سید مرتضی خلخالی

سید مرتضی خلخالی در سال ۱۳۰۸ در نجف اشرف و در یک خانواده‌ی فرهنگی به دنیا آمد. پدر بزرگ ایشان، سید عبدالرحمن خلخالی، از افراد نیک و متمکن خلخال بود که میان ماسوله و رشت به بازرگانی مشغول بود. ایشان در سال‌های پایانی حکومت عثمانی بر میان‌رودان(عراق کنونی) به زیارت شهرهای مقدس آن سرزمین رهسپار شد و به این ترتیب استاد خلخالی سال‌های کودکی و نوجوانی را در آن سرزمین پرورش یافتند.
پدر بزرگ آقای خلخالی در کنار ادامه دادن به بازرگانی، به‌ویژه داد و ستد ابریشم میان ایران، عراق، سوریه و هند، به بنیان‌گذاری نخستین سامانه‌ی جابه‌جایی مسافر میان شهرهای مذهبی نجف، کربلا، کاظمین و بغداد پرداخت. به این ترتیب که بر اساس الگوی یک دلیجان که در زیارت حضرت زینب(س) در شام دیده بود، دستور ساختن تعدادی دلیجان دو اسبی و سپس چهار اسبی را در عراق داد و با بهره‌گیری از کاروانسراهای شاه‌عباسی، که از دوره‌ی صفوی میان شهرهای مذهبی باقی مانده بود، آسایش را برای رفت و آمد مسافران فراهم کرد. یان سامانه تا زمان بنیان‌گذاری کشور مستقل عراق برجا بود.
پدر سید مرتضی با همکاری جمعی از افراد نیک و ایران دوست مقیم شهرهای مذهبی عراق به بنیان‌گذاری و گسترش مجموعه‌ مدرسه‌های ملی انجمن‌های ایرانیان آن زمان همت گماشت. آن مدرسه که قدمتی صد ساله یافتند، در سال ۱۳۰۷ شمسی دولتی شدند و پیرو برنامه‌ و کتاب‌های نظام آموزشی وزارت معارف، اوقاف و صنایع مستظرفه ایران درآمدند که بعدها وزارت معارف، وزارت فرهنگ و سرانجام وزارت آموزش و پرورش نام گرفت.
پدر استاد خلخالی خود معلمی دانا و نوآور بود. ایشان در آغاز در مدرسه‌های ایرانیان مقیم عراق به آموزش معارف اسلامی، ریاضی و اداره‌ی مدرسه مشغول بودند. پسر ایشان نیز در چنین مدرسه‌هایی و زیر نظر پدر پرورش یافتند. به این ترتیب که آموزش دبستانی را در مدرسه‌ی اخوت ایرانیات در کاظمین و دوره‌ی متوسطه را در دبیرستان شرافت ایرانیان در بغداد گذراندند. سرانجام، خانواده‌ی خلخالی به شهرهایی چون اهواز، سمنان و سرانجام تهران جا‌به‌جا شدند و خلخالی جوان و پرشور فرصت آن را پیدا کرد تا کارشناسی دبیری شیمی را از دانشسرای عالی دریافت کند.
مرتضی خلخالی در سال ۱۳۳۱، یعنی در زمان دولت شادروان دکتر مصدق، به پایه‌ی یک دبیری به استخدام وزارت آموزش و پرورش درآمدند. چند سال بعد به دلیل شهرت نسبی در روش درس دادن همراه با آزمایش و تجربه در مدرسه‌های دولتی جنوب شهر و دبیرستان‌های ملی، مانند البرز، خوارزمی و مرجان، برای پست کارشناسی برنامه‌ریزی و نگارش کتاب‌های درسی شیمی به مرکز تحقیقات و برنامه‌ریزی درسی آن زمان، که به‌تازگی گشایش یافته و جایگزین اداره‌ی کل مطالعات و برنامه‌های سابق شده بود، فراخوانده شد.
خلخالی در سال ۱۳۵۰ از یک بورس تحصیلی بهرمند شد و ۲ ترم در دانشگاه ایالتی اوریگن آمریکا در رشته‌ی برنامه‌ریزی درسی و آموزش علوم گذراند. سپس در سال‌های ۱۳۵۴ و ۱۳۵۵ دروه‌ی کارشناسی ارشد برنامه‌ریزی و آموزش علوم را در دانشکده‌ی علوم تربیتی دانشگاه تهران گذراند. آن دوره‌ی پربار با همکاری استادان خارجی و ایرانی برپا شده بود و نیمی از درس‌های آن با بهره‌گیری از منبع‌های خارجی دست اول به زبان انگلیسی آموزش داده می‌شد.
استاد خلخالی در سال ۱۳۵۶ در آخرین پست سازمانی خود، یعنی کارشناس مسوول گروه علوم تجربی مرکز تحقیقات و برنامه‌ریزی درسی بازنشسته شد( چندی بعد آن مرکز با سازمان کتاب‌های درسی ادغام شد و به صورت دفتر برنامه‌ریزی و تالیف کتاب‌های درسی درآمد).
هر چند استاد خلخالی بسیار زود هنگام بازنشسته شدند، اما به همکاری خود با سازمان پژوهش و برنامه‌ریزی آموزشی و دیگر نهادهای پژوهشی در حوزه‌ی تعلیم و تربیت، درس دادن روش‌های آموزش در دانشگاه‌ها و نگارش کتاب‌های درسی و کمک‌آموزشی و مقاله‌های آموزشی ادامه دادند و اثرهای ماندگاری از خود به جا گذاشتند. حاصل کار ایشان بیش از ۴۰ جلد کتاب درسی و کمک‌آموزشی و ۶۰ مقاله در نشریه‌های گوناگون شده است.
● فهرست آثار
الف.کتاب‌های درسی
۱. خلخالی مرتضی، شیمی برای زندگی، دفتر برنامه‌ریزی و تالیف کتاب‌های درسی، چاپ اول ۱۳۸۰
۲. خلخالی مرتضی، شیمی و آزمایشگاه۱، دفتر برنامه‌ریزی و تالیف کتاب‌های درسی، ۱۳۸۱
۳. خلخالی مرتضی، شیمی و آزمایشگاه۲، دفتر برنامه‌ریزی و تالیف کتاب‌های درسی، ۱۳۸۲
۴. خلخالی مرتضی، شیمی و آزمایشگاه(پیش‌دانشگاهی)، دفتر برنامه‌ریزی و تالیف کتاب‌های درسی، ۱۳۸۳
ب. کتاب‌های کمک‌آموزشی
۱. خلخالی مرتضی، آسیب‌شناسی علم و روش آن، انتشارات مدرسه، چاپ اول ۱۳۸۳
۲. خلخالی مرتضی، مایعات، انتشارات مدرسه، چاپ اول ۱۳۷۸
۳. خلخالی مرتضی، مواد شیمیایی، انتشارات مدرسه، چاپ اول ۱۳۷۷
۴. خلخالی مرتضی، آب و زندگی، انتشارات مدرسه، چاپ اول ۱۳۸۲
۵. خلخالی مرتضی، کتاب کار و مهارت‌های آموزشی شیمی۱، انتشارات مدرسه، چاپ اول ۱۳۸۲
۶. خلخالی مرتضی، کتاب کار و مهارت‌های آموزشی شیمی۲، انتشارات مدرسه، چاپ اول ۱۳۸۲
۷. خلخالی مرتضی، شیمی با نگرش کاربردی، انتشارات فاطمی، چاپ اول ۱۳۷۸
۸. خلخالی مرتضی، شیمی جامع، انتشارات سوگند، چاپ اول ۱۳۷۸
۹. خلخالی مرتضی، خواص فیزیکی مواد شیمیایی، انتشارات کلمه، چاپ اول ۱۳۷۸
پ. اثرهای‌های پژوهشی
۱. خلخالی مرتضی، آسیب‌شناسی نظام برنامه‌ریزی درسی ایران و راهبردهایی برای اصلاح آن، انتشارات سوگند، چاپ اول ۱۳۸۱
۲. خلخالی مرتضی، الگوهای تدریس شیمی، نشر دانشگاهی، چاپ اول ۱۳۶۲
۳. خلخالی مرتضی، نقدی بر نظام امتحانی و سنجش یادگیری‌های دانش‌آموزان در ایران، چاپ اول ۱۳۷۵، چاپ دوم ...
۴. خلخالی مرتضی، طرحی برای تغییر کیفی نظام آموزشی از طریق ایجاد تحول در نظام برنامه‌ریزی درسی، اداره کا امور مدارس شاهد و نمونه، آبان‌ماه ۱۳۷۳
۵. از فلسفه‌ی تعلیم و تربیت تا طراحی برنامه‌‌های درسی، تحولات‌اموزش و پرورش و ارزشیابی علوم(شیمی) در جهان و ایران، ویژه‌نامه‌ی سومین کنفرانس آموزش و شیمی ایران، اصفهان، موسسه‌س پژوهشی ...، مرداد ۱۳۸۰
ت. ترجمه‌ها
۱. پرسش‌های پایه در شیمی، ترجمه‌ی مرتضی خلخالی، انتشارات مدرسه، چاپ اول ۱۳۸۱
۲. انجمن پیشبرد علوم آمریکا( AAAS )، خلاصه‌ی کتاب " علم برای همه‌ی آمریکایی‌ها" از پروژه‌ی ۲۰۶۱، موسسه‌ی پژوهش و برنامه‌ریزی آموزشی، وزارت آموزش و پرورش، ۱۳۸۰
۳. انجمن پیشبرد علوم آمریکا( AAAS )، خلاصه‌ی کتاب " نشانگرها برای سواد علمی" از پروژه‌ی ۲۰۶۱، موسسه‌ی پژوهش و برنامه‌ریزی آموزشی، وزارت آموزش و پرورش، ۱۳۸۰
۴. انجمن پیشبرد علوم آمریکا( AAAS )، خلاصه‌ی کتاب " راهبردها و مبناها برای تحول" از پروژه‌ی ۲۰۶۱، موسسه‌ی پژوهش و برنامه‌ریزی آموزشی، وزارت آموزش و پرورش، ۱۳۸۰
۵. انجمن پیشبرد علوم آمریکا( AAAS )، خلاصه‌ی کتاب " طراحی برای سواد علمی" از پروژه‌ی ۲۰۶۱، موسسه‌ی پژوهش و برنامه‌ریزی آموزشی، وزارت آموزش و پرورش، ۱۳۸۰
ج. مقاله‌ها
۱. اصلاح نظام سنجش و کنکور در گرو اصلاح همه جانبه‌ی نظام برنامه‌ریزی درسی است، سمینار برسی روش‌ها و مسایل آزمون‌های ورودی دانشگاه‌ها، خانه‌ی ریاضیات اصفهان، مجله‌ی فرنود، ۱۳۸۲
۲. چالش‌های اصلاح نظام سنجش در جهان: برخی مبانی نظری و راهکارهای اجرایی، انجمن شیمی و مهندسی شیمی ایران، دانشکده‌ی تربیت فنی ایران، ۱۳۷۹
۳. آموزش به شیوه‌ی کشف نظام در متن کتاب درسی، رشد آموزش شیمی، شماره‌ی ۵۱، ۱۳۷۷
۴. اندیشه‌ها و نظریه‌هایی درباره‌ی برخی ابعاد برنامه‌ریزی و طراحی آموزش علوم دینی، رشد آموزش ابتدایی شماره‌ی ... ، ۱۳۷۹
۵. کودکان چگونه علم می‌آموزند؟، رشد آموزش ابتدایی، شماره‌های ۱۷ تا ۲۲، ۱۳۷۸ تا ۱۳۷۹
۶. پرسش‌های مفهومی و مسایل چالش‌برانگیز در آموزش شیمی، رشد آموزش شیمی، شماره‌ی ۶۲، ۱۳۸۱
۷. پایه‌های نظری راهنمای برنامه‌ی درسی شیمی دوره‌ی متوسطه، رشد آموزش شیمی، شماره‌ی ۵۹، ۱۳۷۷
۸. رویکرد کاوشگری در آموزش علوم، رشد ابتدایی، ویژه‌نامه‌ی آموزش علوم، ۱۳۷۹
۹. رویکرد ساختگرایی در آموزش یک درس علوم، رشد تکنولوژی آموزشی، شماره‌ی ...، ۱۳۷۷
۱۰. سنجش یادگیری عملی و آزمایشگاهی در نظام جدید آموزش متوسطه‌ی انگلستان، رشید آموزش شیمی، شماره‌ی ۵۳، ۱۳۷۸
ح. در نشریه‌های عمومی
۱. دردهای نظام آموزشی، مجله‌ی جهان کتاب،، شماره‌های ۶۵ و ۶۶، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، ۱۳۷۷
۲. نظام امتحان محور، بحران کتاب‌های درسی و کمک درسی، روزنامه‌ی انتخاب، ۱۷ آبان ۱۳۷۹
۳. تاسف‌آور است: مهارت‌های ذهنی و ابتکارات نادیده گرفته می‌شود، روزنامه‌ی انتخاب، ۱۸ آبان ۱۳۷۹
۴. کتاب‌های درسی: فراگیری منهای اندیشیدن برای تحول و پروژه‌ی ۲۰۶۱، روزنامه‌ی ایران، ۱۲ شهریور ۱۳۸۰
۵. آشفته بازار کتاب‌های کمک‌درسی معلول اوضاع نابسامان نظام‌آموزشی کشور است، روزنامه‌ی همشهری، ۱۶ آبان ۱۳۷۹
۶. غیبت تفکر نقاد در نظام آموزش و پرورش ایران، روزنامه‌ی ایران، ۲۶ آبان ۱۳۸۱
۷. باید انسان تحلیل‌گر تربیت کرد، مجله‌ی فرهنگ و پژوهش، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، دی‌ماه ۱۳۸۱

نویسنده: آقای حسین حسینی‌نژاد

منبع : جزیره دانش