دموکراسی در خاورمیانه؛ خودجوش یا فشار از بیرون؟

پرسش این است كه آیا برگزاری كارگاهها در سوریه، انتخابات در عراق، تظاهرات خیابانی در قاهره نشانگر بروز ناگهانی دموكراسی در خاورمیانه است؟ اگر چنین است، آیا این امر ناشی از سیاست آمریكاست؟
این تحولات برای قهرمانان عرب و همچنین برای آنهایی كه معتقدند تعهد دولت بوش به دموكراسی عمقی نیست، رضایتبخش نیست و در عین حال، پاسخ به پرسشهای یادشده هم آری است و هم خیر.
عده ای تمایل دارند كه سیاستهای حمایتی مستقیم واشنگتن از دموكراسی را اثرگذارترین دلیل خروش سیاسی در خاورمیانه بدانند. اینگونه تحلیل ها، عموماً تك بعدی، فاقد محتوا و معنی هستند. در هر حال، دموكراسی فعالان و اصلاح طلبان عرب همزمان با دگرگونی سیاست خاورمیانه ای آمریكا پس از ۱۱ سپتامبر پدیدار نشده است.
همانطور كه از دگرگونی های اخیر برمی آید، بلكه ناشی از پایداری حكومتهای دیكتاتوری و مقاومت قابل ملاحظه خیلی از رهبران عرب برای بازكردن سیستم های سیاسی شان بوده است.
در این ارتباط برای درك دلایل سیاسی، دولت بوش تظاهرات ضدسوری گسترده مردم خیابانهای بیروت در فوریه گذشته، راهپیمایی نظامی درعراق و تأكید كاخ سفید بر دموكراسی را به هم مرتبط می كند. با این وجود، اینها یك سری تحولات اتفاقی بود كه دلایل یادشده را پذیرفتنی كرده است. درحالی كه این تحولات ناشی از یك سری از اشتباهات سوریه، از جمله برخورد بی محابای دمشق در تمدید دوره ریاست جمهوری لحود و ترور رفیق حریری و آمیخته شدن آن با تظاهرات گسترده انقلاب نارنجی اوكراین، (كه اخبار آن توسط الجزیره و العربیه منتشر شد)، اپوزیسیون لبنان را تشویق كرد. در همین حال، تلاش واشنگتن برای ترویج دموكراسی در جهان عرب به طور اساسی محتوای سیاسی در خاورمیانه را دگرگون كرد. اگرچه اعراب تمایلی در الگو قراردادن عراق برای جامعه خود ندارند. لیكن برگزاری انتخابات ۳۰ ژانویه ۲۰۰۵ درعراق در الهام بخشیدن به درخواست اعراب برای تغییرات در منطقه تأثیر مهمی داشته است. در مصر، حسنی مبارك برای خنثی ساختن درخواست دولت بوش برای تغییرات در این كشور خود را در لباس یك اصلاح طلب درآورد. تغییرات محدود قانون اساسی مصر بیشتر ظاهری بوده است، اما با نظارت واشنگتن مقامات مصری مجبور شدند تا به اصلاح طلبان دموكراتیك اجازه بدهند كه در سایر زمینه ها فعالیت كنند. در نتیجه، مطبوعات آزاد شده اپوزیسیون مصر سیلی از انتقادات علیه مبارك، خانواده و دولتش به راه انداختند. چنین چیزی درباره عربستان نیز صادق است. ریاض در رابطه با تحولات سیاسی در عربستان آشكارا به واشنگتن گفته است كه در امور داخلی این كشور دخالت نكند. درحالی كه برگزاری انتخابات شوراهای عربستان در زمستان گذشته درپی درخواست بوش مبنی بر ایجاد تحول سیاسی در این كشور انجام گرفت. علاوه بر آن، علی رغم اینكه خیلی از اصلاح طلبان عرب به ظاهر حامی، برخی از اینها كینه توزتر از سایرین، مخالف سیاست منطقه ای بوش هستند، علی رغم آن، دولت بوش باز هم بر تغییرات در منطقه تأكید دارد. «عبدالحلیم قندیل» سخنگوی نهضت «كفایه» و سردبیر روزنامه العربیه كه امكان ندارد از هواداران آمریكا باشد، با تأسف عنوان می كند: حمایت صریح آمریكا از دموكراسی باعث شده است تا او و گروهش مورد حفاظت دولت مصر قرار گیرند. با این وجود، سیاست گذاران و حامیان دولت بوش نسبت به اینگونه بیانیه ها دل خوش كرده اند. قندیل و سایرین بر این باورند كه تنها دولتهای واقعی دموكراتیك توان مؤثر مقاومت در برابر آمریكا را دارند.
در سه سال گذشته، هر آمریكایی و یا غربی كه از مصر دیدن كرده، به دفعات شنیده است كه اعراب اعلام كرده اند «اعمال دموكراسی از خارج امكانپذیر نیست و حمایت بوش از دموكراسی در خاورمیانه ناشی از منافع او در منطقه است.» از یك بابت این انتقادات واقعاً درست است. چون تحولات دموكراتیك در كشورهای عربی تنها در سایه جنبش ها، فشارها و تضادهای درونی جهان عرب امكانپذیر خواهد بود.
بنابر انگیزه های واشنگتن باید برای اعراب دموكرات كم اهمیت تر از تحولات واقعی مورد نظر سیاست خاورمیانه ای بوش باشد. برای گذر نمایشی سریع از گذشته، دولت بوش هم اكنون به جای شاهان، رؤسای جمهور و انقلابیون مستبد و غیرمشروع، با اصلاح طلبان و فعالان سیاسی در منطقه یك سری اهداف مهمی را تعیین كرده است.


مرجع : واشنگتن تایمز

منبع : خبرگزاری آفتاب