غذای گران، بحران جهان

مردم کشورهای ثروتمند کمتر از بحران گرانی مواد غذایی متاثر می شوند. برای مثال درآمد سرانه هر فرد در آمریکا ۴۵۸۴۵ دلار است که فقط ۱۶ درصد از این درآمد را خرج مواد غذایی می کند. اما در ایران سرانه درآمد هر فرد با توجه به آمارهای بین المللی حدود ۴۱۴۹ دلار است که ۳/۲۵ درصد به خرید مواد غذایی اختصاص می یابد.
افزایش قیمت جهانی محصولات کشاورزی طی سالهای اخیر، سبب گسترش نگرانی نهادهای ملی و سازمانهای بین المللی شده و با ادامه این روند در سال جاری میلادی، وضعیت موجود بحرانی اعلام شده و لزوم اقدامات جدی دولتها و نهادهای جهانی مورد تأکید قرار گرفته است. محصولات کشاورزی تامین کننده نیازهای اولیه و جزء کالاهای ضروری زندگی بشر است و با افزایش بهای این محصولات، هزینۀ دسترسی به غذا بیشتر خواهد شد که این امر مشکلات جدی برای جوامع در پی خواهد داشت.
● دلایل افزایش قیمت محصولات کشاورزی
۱) به اعتقاد برخی کارشناسان، افزایش جمعیت جهان( هرساله ۷۵ میلیون نفر) یکی از مهمترین دلایل افزایش قیمت محصولات غذایی است. تولید محصولات کشاورزی نه تنها متناسب با رشد جمعیت افزایش نمی یابد، بلکه بخش قابل توجهی از آنها نیز در اثر بلایای طبیعی نظیر طوفان، سیل، خشکسالی از بین می رود. بنابراین عدم توازن بین افزایش جمعیت و تولید محصولات کشاورزی از یک سو و رشد اقتصادی کشورهای در حال توسعه نظیر هند و چین که میل نهایی مصرف آنها در حد بالایی قرار دارد از سویی دیگر تقاضا را برای محصولات کشاورزی و مواد پروتینی افزایش داده است.
۲) از تغییر آب و هوا در کرة زمین به عنوان عامل دیگر این وضعیت یاد می شود. در دوازده سال گذشته، یازده سال از جمله گرمترین سالها از نظر سطح دمای جهانی بعد از سال ۱۸۵۰ بوده است که نشانه‌های آن افزایش میانگین دمای هوا و اقیانوسها، آب شدن گسترده برف و یخ و بالا رفتن میانگین جهانی سطح آب دریا است. عامل اصلی تغییر آب و هوا، افزایش دی اکسیدکربن موجود در جو زمین است که از ۲۷۸ بخش در هر میلیون (PPM) در دورة پیش از صنعتی شدن به ۳۷۹ بخش در سال ۲۰۰۵ افزایش یافته است.
پیامدهای افزایش دما، خطر نابودی ۲۰ تا ۳۰ درصد گونه‌های زنده، امواج حرارتی بزرگ، الگوهای باد جدید و نیز افزایش سیل و طوفان که منجر به فرسایش خاک شده و خشکسالی‌های شدیدتر در برخی مناطق و بارش‌های سنگین‌تر در مناطق دیگر است که در نهایت همة این موارد کاهش تولیدات کشاورزی را به همراه دارد.
۳) افزایش بهای انرژی نیز به عنوان یکی از دلایل افزایش قیمت مواد غذایی مطرح شده است. افزایش قیمت نفت، قیمت فرآورده هایی از جمله محصولات پتروشیمی نظیر کود شیمیایی که به عنوان یکی از نهاده های تولید محصولات کشاورزی بکار می رود را نیز تحت تاثیر قرار می دهد. همچنین افزایش هزینه های حمل و نقل نیز از تبعات روند روبه رشد قیمت انرژی است.
۴) افزایش قیمت نفت خام باعث شده است که تولید سوختهای زیستی (bio fusil) از محصولات کشاورزی نظیر ذرت و نیشکر به ترتیب در کشورهای امریکا، اروپا و برزیل به صرفه شوند. بکارگیری محصولات کشاورزی به منظور تامین سوخت، تقاضا را برای محصولات مذکور افزایش داده که این امر به دلیل عدم تناسب بین عرضه و تقاضا افزایش قیمت را در بر داشته است. کشاورزان با توجه به علایم قیمتی بازار از کشت غلات دیگر از جمله گندم و برنج خودداری نموده و محصولاتی که از تقاضای بالاتری برخوردار بوده اند را در الگوی کشت خود قرار داده اند. بنابراین افزایش قیمت ذرت و نیشکر کاهش تولید و عرضه غلات مهمی نظیر گندم و برنج را در برداشته است که این امر به افزایش قیمت محصولات مذکور در سطح بین المللی منجر گردیده است.
۵) اگر چه افزایش تعداد جمعیت و نیز بالا رفتن تقاضا برای سوختهای زیستی و تغییر آب و هوا علل عمدة افزایش مواد غذایی هستند، اما کارشناسان معتقدند که در درازمدت، کمبود آب و زمین‌های قابل کشت چالش مهمتری است چرا که بنابر گزارش روزنامة فاینشنال تایمز حتی افزایش تولید ناشی از پیشرفتهای ژنتیکی نیز به سطح ثابت رسیده و نمی‌تواند پاسخگوی سرعت افزایش تقاضا باشد.
میزان بهره‌برداری از خاک از ۱/۱ تن در هر هکتار در سال ۱۹۵۰ به ۷/۲ تن در هر هکتار در سال ۲۰۰۰ افزایش یافته، اما اکنون ثابت مانده است و به این ترتیب برخی معتقدند برای افزایش تولید مواد غذایی راهی جز نابودی جنگل‌ها و مناطق بومی نداریم.
۶) در کنفرانسی که توسط آنکتاد در غنا برگزار شد، روش‌ برخی کشورها در ممانعت از صدور گندم و برنج و تخصیص امتیاز به واردات غذا مورد انتقاد قرار گرفت و آن را دامن زدن به بحران غذا اعلام کردند. در ضمن گفته شده است که یکی از نتایج رکود اقتصادی آمریکا که گسترة پیامدهای آن به سراسر جهان رسیده، بحران غذا است که به مشکل جهانی تبدیل شده است.
● آسیب دیدگان اصلی از گرانی غذا در سطح جهانی
افزایش بهای غذا، ابتدا کشورهای کم درآمد را تحت تأثیر قرار می‌دهد و به گفتة رابرت زولیک- رییس بانک جهانی- گرانی مواد خوراکی ۱۰۰ میلیون نفر را در کشورهای کم درآمد به سمت فقر سوق می‌دهد و به این ترتیب ۳۳ کشور در خطر ناآرامی‌های اجتماعی هستند. تاثیر این افزایش قیمت بر مردم کشورهای مختلف متفاوت است. مردم کشورهای ثروتمند کمتر از این بحران متاثر شده اند.
درآمد سرانه هر فرد در آمریکا ۴۵۸۴۵ دلار است که فقط ۱۶ درصد از این درآمد را خرج مواد غذایی می کند. این وضعیت در کشورهای فقیر تخصیص درامد به گونه ای دیگر است؛ برای مثال سرانه درآمد هر فرد ایرانی با توجه به آمارهای بین المللی حدود ۴۱۴۹ دلار است که ۳/۲۵ درصد به خرید مواد غذایی اختصاص می یابد. درکشورهایی نظیر اندونزی و نیجریه به ترتیب با درآمد سرانه ۱۹۲۴و ۱۱۵۹ دلار حدود ۵۰ و ۷۳ درصد درآمد خود را برای خرید مواد غذایی صرف می کنند.
بنابراین افزایش قیمت مواد غذایی با توجه به ضروری بودن این محصولات موجب می شود که افراد کشورهای فقیرتر سهم بیشتری از درآمد خود را برای خرید مواد غذایی اختصاص دهند. در این رابطه دبیر کل سازمان ملل (بان‌کی‌مون) هشدار داده است که افزایش قیمت جهانی غذا می‌تواند تلاشهای جهانی در زمینة مبارزه با فقر را با شکست مواجه و تأ‌ثیرات منفی بر روند رشد امنیت جهانی وارد کند. واضح است که افزایش قیمت غذا و در نتیجه گسترش فقر باعث می‌شود مردم غذای کمتر و کم‌کالری مصرف کنند و به این ترتیب شانس کمتری برای آیندة سالم‌تر رقم می‌خورد و به تبع آن جامعه‌ای که افراد از سلامت جسمی برخوردار نباشند با مشکلات فراوانی مواجه می شود.
● آسیب دیدگان اصلی از گرانی غذا در سطح ملّی
اگرچه افزایش قیمت و گرانی محصولات مذکور قدرت خرید همه افراد را کاهش خواهد داد ولی دهکهای پایین جامعه نسبت به سایر دهکهای دیگر بیشتر در معرض آسیب قرار می گیرد. دلیل آن بسیار روشن است، چرا که سهم مواد خوراکی از درآمد قابل توجه است.
برای مثال در ایران، بر اساس نتایج بررسی بودجه خانوار که هر ساله توسط بانک مرکزی منتشر می‌شود، سهم هزینة گروه خوراکی‌ها برای دهک اول درآمدی معادل ۲۹ درصد از کل هزینه‌های دهک مذکور می‌باشد، در حالیکه این رقم برای دهکهای بالای درآمدی حدود ۱۶ درصد است. به بیان دیگر دهکهای پایین درآمدی از افزایش قیمت خوراکی‌ها بدلیل وجود سهم قابل ملاحظه‌ این اقلام در سبد مصرفی، نسبت به سایر دهکها بیشتر دچار آسیب خواهند شد. بنابراین بحران موجود در کشور علاوه بر گسترش فقر، مشکلات اجتماعی- امنیتی بسیاری بوجود می‌آورد و باید در اولویت اقدامات دولت قرار گیرد.

منبع : امید