نحوی تنظیم كند كه اقتصاد درگیر روابط پزشك و بیمار نشود. و به جای اینكه بالا بردن اعمال جراحی و ویزیت ها معیار شوند، كمك به بیمار مهم ترین اولویت پزشكان شود.
روز پزشك فرصت مغتنمی است تا سیاستگذاران و مدیران نظام آموزش پزشكی و بهداشت و درمان راهكارهای ترویج و اشاعه اخلاق پزشكی و ارتقاء جایگاه و منزلت شاغلین حرف پزشكی را مورد بازخوانی و توجه قرار داده و از سوی دیگر مسئولیت خویش را در جهت حل و رفع معضلات و مشكلات جامعه پزشكی ادا نمایند.

سمیه شرافتی

منبع : روزنامه همشهری