مبانی طب سنتی چین

● نگاهی به اصول طب سوزنی
۱) دائویانگ یین Taoyangyin
دوره شکوفائی طب سنتی چین به حدود سلسله شانگ از (۱۵۰۰ سال قبل از میلاد) می‌رسد که این دوره تا ۲۰۰ سال قبل از میلاد ادامه داشت.
دکتر های چینی در دوران قدیم نسبت به طبیعت یک دیدگاه فلسفی داشتند. آن بشر را در مرکز طبیعت و دارای یک ارتباط متقابل با محیط اطرافش می‌دانستند و طبیعت را به‌عنوان یک مجموعه در حال تغییر و تکامل مداوم فرض می‌کردند. این تکامل را به‌عنوان کار خداوندی قبول نداشتند و آن را بیان یک هماهنگی یا قانون طبیعی می‌دانستند که به این قانون Tao (دائو) می‌گفتند. دائو در ساختمان اولیه دارای پولاریته است شامل Yang و Yin. یانگ در اصل و لغت به معنای قسمت رو به آفتاب تپه است و در حالی که Yin سمبل بخش سایه‌دار تپه است همه حقیقت‌های متضاد طبیعت موردی از این قطعیت هستند. (Yang و Yin) این دو مکمل هم هستند و یکی بدون وجود دیگری نمی‌تواند وجود داشته باشد.
۲) Qi (چی) انرژی حیات Te cosmic Vital energy
عکس‌العمل‌های بین دو نیروی یین و یانگ باعث جریان انرژی چی می‌شود این نیروی زندگی اساس توصیف طبیعت توسط چینی‌ها بوده است. Qi (چی) در طبیعت همیشگی بوده و در کل زندگی در شکل تغییر و حرکت ظاهر می‌گردد و با مفهو انرژی از دیدگاه غرب منطبق نمی‌باشد هرگونه اختلال و قطع آن به‌طور کامل، باعث مرگ است. چند نوع چی در بدن است Qi ریه، Qi غذا، Qi ارثی که با هم تشکیل Qi (چی) بنیادی را می‌دهند.
۳) جوهر زندگی Jing
با نام دانه زندگی با پایه مادی Qi حساب می‌شود. نیروی تولیدمثل و سرنوشت انسان را تعیین می‌کند.
۴) نیروی روحی (Shen)
در واقع نیروی هوشیاری است و اغلب به‌عنوان واژه روح ترجمه می‌شود.
۵) اختلالات Qi
که این اختلالات می‌توانند باعث ایجاد دردها و بیماری‌های گوناگون گردند.
۶) سیستم پنجگانه WUXing
علاوه بر سیستم یین و یانگ یک سیستم ۵گانه یا WUxing که شامل چوب آتش، زمین، فلز و آب می‌باشد. برای چینی‌ها مفهوم دارد که یکدیگر را تحریک، هار یا کنترل می‌کنند و یک دیدگاه فلسفی و اساسی است.
۷) عوامل آب‌وهوائی خارجی
گرما، سرما رطوبت، خشکی، باد که ممکن است باعث بیماری گردند. براساس تمام این موارد و عوامل دخیل در سلامت بدنی انسان در طب سنتی چین طب سوزنی به درمان می‌پردازد.
طب سوزنی چین اعتقاد دارد یک سیستم خطی مشابه یک شبکه ارتباطی، کل بدن انسان را می‌پوشاند. این خطوط دارای مسیر و جهت مشخص در کل بدن انسان می‌باشد. دکتر های اروپائی این را با سیستم مریدین زمین مقایسه نموده‌اند. به همین خاطر به آن سیستم مریدین گویند. کانال‌ها و نقاط روی آن که در کارهای کلاسیک طب سوزنی استفاده می‌شوند حدود ۲۰۰ سال قبل از میلاد با جزئیات کامل توصیف شده‌اند در آن دوره مریدین با رودخانه‌های بزرگ سرزمین چین که آب لازمه حیات را تأمین می‌کرد مقایسه می‌شد.
براساس تفکر قدیم Qi از این کانال‌ها عبور کرده و عملکردهای بدن را تنظیم می‌کند. با این حساب استفاده از نقاط طب سوزنی می‌تواند اثرات درمانی مستقیم روی کانال‌ها و ارگان‌ها (وظایف بدن) داشته باشد، نقاطی که تحریک آنها اثرات درمانی مشابه دارند غالباً به‌هم مرتبط هستند این می‌تواند توجیه‌کننده تصور وجود مریدین‌ها در زمان‌های قدیم باشد در طب چینی بازده ارگان مرتبط با مریدین‌ها وجود دارد. البته مهم است خاطرنشان کنیم تصور طب چینی از ارگان‌ها، محدود به ساختمان آناتومیکی آنها نمی‌باشد و ارگان بیشتر در مفهوم عملکردهای یک سیستم هست. از آنجا که در چین قدیم معاینه آناتومیکی ممنوع بوده بنابراین ساختمان و محل ارگان اهمیت چندانی در مبانی این سیستم نداشته‌اند. نقاط طب سوزنی به مانند جوانه‌هائی در طول این مریدین‌ها قرار می‌گیرند. به‌وسیله استفاده از سوزن‌ها، ماساژ و گرما در این نقاط می‌توان یکسری اثرات درمانی ایجاد کرد.
● نقاط درمانی
نقاط اختصاصی: به نقاطی از ۱۴ مریدین گفته می‌شود که یک سری خاصیت‌های ویژه داشته و در یک گروه خاص طبقه‌بندی می‌شوند. در دو دسته بزرگ قرار دارند در دست و پا و در تنه قرار دارند. در کل ۳۶۱ نقطه کلاسیک طب سوزنی بر روی ۱۴ مریدین قرار گرفته‌اند. علاوه بر این نقاط دیگری به نام اکسترا (Extra Points) معرفی می‌شوند که به روش‌های مختلفی طبقه‌بندی شده‌اند یکی از این روش‌ها روش سازمان بهداشت جهانی (WHO) می‌باشد که حدوداً شامل ۳۱ نقطه می‌باشد.
● سوزن‌های طب سوزنی
سوزن‌های طب سوزنی انواع خاصی دارند و اندازه‌های خاص با قطرهای متفاوت و عمدتاً از جنس‌های طلا، نقره و استیل زنگ نزن هستند. نام انواع مختلف آن سوزن‌های فیلی‌فرم (fili form)، کوتانئوس، اینترا در مال و سه لبه است که متداولترین آنها همان فیلی‌فرم است.
هر سوزن از بخش‌های C:Tip E:Root A:handle B: tail D:bady تشکیل شده است.
این سوزن‌ها قبل از مصرف همه باید استریل باشند محل موردنظر باید کاملاً ضدعفونی با مواد ضدعفونی‌کننده مانند الکل و یا سایر مواد بهتر باشد.
● عوارض طب سوزنی
عوارض طب سوزنی بسیار نادر و بسیار ناچیز و معمولاً مشکلی از این بابت وجود ندارد عوارض نادری هم که گزارش شده جزء موارد خاص بوده شامل:
۱) عضویت‌های موضعی بسیار نادر بوده بیشتر در طب سوزنی گوش در استفاده درازمدت دیده شده است.
۲) درد:
مواقعی که نوک سوزن‌ها کند شده باشد یا تکنیک استفاده صحیح نمی‌باشد یا اینکه مریض در حین فرو کردن سوزن‌ها حرکت می‌کند.
۳) (fainting) اسنکوپ:
بیشتر در بعضی مریض‌های بدحال وضعیت در حالت نشست ایجاد می‌شود بنابراین برای پیشگیری از آن مریض باید حالت درازکش باشد.
۴) آسیب به ارگان‌ها به‌خصوص ریه: مواقع فرو بردن عمیق سوزن‌ها در ناحیه سینه که باید دقت شود.
از تکنیک‌های خاص طب سوزنی نیز که امروز متداول گردیده است می‌توان:
▪ (Maxibusion):
ماکسی بوشن گرم کردن نقاط خاص طب سوزنی
▪ (Laser Acupuncture):
تحریک نقاط با اشعه لیزر کم‌شدت
▪ (Acu pressure):
طب ماساژی، ماساژ نقاط طب سوزنی را نام برد. امروزه طب سنتی گستره وسیعی از درمان را به‌خصوص در زمینه درمان دردها و نیز دردهای مزمن مانند میگرن، دردهای بعد جراحی، دردهای عصبی (نورالژی) و نیز حوزه‌های دیگر درمان را به خود اختصاص داده است اما متأسفانه در کشور ما با دیده علمی به آن کمتر نگریسه شده است. امید است با ورود متخصصان واقعی این امر به کشور جای خالی این بخش از طب در کشور ما احساس نگردد.

منابع:
اکثر مطالب این مبحث از کتاب:
Spinger "Acupunclture textbook and Atlas"- Bzstux-G pomeran
VerlagBerlin heidelberg newyork tokyo, p:۱-۱۶۲۰۱۹۸۷
و با همکاری دکتر رضا رضازاده دستیار داخلی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی تهیه گردید.

منبع : ماهنامه اقتصاد خانواده