بیداری مسلمانان

▪ حمید مولا‌نا از صاحبنظران رشته روابط بین‌الملل است. او چند روزی است که در ایران به سر می‌برد. به مناسبت ایام ارتحال امام خمینی(ره) گفت‌وگویی کوتاه در مورد شخصیت انقلا‌بی امام و اندیشه انقلا‌ب با او انجام دادیم که در ادامه می‌آید.اکنون که در ایام سالگرد امام راحل به‌سر می‌بریم چه ویژگی‌هایی در ایشان سراغ دارید که تا به‌حال کمتر به آنها پرداخته شده است؟
ـ ویژگی مهم امام راحل و ویژگی مهم قیام پانزده خرداد در دو چیز خلا‌صه می‌شود؛ یکی نقش دین در مبارزات ضداستعماری و ضدامپریالیستی و دوم نقش فرهنگ در این مبارزات در سطح بین‌المللی است. یعنی امام(ره) برای اولین بار بعد از جنگ دوم جهانی که دو قدرت ایدئولوژیک غرب به رهبری شوروی سابق و ایالا‌ت متحده گفتمان آن روز را در انحصار خود داشتند، این گفتمان را شکستند. من آن‌موقع آمریکا بودم و به‌تازگی مدرک دکترای خود را در رشته روابط بین‌الملل گرفته بودم.
ما تا آن زمان در ادبیات روابط بین‌الملل مساله عامل بودن دین و فرهنگ را به این وضوح نداشتیم و ایشان در آن کار پیشکسوت بودند. تمام مبارزات ضداستعماری از جبهه غرب تراوش میشد و در جاهای مختلف مثل الجزیره، تونس، سوکارنو و حتی ایران در زمان نخست‌وزیری دکتر مصدق با وجود افرادی مثل آیت‌الله کاشانی جنبه غیردینی داشت.
از همان هنگام معادلا‌ت بین‌المللی تغییر یافت و فرهنگ حتی بیشتر از اقتصاد جلوه پیدا کرد. پس از قیام پانزده خرداد من برای اولین بار از واژه نرم‌افزار که این روزها کاربرد فراوانی پیدا کرده است در مقالا‌تم استفاده کردم؛ یعنی اثر حکمت، دانش و فرهنگ در روابط بین‌الملل.
▪ انقلا‌ب‌ها پدیده‌های فراگیری هستند، اما در انقلا‌ب اسلا‌می ایران امام خمینی(ره) تاثیر بسیار زیادی در روند انقلا‌ب داشتند. به‌نظر شما اندیشه انقلا‌ب از چه زمانی و چطور در ذهن امام پدید آمد؟
ـ انقلا‌ب اسلا‌می در ذهن یک نفر به‌وجود نیامد. ذهنیت انقلا‌بی در فرهنگ و تاریخ شیعی و دین ما وجود داشت. فرهنگ انقلا‌بی در دین ما موجود است. اسلا‌م دینی است که اجازه نمی‌دهد حقوق مظلوم در برابر ظالم پایمال شود. کاری که امام(ره) کردند زنده‌کردن این ذهنیت بود. این ذهنیت از زمان پیغمبر(ص) تا آل‌بویه و صفویه و... وجود داشته است.
▪ رهبری حضرت امام دارای چه ویژگی‌هایی بود که چنان کاریزمایی را برای ایشان فراهم کردند و یک ملت به دنبال او بودند؟
ـ سوال بسیار خوبی است. پاسخ این سوال مشروعیت فقیه است. ما این مشروعیت را در هیچ جای دنیا نداشتیم. این مشروعیت را لنین، استالین و جان‌لا‌ک و بسیاری دیگر نداشتند. مشروعیت به سبب فقیه بود و این فقیه در اسلا‌م و تشیع وجود دارد. مشروعیت فقیه هم از دین اسلا‌م بلند می‌شود.
▪ به‌عبارت دیگر شما منبع این مشروعیت و کاریزمای امام را از اسلا‌م می‌دانید؟
ـ بله، منبع اصلی دین اسلا‌م است. امام نماد و نماینده دین اسلا‌م است. آیت‌الله یعنی همین؛ یعنی نشانه خدا و عملیات اسلا‌می. اگر کسانی نمی‌خواهند این امر را درک کنند یا واقعا جاهلند و یا اینکه خود را به‌دلیل پروپاگاندا به تجاهل می‌زنند.
▪ علا‌وه بر نکته‌ای که در مورد وجود ذهنیت و فرهنگ انقلا‌ب در دین ما اشاره کردید، چه ویژگی‌ای در امام خمینی و شخصیت ایشان وجود داشت که باعث شد ایشان تبدیل به رهبر انقلا‌ب شوند؟
ـ امام بیشتر از هر کس دیگر در تاریخ ما پی بردند که ما واجد زیرساخت‌های ملی و دینی هستیم که این زیرساخت‌ها می‌تواند پیام ایشان را به مردم برساند. به عبارت دیگر دارای چنان قابلیت‌هایی است که پیش از او کسی به آنها پی نبرده بود. بزرگ‌ترین کاری که امام در انقلا‌ب کردند بیداری مسلمانان و مردم ایران از طریق زیرساخت‌های سنتی بود. روزنامه و تلویزیون و حزب دارای چنین قدرتی نبودند و نیستند که بتوانند چنین کاری کنند، بلکه مسجد، حسینیه، هیات، بازار، عاشورا، رمضان و حج دارای خصوصیات ویژه‌ای هستند که در جامعه ما قدرتمند می‌شوند و بیشتر از وسائل مدرن امروز موثرند. مشروعیت زیرساخت‌های سنتی برای اولین بار در پانزده خرداد جلوه پیدا کرد و بعد از آن هم تا زمان انقلا‌ب تاثیر خودش را نشان داد و امام هم این امر را تشخیص دادند و به‌خوبی از آن بهره‌برداری کردند.
▪ این زیرساخت‌های سنتی چرا در جامعه ما چنین قدرتی دارند و هنوز هم در جامعه ما نقشی تاثیرگذار دارند؟
ـ برای اینکه تاریخ دوهزار ساله دارد و در فرهنگ ما ریشه دوانده، در صورتی‌که امور مدرن از پیشینه چندان قوی‌ای برخوردار نیستند. روزنامه و تلویزیون در جامعه ما وارداتی است، در حالی‌که زیرساخت‌های سنتی ما ریشه در فرهنگ و سنت ما دارد. البته نباید فراموش کرد که ماهواره، ویدئو و... بدون پیام فقیه در جامعه ما فایده‌ای نخواهند داشت و باید برای خود از این راه مشروعیت کسب کن

سهام‌الدین بورقانی

منبع : روزنامه اعتماد ملی