مزاجها در آینه طب مدرن

حتما شما هم با این جملات که معمولا از زبان مادربزرگها نقل می شود، آشنایی دارید که پسرم سردیت کرده بذار برات یک نبات داغ درست کنم بخوری حالت خوب میشه یا دخترم هوا گرمه تو هم گرمیت کرده بهتره شام نخوری، الان می رم برات آب دوغ خیار درست می کنم، یک کاسه بخور بهتر میشی.
سوال اینجاست که آیا طبع سرد و گرم واقعا وجود دارد؟ در این صورت نظر متخصصین ایمونولوژی، فیزیولوژی و تغذیه در مورد آن چیست؟ خوشبختانه یکی از متخصصین ایمونولوژی کشورمان به این موضوع بر خورد جالبی کرده است او برخلاف سایر همکاران به جای بحثها و استدلالات منطقی و عقلی یک آزمایش علمی را ترتیب داد تا متوجه شود آیا واقعا در بدن افراد گرم مزاج تغییراتی برای توجیه گرمی مزاجشان روی می دهد یا خیر و به عبارت دیگر چه چیزی باعث گرمی یا سردی مزاج افراد می شود.
● بررسی سیستم سمپاتیک و پاراسمپاتیک:
دکتر شهابی، متخصص ایمونولوژی و عضو هیئت علمی دانشگاه ارومیه این تحقیق جالب را برنامه ریزی و اجرا کرد. نتایج بسیار جالب توجه بود.
در قسمت نخست تحقیقات، او افراد را به سه گروه گرم مزاجها، سرد مزاج ها و افرادی با مزاج نسبتا معتدل تقسیم کرد و آنها را از دو جنبه فعالیت سیستم سمپاتیک و پاراسمپاتیک مورد بررسی قرار داد. او دریافت سیستم عصبی سمپاتیک محیطی افراد گرم مزاج فعالیت بیشتری نسبت به گروه شاهد دارند. در مقابل فعالیت سمپاتیک فوق کلیوی و سیستم عصبی پاراسمپاتیکی آنها پایین تر بوده و به همین دلیل میزان ترشح کورتیکواستروئید آنها کمتر از افراد عادی است.
همانگونه که می دانیم منبع اصلی ترشح هورمون نوراپی نفرین، سیستم عصبی سمپاتیک و منبع اصلی ترشح هورمون‌های اپی نفرین و کورتیزول، غدد فوق کلیوی است؛ از طرف دیگر، سیستم عصبی سمپاتیک به دو بخش سیستم عصبی سمپاتیک مربوط به اعصاب محیطی سمپاتیک وسیستم عصبی سمپاتیک مربوط به غدد کلیوی تقسیم بندی می‌شود. سیستم عصبی پاراسمپاتیک نیز مربوط به تحریک اعصاب واگ است.
● همخوانی با دانسته های قبلی
همانگونه که می دانیم افراد گرم مزاج افراد معمولا پرانرژی، پرکار، فعال و برونگرا هستند که احساسات خود را سریع بروز می‌دهند. در صورتیکه گرمی مزاج با خشکی تلفیق شود میزان تحریک پذیری فرد افزایش می یابد. بنابراین انتظار داریم افرادی که مزاج گرم و خشک دارند، فوق‌العاده تحریک پذیربوده وخیلی زود خشمگین ‌شوند. در صورتیکه افرادی که مزاج گرم و مرطوبی دارند را با خونگرمی، خوشرویی و رنگ چهره قرمزشان می شناسیم که از گشادی عروق خونی و پر خونی بافتهایشان حکایت دارد.
جالب اینکه یافته دکتر شهابی در مورد فعالیت بالای سیستم سمپاتیکی وکاهش فعالیت سیستم پاراسمپاتیک با دانش کهن ما همخوانی دارد و با این تحقیق به خوبی قابل توجیه است.
بدیهی است که این یافته به خوبی نبض سریع و رگ‌های برجسته و فراخ افراد گرم مزاج را توجیه می کند.
این افراد در هوای سرد به راحتی با عوامل فیزیکی و فیزیولوژیک گرم می‌شود اما خنک شدن بدن آنها در هوای گرم با مشکل روبروست و منجر به کلافگی و گرگرفتگی آنها می شود. آنها معمولا غذاهای گرم مزاج (از نظر طب سنتی) را تحمل نمی کنند. و ذاتا تمایل به مصرف سردی جات دارند.
اما در سوی مقابل در افراد سرد مزاج سردی، سستی، ناتوانی، کمبود انرژی و احساس ضعف شایع است.
این ضعف و سستی زمانی به اوج خود می رسد که سردی مزاج با مرطوب بودن توام شود در این صورت بیمار کاملا کسل و خموده شده و تمایل چندانی به انجام کار ندارند. این درحالیست که افرادی که مزاج سرد و خشک دارند وضعیت شان به مراتب بهتر است اما این افراد نیز به ندرت تا پایان روز انرژی کافی برای انجام کارهای روزمره شان را دارند.
به طور کلی افراد سرد مزاج درون‌گرا بوده و احساسات خود را کمتر بروز می‌دهند .
افراد سرد و مرطوب تحریک پذیری پایین داشته و در بین مردم به بی خیالی و بی تفاوتی شهرت دارند. نبض آنها آرام بوده و رگهایشان معمولا باریک و کم خون است.
این باعث شده که افراد سرد مزاج چهره ای سفید و رنگ پریده داشته باشند.
بدن افرادی که دچار غلبه سردی مزاج هستند در هوای سرد به راحتی گرم نمی‌شود و سرما تا مدت زیادی در بدن این افراد باقی می ماند. لرز های شبانه و تکان دهنده از جمله مشکلاتی است که آنها معمولا با آن دست به گریبان هستند.افراد سرد مزاج معمولا غذاهای سرد مزاج (از نظر طب سنتی) را به خوبی تحمل نمی کنند.
● بررسی سیستم ایمنی بدن:
در قسمت دوم نیز او بررسی عملکرد سیستم ایمنی را پایه کار قرار داد. هدف بررسی میزان انحراف پاسخ ایمنی به دو سمت TH۱ و TH۲ بود.
همانگونه که می دانیم پاسخ‌های ایمنی نقش مهمی در حفظ تعادل اعمال بدن انسان دارند. این پاسخ ها غالبا به دو صورت ایمنی سلولی و ایمنی هومورال طبقه بندی می شوند. در صورتیکه سیستم ایمنی ترجیح دهد پاسخ از جنس سلولی باشد، گلبولهای سفید TH۱ افزایش می یابند و در صورت غالب بودن پاسخ هورمونال این TH۲ ها هستند که پرتعداد تر شده و منجر به تولید بیشتر آنتی بادی و ایجاد واکنشهای آلرژیک می شوند. البته در واکنش به مواد آلرژن، میکروبها و ویروسها معمولا هردو نوع پاسخ دوشادوش هم ایجاد می شود. اما معمولا بسته به نوع آنتی ژن یکی از این دو پاسخ ارجح است و همانگونه که گفته شد شاخص انداز گیری آن تعداد TH۱ ها و TH۲ هاست.
● نتیجه گیری:
او در تحقیقات خود دریافت در افراد گرم مزاج سیستم ایمنی تمایل دارد بیشتر از پاسخ هورمونال و تولید آنتی بادی استفاده کند و به همین دلیل میزان TH۲ ها نسبت به TH۱ بالاتر است. این نسبت در صورتیکه فرد مزاج گرمتری پیدا کند همچنان بالا می رود. در سوی مقابل افراد سرد مزاج TH۲ کمتری دارند.
جالب اینکه یافته های او به خوبی می تواند بروز واکنشهای آلرژیک پوستی و خارش های افراد گرم مزاج را توجیه کند. این خود دلیل خوبی برای بدتر شدن حساسیت های پوستی و تنفسی با خوردن غذاهای گرم مزاج مانند خرما است.
● توصیه به علاقه مندان:
دکتر شهابی با اشاره به اینکه متاسفانه امروزه موضوع تقسیم بندی افراد به گرم مزاج و سردمزاج در کتاب‌های مرجع پزشکی جایگاه مشخصی ندارد و این امر باعث شده اغلب پزشکان در برخورد با این واژگان به دلیل نداشتن اساس علمی به راحتی از کنار آن می گذرند.او همچنین ابراز امیدواری کرد که این بررسی بتواند شروعی برای انجام کارهای تحقیقاتی دیگر در این زمینه باشد.
او همچنین یاد آور شد اگر محققین و علاقه مندان طب سنتی کهن ایرانی دوست دارند این طب سرنوشتی مانند طب سوزنی چینی پیدا کرده و ازحالت منطقه ای و بومی به یک شاخه از طب مدرن تبدیل شود می بایست آستین ها را بالا زده و سعی کنند مبانی آنرا ثابت نمایند. بی‌تردید این تنها راهی است که می توان این منبع انکار ناپذیر دانش را به جهانیان و علاقه مندان بازشناسی کرد.
گفتنی است، بودجه این طرح تحقیقاتی توسط مرکز تحقیقات ایمونولوژی، آسم وآلرژی دانشگاه علوم پزشکی تهران فراهم شده و نتایج آن برای چاپ در مجله معتبر علمی Journal of Alternative and Complementary Medicine مورد پذیرش قرار گرفته است.

مهرداد اخوان
منبع: سایت پارسی طب
هفته نامه پزشک امروز بهمن ماه ۱۳۸۷