دوره پیش از عهد صفویان ، استان تهران

نام تهران كه در گذشته دور با (ط) نوشته می‌شد (طهران معرب تهران است) با «ری» همراه بود و نخستین آبادی بزرگی است كه در جنوب دامنه‌ كوهستان البرز ایجاد شد و شهرت و موقعیتی ممتاز داشت. تهران یكی از روستاهای ری به شمار می‌رفت و در یك فرسنگی آن قرار داشت.
برخی از تاریخ‌نگاران معتقدند تهران جزء شهر قصران ری بود كه قریه بالاتر از آن مهران نام داشت و به روایتی، گویا قصران و مهران دو برادر بودند. ران به معنای دامنه است كه مهران دامنه بالایی و قصران دامنه‌ پایینی رشته‌ كوه البرز بود.
در زمان حمله مغول، شهر ری ویران شد و انبوهی از جمعیت آن قتل‌عام شدند. سپس گروهی از مردم این شهر به سوی قریه تهران مهاجرت كردند و موجبات گسترس و رونق آن را فراهم آوردند.
تهران به دلیل وجود باغ‌های فراوان و آب و هوای مطبوع‌تر نسبت به شهر ری، در زمان حكومت ایلخانان مغول به ویژه در تابستان‌ها مورد توجه ویژه قرار می‌گرفت؛ از همین رو می‌توان گفت تهران پس از حمله‌ مغول نخستین گام را در راه توسعه و گسترش برداشت.
از جمله آثار تاریخی كه از قرن نهم در تهران باقی مانده، «درِ قدیمی بقعه اسماعیل» فرزند امام‌زاده ذكریا از اولاد امام موسی كاظم (ع) است كه در متن در، اتمام بقعه به سال 886 هـ.ق ذكر شده است. هم‌چنین «صندوق منبت‌كاری امام‌زاده یحیی» كه دارای تاریخ 895 هـ.ق است.