روی پای خودت بایست

یكی از نگرانی های بزرگ والدین در جوامع صنعتی امروز نحوه تربیت كودكان است. پدران و مادران امروز برای كودكان خود هر كاری انجام می دهند، اسباب بازی ها و لوازم مورد علاقه آنها را می خرند، لباس های شیك و گران قیمتی برای آنها می خرند ولی معمولاً از توجه به نیازهای درونی كودكان غفلت می كنند. در واقع می توان گفت كودكان امروز به دلیل غفلت هایی كه والدین آنها مرتكب شده اند از ظاهر بهتری در مقایسه با كودكان گذشته برخوردارند، ولی در عوض به شدت به آنها وابسته هستند. هرچند كه والدین تعمداً برای فرزندان خود كم كاری نمی كنند ولی به علت مشكلات فراوان شغلی و خانوادگی كه دارند از توجه به برخی جزییات كلیدی در تربیت كودك غافل می مانند كه در نهایت باعث وابستگی هرچه بیشتر كودك به پدر و مادر خود می شود. اگر والدین بخواهند فرزندان مستقلی بار بیاورند باید از همان دوران كودكی با فرزندان خود تمرین كنند تا آنها را برای روزهای پیش بینی نشده آینده آماده كنند.
هنگامی كه شما احساس كنجكاوی را در فرزندان خود تقویت می كنید در واقع آنها را به سمت تجربه غیرمستقیم استقلال هدایت می كنید. وقتی كودك موضوعی برای كنجكاوی داشته باشد به تنهایی به دنبال جواب می رود و علاوه بر كسب تجربه، مقدماتی ترین مفاهیم استقلال را تجربه می كند. فراموش نكنید كودكی كه كنجكاوی را در محیط خانواده تجربه نكرده باشد هیچ وقت نمی تواند از پس كارهای مهم در آینده به تنهایی برآید. كنجكاوی به رشد استقلال در كودك كمك می كند. بهترین شیوه ای كه می توانید بدون صرف هیچ هزینه ای كودك خود را كنجكاو بار بیاورید این است كه كودك را به سؤال پرسیدن تشویق كنید. بدون این كه كودك شما متوجه بشود هنگامی كه سؤالی می پرسد به او جایزه ای بدهید و او را به سمت پیدا كردن جواب سؤال هدایت كنید و در آن هنگام نیز مجدداً به او جایزه ای بدهید. این جایزه نباید حتماً چیز بزرگی باشد. یك شكلات، یك كتاب، بردن كودك به پارك، خرید كارتون مورد علاقه كودك یا هر چیزی دیگری كه مایه خوشحالی او می شود. والدین باید مربی كنجكاوی كودكان خود باشند. كودكان خود را راهنمایی كنید تا برای رسیدن به راه حل های خلاق از ادوات استفهام چه كسی، چه طور، كجا و چرا استفاده كنند. تقویت كنجكاوی در كودكان نیاز به شرایط سنی خاصی ندارد ولی اگر این كار را از سالهای اولیه زندگی او شروع كنید نتایج بهتری خواهید گرفت. اما اگر به هر حال فرزند شما در حال حاضر كمی بزرگتر شده و به مدرسه می رود نیز هنوز دیر نشده است. به او كمك كنید تا با خلاقیت و كنجكاوی بیشتری تكالیف خویش را حل كند و به آنها یاد بدهید كه هنگامی كه در مدرسه هستند از معلم خود سؤال های زیادی بپرسند. فراموش نكنید كه وقتی فرزندانتان از مدرسه بازمی گردند، از آنها بپرسید: امروز در مدرسه چه سؤالی پرسیدی؟
●به اشتباهات كودك احترام بگذارید؟
چگونه فرزندی را تربیت می كنید كه مستقل باشد، از اشتباهاتش درس بیاموزد و در شرایط دشوار به هنگام مشكلات، روی پای خودش بایستد؟ در اینجا هم مانند دیگر موارد تربیت فرزندان جواب ساده ای وجود ندارد. اما یكی از كارهایی كه می توانید بكنید این است كه به او احساس اعتماد و اطمینان بدهید. اعتماد و اطمینان كودك به خود و توانمندی هایش رمز موفقیت اوست و در این میان تجربه كردن موفقیت وسیله ایجاد اعتماد به نفس در كودك می شود. اما آنچه كه حائز اهمیت است اشتباهاتی است كه كودكان در راه به دست آوردن تجربه مرتكب می شوند. والدین باید بپذیرند كه هر كودك جدا از آن كه متفاوت و منحصر به فرد است مشكلات خاص خودش را نیز دارد. همه بچه ها اشتباه می كنند و این كاملاً طبیعی است. وقتی پدر و مادر از فرزندانشان انتظار كامل بودن دارند، فرزندان احساس ناشایستگی می كنند و خود را از رسیدن به موقعیتی كه پدر و مادرشان انتظار دارند ناتوان می بینند اما والدین می توانند با هدایت فرزندان آنها را با اعتماد و اطمینان آشنا كنند. برای این كار آنها می توانند كارهای بزرگ را به بخش های جزیی تر تقسیم كنند تا فرزندان با موفقیت های جزیی و پیوسته، به جای شكست های بزرگ، به اعتماد به نفس برسند. چیزی بیش از عشق بی قید و شرط، اعتماد به نفس كودك را تقویت نمی كند. وقتی به فرزندانتان پیام منفی مخابره می كنید از آنها موجوداتی ضعیف و ناتوان می سازید و به آنها احساس بی ارزش بودن می دهید. بدین ترتیب آنها اعتماد به نفس شان را از دست می دهند و انگیزه ای برای رسیدن به موفقیت های بعدی نیز نخواهند داشت و در نهایت برای درست انجام دادن كارها به شما وابسته می شوند. در عوض بگذارید فرزندانتان بدانند كه شما آنها را برای خودشان دوست دارید نه كاری كه انجام می دهند. عشق بی قید و شرط را با تشویق فرزندانتان به آنها نشان دهید. فرزندانتان را با عباراتی مانند می توانی هر كاری را بكنی ، من به تو اعتماد دارم و می دانم كه می توانی این كار را بكنی بمباران كنید. اشتباهات كودكان را فرصتی برای یادگیری در نظر بگیرید. كودكان هرگز نباید این پیام را دریافت كنند كه چون مرتكب اشتباه شده اند، بد و مقصر هستند. وقتی فرزندانتان با شكستی روبه رو می شوند، آنها را تشویق كنید. اما كار اشتباه فرزندانتان را نیز با آنها در میان بگذارید. تعریف بی جهت هرگز جایز نیست و به رشد عزت نفس كمك نمی كند. اما واكنش دقیق و درست نشان دادن به كودك، نشانه احترام گذاشتن شما به توانایی او در یادگیری است.
●در كار كودكان زیاد دخالت نكنید
آیا تا به حال فكر كرده اید كه اعتماد به نفس از چه زمانی در كودك شكل می گیرد و رشد می كند؟ محققان می گویند كودك از لحظه تولد توانایی رشد و پرورش این خصیصه مهم را دارد. همزمان با رشد كودك و با آغاز فراگیری مهارت های مختلف، اعتماد به نفس نیز در او تقویت می شود. برای رسیدن به موفقیت، كودك نیاز دارد كه خودش تجربه كند و هر مهارت جدید را با وجود تمام سختی هایش به تدریج و به تنهایی فرابگیرد. اگر بیش از حد به كودك كمك كنید، آن گونه كه باید از موفقیت هایش احساس رضایت نخواهد كرد. اغلب برای والدین سخت است كه به كودك كمك نكنند، اما بدانید برای برداشتن هر قدم جدید، كودك باید چندین بار به زمین بیفتد و خودش به تنهایی بایستد و گام بعدی را بردارد. البته شما هم باید به طور غیرمستقیم او را كنترل كنید و در واقع محدودیت هایی برایش قائل شوید. بعضی مردم به اشتباه معتقدند كه اعتماد به نفس زیاد باعث می شود كه كودك لوس و یا خودرأی شود، بر عكس كودكی كه فاقد اعتماد به نفس است، احساس امنیت نمی كند. پدر و مادری كه به فرزند خود عشق می ورزند، به او اجازه می دهند تا به تنهایی كارهایش را انجام دهد و كودك نیز یاد می گیرد كه چگونه از عهده مسئولیت های بزرگتری برآید. به علاوه چنین كودكی احساس خوبی نسبت به خود پیدا می كند و یاد می گیرد كه چگونه به دیگران اهمیت بدهد و در آینده نیز از عهده مسئولیت های بزرگتر برآید.
●حواس كودك خود را تقویت كنید
در جریان یك آزمایش، گروهی از بچه موش ها را در محیطی كه محروم از عوامل تقویت كننده حواس بود بزرگ كردند. در همین زمان گروه دیگری از بچه موش ها را در یك محیط سرشار از تقویت كننده حواس قرار دادند. موش های گروه نخست با آسیب های مغزی روبه رو شدند. مثلاً وقتی در ماز (دالان های پیچ در پیچ) قرار می گرفتند نمی توانستند راه خود را پیدا كنند و به مقصد مورد علاقه شان برسند. این موش ها رفتار پرخاشگرانه ای را به نمایش می گذاشتند. اما موش های گروه دوم ذهن هوشیارتری داشتند. وقتی در مازهای پیچیده قرار می گرفتند، به راحتی راهشان را پیدا می كردند و شادمانه با یكدیگر بازی می كردند. در این آزمایش از موش ها استفاده شد زیرا دستگاه عصبی آنها به انسان ها شباهت دارد. از این روست كه توصیه می شود زندگی كودكان خود را سرشار از عوامل تقویت كننده حواس كنید. بررسی های پزشكان نشان می دهند كه فرزند شما هنوز متولد نشده می تواند به مقدار زیاد تحت تأثیر موسیقی قرار بگیرد. به محض این كه فرزندتان متولد می شود، او را در شرایط سرشار تقویت كننده حواس قرار دهید. نوازش كردن، زیاد لمس كردن به تقویت قوای حسی فرزندانتان كمك می كند. برای پرورش حواس بویایی و چشایی آنها باید كمی منتظر بمانید تا بزرگتر شوند. اما توجه به رنگ ها، صداها و نورها را می توان از همان كودكی در بچه ها تقویت كرد.
●تقویت قدرت تصور كودكان
كودكان كم سن و سال آمادگی آن را ندارند تا به تضادها و تناقض های جدی زندگی توجه كنند. با این حال معما، چیستان و كتاب را دوست دارند. به كمك انواع بازی ها، معماها و داستانها می توان توجه بچه ها را به ناشناخته ها جلب كرد. مثلاً به هنگام خواب برای فرزندانتان همان داستان های همیشگی را تعریف كنید، اما در هر مورد به آن پایانی متفاوت بدهید. انجام این كار سوای این كه باعث می شود قدرت تصور والدین بیشتر شود، توجه فرزندان را نیز به ناشناخته ها جلب می كند و قدرت تصور آنها را نیز بالا می برد. قبل از خوابیدن فرزندتان كمی كنار او بنشینید و از كتاب های مورد علاقه اش داستانی برای او بخوانید و سعی كنید همان طور كه گفته شد آن را خلاقانه به پایان برسانید. شاید هر شب بتوانید فقط قسمتی از یك داستان را بخوانید، این موضوع چندان مهم نیست، مهم آن است كه شما از این كار لذت می برید و احساس خوبی دارید. اگرچه داستان ها به طور غیرمستقیم به بچه ها درس هایی از زندگی می دهند، اما تحقیقات نشان می دهد كه آهنگ و ریتم گفتار شما هنگام خواندن كتاب، كودك را آرام و به او كمك می كند كه قدرت تصور ذهنی خود را افزایش دهد.●احترام به سلیقه كودكان
كودكان سلایق متفاوتی دارند. والدین باید مراقب باشند تا سلایق خود را به اجبار به فرزندان خود تحمیل نكنند. توجه به این كه كودك شما از كدام قسمت از مغز خود بیشتر استفاده می كند بسیار اهمیت دارد. ممكن است یكی از كودكان شما راست مغز و دیگری چپ مغز باشد. كودكان بر اساس راست یا چپ مغزی سلایق و استعدادهای متفاوتی پیدا می كنند و به همین علت نباید میان آنها تبعیض قائل شوید. والدین باید در خانواده میان كودكان راست مغز و چپ مغز خود تعادل برقرار كنند. بسیاری از والدین گرایش های مغزی خود را به فرزندانشان منتقل می كنند. شما باید به فرزندان خود كمك كنید كه از مهارت های علمی و هنری هر دو برخوردار شوند. اگر احساس می كنید كه فرزندتان به اندیشه راست مغزی گرایش دارد، درس تاریخ را با تصویر كردن صحنه های گذشته به او بیاموزید. برای آموزش درس ریاضی اعداد را بزرگ، برجسته و رنگی به او نشان دهید. برای این كه او به موقع كارش را انجام دهد، از تقویم های جالب و رنگ و نقش دار استفاده كنید. اگر فرزند شما چپ مغز است، با تأكید گذاشتن بر هنر، تئاتر و موسیقی او را در رسیدن به تعادل كمك كنید. از طرف دیگر هنگامی كه می خواهید چیزی برای كودك خود بخرید، از لباس گرفته تا اسباب بازی، كودك را به همراه خود ببرید و ببینید او به چه چیزهایی علاقه دارد. كودكان سلایق جالبی دارند، مثلاً ممكن است رنگ هایی را انتخاب كنند كه هیچ تناسبی با همدیگر ندارند ولی چه اشكالی دارد؟ مهم سلیقه كودك شماست. ممكن است كودك شما با انتخاب هایی كه كرده است توجه همه را به خود جلب كند ولی اگر به كودك خود اجازه انتخاب بدهید او به تدریج هنر درست انتخاب كردن را یاد می گیرد. متأسفانه اكثر والدین بهترین اسباب بازیها یا وسایل را برای فرزندان خود می خرند ولی خیلی كم به سلایق فرزندان خود توجه می كنند. توجه به همین جزییات به ظاهر كوچك تأثیرات بزرگی در تربیت كودكان مستقل به همراه دارد.
●به جسم كودك خود توجه كنید
دست خود را روی پشت كودكتان بگذارید و نرمی و انعطاف و سرزندگی او را با نوك انگشتان خود احساس كنید. بچه های كم سن و سال از حالت بدنی خوبی برخوردارند. آنها با هماهنگی حیرت انگیزی بدنشان را حركت می دهند اما وقتی بزرگتر می شوند، به تدریج آمادگی جسمانی خود را از دست می دهند. اما چرا این اتفاق می افتد؟ اغلب بچه ها در سال اول مدرسه مشكلی ندارند. اگر به یكی از عكس های به یادگار مانده از خود و سایر دانش آموزان در اول دبستان نگاه كنید، می بینید كه بدن های شما و دوستانتان حالت مطلوب داشته و همگی راست و كشیده نشسته اید. حالا به عكس های خود و دوستانتان نگاه كنید، می بینید كه بدن های شما و دوستانتان حالت مطلوب داشته و همگی راست و كشیده نشسته اید. حالا به عكس های خود و دوستانتان در سال سوم یا چهارم دبستان نگاه كنید. بروز حالت خمیدگی را در آنها احساس می كنید. برای جلوگیری از تنزل كیفیت جسمانی كودكان، آنها را به ورزش كردن تشویق كنید. ورزش كودكان می تواند توأم با بازی باشد تا آنها را خسته نكند. این كار علاوه بر این كه سلامت جسمانی آنها را تضمین می كند باعث تقویت اراده و استقلال كودك می شود. تمام مواردی كه پیش تر به آن اشاره شد هنگامی نتیجه بهتری به همراه می آورند كه ترغیب كودك به ورزش نیز در آن در نظر گرفته شده باشد.
●تحمل احساسات ناراحت كننده
شما باید به كودك خود بیاموزید كه زندگی برای هیچ كس حتی كودك چندساله شما همیشه بر وفق مراد نیست. كودك باید این واقعیت را با تمام وجودش تجربه كند. او باید بفهمد كه همیشه در زندگی چیزهایی هست كه او آنها را دوست ندارد و هرگز آنها را نمی خواسته، اما به هر حال اتفاق افتاده است و كاری هم نمی شود كرد. او باید بداند كه غم ها و مشكلات همیشه هستند، اما نباید آنها را خیلی جدی گرفت، فقط باید آن را پذیرفت. كودكان برای رویارویی با مشكلات خود از والدین خود تقلید می كنند. والدین نباید فراموش كنند كه كودكان ماشین یادگیری هستند و به صورت ناخودآگاه همه چیز را یاد می گیرند. شما باید به گونه ای رفتار كنید كه كودك یاد بگیرد كه چه طور این غم ها و مشكلات زودگذر را فراموش كند و چیز دیگری را جایگزین آن كند. هرگز احساسات منفی كودك را نادیده نگیرید و بگذارید او به راحتی احساسش را بیان كند. با كودك همدردی كنید و به صورت غیرمستقیم به او راهی پیشنهاد كنید تا غصه هایش را فراموش و یا موضوع دیگری را جایگزین آن كند. ممكن است از خود بپرسید كه احساسات منفی كودك چه ارتباطی با استقلال او دارد؟ نكته این است كه والدین باید به كودك خود كمك كنند تا به تدریج در همه مسائل استقلال به دست آورد. احساسات منفی نیز بخشی از زندگی هر كودكی را تشكیل می دهند. این كه كودكی بداند چگونه باید با این احساسات كه در تمام طول عمر به همراه او هستند كنار بیاید كمك بزرگی به او در حل مشكلاتش بدون كمك دیگران می كند.
●به حرف كودكان گوش بدهید
در طول روز ساعاتی وجود دارند كه تمامی اعضای خانواده در كنار هم جمع می شوند اما این به آن معنی نیست كه والدین در كنار هم هستند! اگر دقت كنیم متوجه می شویم روزهایی در زندگی هر خانواده ای وجود دارند كه هر كسی در خانواده مشغول به كار خود است و فقط در زیر یك سقف جمع هستند. ولی در حقیقت در كنار همدیگر نیستند. توجه به نیازهای كودكان در چنین روزهایی خیلی اهمیت دارد. كودك نباید در هنگامی كه هنوز به والدین خود وابسته است احساس كند كه تنهاست و كسی نیست كه از او حمایت كند. یكی از بهترین راه هایی كه می توانید نگرانی های پنهان كودك را در خصوص عدم توجه به او و نیازهایش برطرف كنید این است كه در روز چند ساعت از وقت خود را به كودكتان اختصاص دهید و به صحبت های او گوش كنید. البته این به این معنا نیست كه شما مشغول انجام كارهای خودتان باشید و حرف های آنها را نیز بشنوید و كاملاً بی اعتنا باشید، بلكه منظور گوش كردن فعال است، یعنی كاملاً به حرف آنها توجه كنید، نظر خودشان را بپرسید و بعد هم نظر خودتان را بدهید
●توقع در حد یك كودك
همه ما دوست داریم كه كودكانمان دارای تحصیلات دانشگاهی بوده و یا بهترین شاگرد در كلاس درس باشند. ما از كودكانمان انتظارات زیادی داریم ولی آنان بیشتر انتظارات ما را برآورده نمی كنند. هر كودكی دارای مشخصه منحصر به فرد خویش می باشد و از ضعف و قوتی برخوردار است. به طور یقین ما باید انتظار داشته باشیم كه كودكانمان تا آنجا كه می توانند تلاش كنند. در هر صورت چه آنان در كاری به راحتی موفق شوند یا به سختی از آن عبور كنند، شما باید آنها را از ته دل تشویق كنید. كودكان اغلب دو دسته هستند؛ دسته اول كودكانی كه مستقلند و بر نفس خود تسلط دارند و دسته دوم كودكانی كه مرتب نیاز دارند رفتارشان اصلاح شود یا نكاتی به آنها تذكر داده شود. در واقع این خود ما هستیم كه با رفتارمان تعیین می كنیم كه كودك چگونه باشد. پس كودكان را با رعایت موارد گفته شده مستقل و مسئولیت پذیر بار بیاورید. كارهایی را كه از عهده شان برمی آید به خودشان واگذار كنید و در انجام كارهای بزرگتر از آنها كمك بگیرید. فراموش نكنید كه تربیت كودك مستقل كار آسانی نیست و ممكن است تا كودكی مستقل شود اشتباهات زیادی مرتكب شود ولی اگر والدین به نقطه نهایی كه همان ایستادن كودك بر روی پای خود است توجه كنند و واكنش های مناسبی در برابر اشتباهات كودكان نشان بدهند كودك راه خود را پیدا خواهد كرد و تلاش والدین نیز به نتیجه مطلوبی خواهد رسید.

محمد صادق امینی

منبع : روزنامه همشهری