بادکش درمانی

پروفسور «شارل لیشتن تلر»، استاد تاریخ پزشکی در دانشگاه لوزان و هامبورگ در کتاب تاریخ پزشکی می نویسد: «برای این که بدانیم به کجا می رویم، باید بدانیم که از کجا می آییم و برای این که بدانیم در کجا هستیم، باید گذشته ی خود را بجوییم و ببینیم که از کجا می آییم.»
نابسامانی های پزشکی اخیر، تا حد زیادی به این علت است که انسان، رابطه ی خود را با گذشته قطع کرده است و اگر کسی از گذشته ی پزشکی آگاه باشد، برای پیش رفت دانش پزشکی راه های تازه ای پیدا خواهد کرد.
سازمان بهداشت جهانی از حدود ۳۰ سال پیش، به منظور جامه ی عمل پوشاندن به شعار خود، یعنی «بهداشت برای همه تا سال ۲۰۰۰»، توسعه ی طب سنتی را مورد توجه قرار داده است. این تصمیم، بر دو پایه استوار است: اول، عدم دسترسی بسیاری از افراد به خدمات اولیه ی بهداشتی درمانی، که در بعضی کشورها تا ۸۰ درصد جمعیت را شامل می شود و دوم، عدم رضایت از درمان های طب جدید، به خصوص در رابطه با بیماری های مزمن و عوارض جانبی داروهای شیمیایی.
به این دلیل، در سال ،۱۹۷۸ سازمان بهداشت جهانی، بیانیه ای در زمینه ی توسعه ی طب سنتی منتشر نمود. در این بیانیه طب سنتی به طور خلاصه، این گونه تعریف شده است: «مجموعه ی تمامی علوم نظری و عملی که در تشخیص طبی، پیش گیری و درمان بیماری های جسمی، ذهنی یا ناهنجارهای اجتماعی به کار می رود و به صورت گفتاری یا نوشتاری، از نسلی به نسل دیگر انتقال یافته باشد.»
یکی از روش های درمانی که دارای سابقه ی چند هزار ساله می باشد، «بادکش درمانی» است که پزشکان از زمان های دور، در درمان بیماری ها و دردها از آن بهره می گرفتند.
در طب سنتی چین، تلفیقی بین «بادکش درمانی» و «طب سوزنی» صورت گرفته است و طبیبان چینی، در بسیاری موارد، جهت افزایش تأثیر طب سوزنی،آن را همراه بادکش به کار می برند. در طب سنتی ایران زمین نیز درمان با بادکش (حجامت گرم و خشک)، سابقه ای طولانی دارد و توسط پزشکان بزرگی چون «ابو علی سینا»، «رازی»، «جرجانی» و بقیه، بارها جهت درمان بیماری ها و درد های مختلف، تجویز شده است.
در طب کلاسیک و جدید نیز مطالعات فراوانی روی تأثیرات بادکش در درمان بیماری ها و مکانیسم این تأثیرات انجام شده است.
در این میان، می توان به مطالعات فراوان دکتر «یوهان ابلر» (پزشک آلمانی) و پروفسور Von neisser اشاره کرد.
کتاب های فراوانی نیز در این زمینه در سراسر جهان به چاپ رسیده است که به عنوان نمونه، می توان به Cuppiny thrapy نوشته ی پروفسور Il Kay chiraliاز انگلستان و کتاب های متعدد در مورد بادکش درمانی یا خلاء درمانی اشاره کرد.
در شبکه های علمی اینترنت نیز مقالات متعدد (بیش از ۲۶۰ هزار مورد) در این زمینه موجود است که با کلمات کلیدی Air thrapy, cupping, Dry cupping می توان آن ها را ملاحظه نمود. ساخت دستگاه های Cupping therapyکه در ایران به دستگاه «دردکش» K.D معروف است، استفاده از این شیوه ی درمانی را برای عموم مردم آسان نموده است.
● انواع بادکش
به طور کلی، بادکش به دو دسته ی گرم و سرد تقسیم می شود. طبق نظر همه ی حکیمان و پزشکان، تأثیر بادکش گرم در درمان دردها و بیماری ها بیش تر از بادکش سرد است. در طب سنتی، از بادکش با عنوان «حجامت گرم و خشک» یاد می شود. از این جا که دستگاه درد کش با مکانیسم سرد و خشک عمل می کند، برای تکمیل درمان، بهتر است محل مورد نظر را با حوله ی گرم، گرم کرده، سپس با استفاده از این دستگاه اقدام به بادکش گذاری کرد.
در تمام دنیا، از جمله جامعه ی ما، در حال حاضر، تعداد بسیار زیادی از مردم به بیماری های مختلف مبتلا هستند که دردهای ناشی از این بیماری ها، پزشک را مجبور می کند که به بیمار، داروهای مسکن تجویز کند. عوارض ناشی از خود این داروها، بیماری های جدید را به وجود می آورد که گاهی بعد از تشخیص، غیر قابل جبران می باشد. استفاده از دستگاه دردکش به عنوان روش درمان فیزیکی، در این میان، بسیار حایز اهمیت است.
● کاربرد درمانی و مکانیسم تأثیر بادکش
بادکش گذاری با مکانیسم های متعددی باعث رفع دردها و درمان بیماری های مختلف می شود که در زیر به تعدادی از این مکانیسم ها اشاره می شود:
۱) یکی از علل درد و خستگی در قسمت های مختلف بدن تجمع بعضی مواد نظیر اسید لاکتیک و سایر مواد زاید سلولی در مویرگ های سطحی بدن است که معمولا با اختلال در خون رسانی موضعی همراه است. بادکش با ایجاد خلاء باعث انبساط عروق سطحی، تجمع خون در موضع و افزایش خون رسانی موضعی می شود. در نتیجه اکسیژن و غذای بیش تری به سلول ها رسیده، درد و خستگی رفع می شود.
۲) افزایش خون رسانی موضعی با فراخوانی سلول های دفاعی و فاکتور های ضد التهاب خونی به موضع، باعث تسریع ترمیم آسیب های بافتی و عفونت های موضعی می شود. مثلا با بادکش کردن اطراف زخم های بستر می توان به ترمیم و بهبود این زخم ها کمک شایانی کرد.
۳) بادکش با ایجاد خلاء در تخلیه ی سموم و عفونت های موضعی مثلاً در گزیدگی با مار و عقرب کمک کننده است.
۴) بادکش با ایجاد فشار منفی باعث انبساط عضلانی شده و در رفع اسپاسم عضلانی که علت بسیاری از دردهای موضعی است، کمک کننده می باشد.
۵) بادکش با تحریک روده ها و دستگاه گوارش در درمان برخی از بیماری های گوارشی، نظیر زخم معده، تنبلی روده و یبوست کمک کننده است.
۶) بادکش متناوب با جذب خون به عضلات در رفع لاغری های موضعی و افزایش بافت ماهیچه ای موضع مؤثر است.
۷) اگر علت چاقی تجمع موضعی چربی باشد، بادکش گرم در سوزاندن چربی های موضعی مؤثر است. (با مکانیسم فراخوان خون به ناحیه ی پرچربی)
۸) از فشار منفی ایجاد شده توسط بادکش می توان در کنترل و تنظیم بعضی از خونریزی ها در بدن بهره گرفت. مثلاً در هایپر منوره (قاعدگی با خونریزی شدید) می توان زیر سینه ها را بادکش کرد. با این عمل فشار خون از اندام تحتانی به سمت اندام فوقانی متوجه شده و از شدت خونریزی کاسته می شود یا در خونریزی کم (هایپو منوره) با بادکش کردن ران ها و ساق پاها می توان فشار خون را از قسمت های فوقانی به سمت اندام تحتانی متوجه ساخته و میزان خونریزی را افزایش داد. یا در خون دماغ شدید با بادکش کردن اطراف ناف (در طرف خونریزی) فشار خون به قسمت های تحتانی منتقل شده و خون دماغ کم کم قطع می شود.
۹) تعدادی از دردهای عضلانی بر اثر درگیر شدن اعصاب حسی بین ماهیچه ها یا بافت پیوندی سخت شده ایجاد می شود. بنابراین با بادکش نمودن در بسیاری از موارد این فشار از روی عصب برداشته شده و درد تسکین می یابد.
۱۰) در رفع خواب رفتگی ها و گزگز اندام، بادکش با تسریع خون رسانی و اکسیژناسیون بافتی مؤثر می باشد.
۱۱) عده ای از اطباء و حکما از فشار منفی بادکش جهت کمک به خروج سنگ های کلیوی استفاده می کنند. به این صورت که بعد از روغن مالی، مسیر کلیه ها را از طرف کلیه به سمت مثانه بادکش متحرک می کنند.
۱۲) در افرادی که دارای طبع سرد و تر هستند و در اصطلاح طب سنتی بلغمی مزاجند، بادکش گرم و خشک کاربرد فراوانی دارد و جایگزین مناسبی برای حجامت (تر) می باشد.
۱۳) طبق تعریف طب سنتی گاهی دردها بر اثر غلبه ی سردی بر بافت یا عضو ایجاد می شود و تجربه نشان داده است که بسیاری از دردهای موضعی با گرم کردن موضع تسکین می یابد. بادکشی گرم در رفع این دردها مؤثر است.
در طب سنتی بیماری برص یا Vetiligoدر دسته ی بیماری های بلغمی جای می گیرد. عده ای با این استدلال که بلغم سرد و تر و بادکش گرم و خشک است، یعنی دقیقاً ضد بلغم، بادکش متناوب دست کم ۴۰ جلسه یک روز در میان را در از بین بردن ضایعات برص مؤثر می دانند.
۱۴) البته این مسأله قطعی است که افزایش خون رسانی پوست توسط بادکش گذاری در رفع بسیاری از بیماری های پوستی مؤثر است و تحقیقات پروفسور Von neisser نیز این مسئله را تأیید می کند.
۱۵) در زانوهایی که دچار تورم، درد و تجمع مایع در مفصل شده اند (تجمع بلغم موضعی) با بادکش متناوب ۴۰ تا ۱۲۰ جلسه یک روز در میان می توان کم کم این مایع را از محیط خارج کرد.
یاد آوری: در رفع بلغم موضعی و سیستمیک بادکش گرم و خشک بهتر از بادکش سرد است.
● بادکش درمانی Cupping therapy در روایات
در بیش تر کشورهای توسعه یافته، طب سنتی و مکمل را تعداد زیادی از افراد این جوامع پذیرفته اند. به طوری که ۴۸درصد مردم استرالیا، ۷۰درصد جمعیت کانادا، ۴۲درصد مردم آمریکا، ۳۸درصد مردم بلژیک و ۷۵ درصد جامعه ی فرانسه، دست کم یک مرتبه در سال از خدمات طب مکمل بهره می برند.
در آلمان ۷۷درصد کلینیک های ضد درد از طب سوزنی یا بادکش سرد استفاده می کنند و امروزه وسایل پیشرفته در خصوص حجامت و بادکش و طب سوزنی و ... ساخته شده است که جزو صنایع پزشکی محسوب شده و درصد قابل توجهی را به خود اختصاص داده اند.
در حقیقت اگر تاریخ تحولات پزشکی با وضع کنونی آن درهم آمیخته شود، برای پیشرفت پزشکی راه هایی تازه پیدا می شود.چبه عقیده ی ابن سینا، بهترین مکتب پزشکی آن است که به دارو نیاز نداشته باشد.
در روایات مختلف نیز پرهیز از دارو تا زمانی که بدن بتواند درد را تحمل کند، از اولویت برخوردار است.
رسول گرامی اسلام(ص) در این باره می فرماید: «تَجَنَّبِ الدَّواءُ مَا احتَمَلَ بَدَنُکَ الدّاء فَاذا لَم یَحتَمِل الدّاء فالدّواء.»
(تا زمانی که بدن تو تحمل درد را دارد، از دارو بپرهیز و زمانی که دیگر تحمل آن را نداشت، از دارو استفاده کن.)
از حضرت امام علی(ع) نقل شده که فرمودند: «إمشِ بِدائکَ ما مَشی بِک.» (تا زمانی که بیماری با تو می سازد، تو نیز با آن بساز.)
حضرت امام کاظم(ع) در باره ی زود پناه بردن به دارو می فرماید: «لَیسَ مِن دواء الاّ و هو یهیّج داء و لَیسَ شی فی البَدَن انفع من إمساک الیَه الاّ عمّا یَحتاج الیَه.»
(هیچ دارویی نیست، مگر آن که خود بیماری تازه ای را دامن می زند. برای بدن چیزی سودمندتر از پرهیز و خوردن غذا در حد نیاز بدن نیست.)
در روایت دیگر از حضرت امام کاظم(ع) آمده است که: «إدفَعوا مُعالِجَة الأطِباء ما اندفَع الداء عَنکُم، فَاِنَّه بِمَنزلَة البِناء، قلیلُه یَجُرُّ الی کثیره.»
(تا زمانی که بیماری خود به خود از شما برطرف می شود به معالجه پزشکان روی نیاورید، زیرا کار طبیب مانند بنّاست که اندک کار او به کار بسیار منجر می شود.)
در روایت دیگر از امام علی(ع) آمده است: «یا اَیهاالناس تَداوَوا، فَان الله تعالی لَم یَخلُق داء الاّ خَلَقَ لَه شَفا. الاّ السّام و السّامُ الموت.»
(ای مردم! خود را درمان کنید، زیرا خدای تعالی هیچ دردی نیافریده. مگر آن که برایش شفا نیز آفرید به جز مرگ.)
نتیجه ای که از روایات مختلف گرفته می شود، این است که (بسته به نوع بیماری ها) قبل از مصرف دارو به تحمل بدن باید نگاه شود و از مصرف سریع دارو پرهیز شود تا دچار بیماری هایی که از داروها به وجود می آید، نشویم. و زمانی که بیماری بر سلامتی غلبه نمود، از روش های مختلف و مناسب و با احتیاط لازم، برای بهبودی بدن بهره بجوییم.
در روایات، جهت درمان بیماری ها، شیوه های مختلفی بیان شده است. برخی از راه های درمانی، استفاده از درمان فیزیکی، بدون استفاده از دارو توصیه می شود. مانند: پرهیز، حجامت گرم و تر و حجامت گرم و خشک و ماساژ درمانی.
در برخی از راه های درمانی استفاده از داروهای گیاهی سفارش شده است و مسلماً احتیاط در استفاده از هرکدام از آن ها، شرط اساسی در درمان بیماری می باشد.
از آن جا که بادکش درمانی (Cupping therapy)، یکی از راه های مقابله و پیش گیری از بیماری ها می باشد، از جمله مواردی است که به صورت فیزیکی بدون استفاده از دارو، یکی از راه های درمان بیماری هاست.
● انواع بادکش گذاری
▪ بادکش ثابت:
در این روش، لیوان یا لیوان ها در طول مدت زمان مشخصی به طور ثابت روی پوست بدن بیمار قرار می گیرند و پس از تمام شدن زمان بادکش از بدن جدا می شوند. مثلاً باکش وسیع کتف و کمر که در درمان کمردردها و رفع خستگی مزمن کاربرد دارد.
▪ بادکش متناوب (منقطع):
گاهی برای جلوگیری از کبودی موضع یا برای جلوگیری از عوارض بادکش های خاص، مثلاً روی پوست صورت و گونه، از بادکش متناوب استفاده می شود، به این صورت که پس از ایجاد خلاء و ثابت شدن لیوان روی پوست پس از ۳ تا ۵ ثانیه، لیوان از روی پوست جدا شده، دوباره هواگیری می شود و روی پوست گذاشته می شود، عمل تثبیت و جدا کردن لیوان بین ۲۰ تا ۴۰ مرحله تکرار می شود.
از این روش بادکش می توان در آماده کردن موضع حجامت تر و بادکش نقاط مختلف صورت استفاده کرد.
▪ بادکش متحرک یا لغزان:
در بادکش متحرک، قبل از بادکش گذاری، موضع را روغن مالی می کنیم (جهت روغن مالی می توان از روغن های طبیعی، نظیر روغن زیتون، روغن کنجد، روغن بادام تلخ یا روغن سیاه دانه استفاده کرد.) پس از روغن مالی، بادکش را روی بدن ثابت می کنیم و سپس به آرامی آن را با دست روی بدن به حرکت درمی آوریم. این عمل باعث گرمی (سرخی) موضعی می شود و در رفع اسپاسم های عضلانی و خستگی مفرط بسیار مؤثر است.
ـ تذکر۱: در بادکش متحرک افرادی که دارای جوش های متعدد پوستی هستند احتیاط کنید.
ـ تذکر۲: در تمام بادکش ها حتماً از لیوان های سالم و بدون ترک استفاده کنید. زیرا لبه های ترک خورده و شکسته ی لیوان ممکن است بریدگی های شدید ایجاد کند.
ـ تذکر۳: کبودی های ناشی از بادکش واکنش طبیعی بدن است و جای نگرانی ندارد و در ۵ تا ۱۰ روز کاملاً رفع می شود. برای رفع سریع تر این کبودی ها می شود از ماساژ موضع بادکش بلافاصله پس از بادکش گذاری بهره گرفت.
«با کنترل پوست بیمار و تنظیم مدت بادکش از کبودی شدید پوست جلوگیری کنید.»
ـ تذکر۴: در صورتی که بیمار در موقع بادکش گذاری دچار حالات تهوع و سرگیجه و عرق سرد شد، بلافاصله بادکش را از بدن جدا کنید و بیمار را به پهلوی راست بخوابانید و پاهای او را به داخل شکم خم کنید. علایم نام برده در چند دقیقه کاملاً رفع خواهند شد.
برای رفع سریع تر علایم می توانید از یک قاشق عسل خوراکی به صورت مکیدن یا یک لیوان شربت عسل استفاده کنید.
ـ تذکر۵: ایجاد تاول روی پوست بیمار پس از بادکش گذاری چند علت عمده دارد:
الف) ضعف و سستی پوست بیمار؛
ب) زیاد بودن فشار منفی ایجاد شده؛
ج) طولانی بودن مدت زمان بادکش؛
بنابراین با کنترل وضعیت پوست در مدت زمان بادکش و تنظیم مدت زمان بادکش و میزان خلای ایجاد شده، می شود تا حد زیادی از این مسأله جلو گیری کرد.
ـ تذکر۶: میزان بادکش در افراد لاغر و ضعیف، کم تر از افراد چاق باید باشد، زیرا بادکش شدید پوست افراد لاغر باعث تورم بافتی (التهاب) و اسپاسم (گرفتگی) عضلانی این افراد می شود.
امروزه جهت بادکش درمانی، دستگاه های Cupping therapy(درد کش) ساخته شده است که طرز استفاده از این دستگاه به این صورت می باشد:
جهت استفاده از دستگاه دردکش، ابتدا موضع بادکش را با روغن هایی مثل: روغن زیتون، روغن سیاهدانه یا روغن بادام تلخ به مدت ۵ دقیقه ماساژ دهید. سپس دستگاه مکنده را به پشت لیوان متصل کرده و با چند بار مکش با ایجاد خلاء لیوان را روی بدن ثابت کنید.
سپس دستگاه مکنده را از لیوان جدا کرده و جهت اطمینان دریچه ی لیوان را کمی به داخل فشار دهید. مدت زمان لازم برای بادکش گذاری به طور متوسط ۱۰ دقیقه است و البته این زمان برای کودکان و بعضی از بیماران که دارای پوستی سست و نازک هستند تا ۵ دقیقه کاهش می یابد.
▪ مدت زمان بادکش تیروئید و کبد کم تر از ۱۰ دقیقه است؛
▪ در صورت مشاهده ی کبودی زیاد یا تاول های پوستی کوچک، بادکش را خاتمه دهید؛
▪ در صورت ایجاد تاول به هیچ وجه آن ها را دستکاری نکنید و با عسل روی آن ها را پانسمان نمایید؛
▪ جهت ایجاد خلاء مناسب در افرادی که بدنی پر مو دارند، بهتر است موهای موضع بادکش، قبل از بادکش گذاری تراشیده شود؛
▪ بعد از اتمام مدت زمان لازم، با کشیدن سوپاپ انتهای لیوان، آن را از بدن جدا می کنیم. جهت رفع کبودی احتمالی می شود موضع را کمی ماساژ داد، جهت جلوگیری از انتقال بیماری های قارچی و پوستی بهتر است هر فرد از لیوان مخصوص خود برای بادکش استفاده کند و در صورت در دسترس نبودن لیوان ها را قبل از استفاده ی مجدد ضد عفونی کنید.
جهت افزایش عمر مفید دستگاه هر چند وقت یک بار قطعات دستگاه را باز کنید، تمیز و روغن کاری کنید و دوباره مورد استفاده قرار دهید.
▪ دوره ی درمان با بادکش به طور متوسط ۷ تا ۱۴ جلسه ی یک روز در میان است و در بعضی بیماری های مزمن تا ۴۰ جلسه نیز باید ادامه یابد.

سید مهدی سعیدی
منابع:
ارقام و آمار این نوشتار، برگرفته از سایت سازمان بهداشت جهانی و کتابخانه ی ملی آمریکاست.
«میزان الحکمة» نوشته ی «محمد ری شهری» صفحه ی ۱۷۸۶
«موسوعة الاحادیث الطبیة» نوشته ی «محمد ری شهری» صفحه ی ۶۶ و۶۷
«آشنایی با بادکش درمانی» تألیف دکتر «روزگاری»

منبع : انجمن درمانگران ایران