جنبش شیعیان عربستان

جنبش شیعی “طلائع الرسالیین” در سال ۱۹۶۸م در عربستان تاسیس شد که از دل آن در سال ۱۹۷۵م سازمان “الثوره الاسلامیه” بیرون آمد که با “جبهه اسلامی بحرین” و “سازمان عمل اسلامی” عراق ارتباط داشت. شیعیان عربستان در سال ۱۴۰۰ق دست به قیام علیه دولت سعودی زدند که سرکوب شدند و بسیاری از آنها دستگیر ، شکنجه و شهید شدند.
سازمان “الثوره الاسلامیه”(انقلاب اسلامی) پس از جنگ خلیج فارس(اوایل دهه نود) از شکل انقلابی خود فاصله گرفت و نام خود را به “الحرکه الاصلاحیه” (جنبش اصلاح طلب) تغییر داد و اعلام کرد که خود را یک جنبش وطن پرست می داند و در پی مطالبات همه مردم عربستان، بویژه شیعیان از دولت سعودی است. رهبری این جریان را گروهی از شیعیان سعودی ساکن انگلستان و آمریکا بر عهده داشتند. “شیخ حسن صفار” که مقیم دمشق بود رهبری سیاسی آنها را بر عهده داشت و مرحوم آیت الله سید محمد شیرازی (مقیم ایران) مرجع تقلیدشان بود.
این جنبش فعالیت رسانه ای بارزی را در لندن و واشنگتن سامان داد و کتابها و نشریاتی منتشر نمود و یک کمیته بین المللی حقوق بشر را تاسیس و با سازمان عفو بین الملل ارتباط برقرار کرد. سرانجام در اثر فعالیتهای این جنبش و پس از جنگ خلیج فارس، دولت عربستان مجبور شد به بهبود روابط با آنان اقدام کند.
● مطالبات جنبش اصلاح طلب شیعیان عربستان :
روابط شیعیان با دولت سعودی همچنان تیره بود تا در سال ۱۴۱۳ق/۱۹۹۳م مذاکراتی برای بهبود روابط آغاز شد. نخست در سال ۱۹۹۳م در لندن مذاکراتی بین “جنبش اصلاح طلب شیعیان عربستان” و دولت عربستان انجام شد و سپس هیئتی از سران جنبش به عربستان آمدند و با ملک فهد دیدار کردند. اعضای این هیئت عبارت بودند از توفیق السیف(دبیرکل جنبش از سال ۱۹۹۱م) و جعفر الشایب(سخنگوی کمیته بین‌المللی حقوق بشر در واشنگتن) و صادق الجبران(از علمای شیعه) و عیسی مزعل(یکی از اساتید دانشگاه.) در نتیجه این دیدار دولت سعودی ۴۰ تن از زندانیان سیاسی شیعه را آزاد کرد و اجازه ورود اعضای جنبش به داخل کشور را صادر نمود و بررسی مطالبات شیعیان را آغاز نمود.
خواسته هایی که جنبش از دولت مطالبه کرد عبارت بودند از :
۱) به رسمیت شناختن مذهب تشیع در کنار مذاهب اهل سنت
۲) اجازه به شیعیان برای بازسازی مرقد ائمه بقیع(ع) و ساخت مساجد و حسینیه ها
۳) آموزش دینی شیعی در مناطق شیعه نشین
۴) اجازه انتشار مجلات و جراید شیعی
۵) اجازه ورود کتابهای شیعه از خارج به مناطق شیعه نشین
۶) اجازه ساخت حوزه های علمیه برای شیعیان
۷) جلوگیری از انتشار کتابهای حاوی توهین به شیعیان
۸) تاسیس دادگاه مستقل شیعی برای رسیدگی به دعاوی آنان طبق مذهب جعفری
۹) رفع ممنوعیت استخدام شیعیان در مناصب سیاسی، لشکری و کشوری
۱۰) توجه به آبادانی و توسعه مناطق شیعه نشین.
اکثر این مطالبات یا محقق نشده یا در حد نازلی تحقق یافته است. دولت سعودی گرچه عملا مذهب تشیع را به عنوان یک واقعیت پذیرفته اما قانونی در این باره وجود ندارد و به همین خاطر شیعیان در قبال فشارها و حملات رسانه ای، دستاویز قانونی محکمی برای دفاع از خود ندارند. درباره ساخت مساجد آزادی به شیعیان داده شده اما بازسازی مرقد امامان بقیع(ع) و ساخت حسینیه همچنان ممنوع است. در امور دینی مثل نماز جماعت و جمعه و مراسم ماه رمضان و جلسات قرائت و تفسیر قرآن آزادی وجود دارد. هر چند اگر احساس شود که این فعالیت ها در حال گسترش است، جلوگیری می کنند. برای نمونه اگر شهرک جدیدی ایجاد شود یا در همان مناطق شیعه نشین اگر بخواهند حسینیه ای ایجاد نمایند، دولت اجازه نمی دهد. اما در مناطقی که شیعیان در اقلیت هستند، محدودیت‌ها زیاد است مثل منطقه دمام که اجازه برپایی عزای سیدالشهداء(ع) داده نمی شود. آزادی شیعه درباره انتشار جراید صفر است گرچه در این باره اهل سنت نیز چندان آزاد نیستند. حوزه های علمیه شیعی در مناطق شیعه نشین وجود دارد اما از رسمیت و حمایت قانونی برخوردار نیست. اهانتهای روزنامه ها و شبکه‌های تلوزیونی و سایتهای اینترنتی عربستان به شیعیان همواره بوده و ممانعت نشده است. درخواست رفع ممنوعیت استخدام شیعیان در مناصب نیز در سطوح پایین و در دایره محدودی تحقق یافته اما وزیر، سفیر، نماینده مجلس و استاندار از شیعه نمی باشند. مناطق شیعه نشین عربستان با اینکه مناطق نفتخیز هستند اما از توسعه و آبادانی برخوردار نیستند و تنها از آسیبهای زیست محیطی صنایع نفتی رنج می برند.
نحوه برخورد دولت عربستان با شیعه مربوط به شخص ملک فهد یا ملک عبدالله نیست. در دیدگاه دولت سعودی اوضاع سیاسی جهان و منطقه ای مهم است. در واقع دولت عربستان رابطه خود را با شهروندانش با توجه به رویدادهای منطقه تنظیم می کند. بعد از حادثه ۱۱ سپتامبر و تحولات مهم در منطقه عکس‌العمل طبیعی این بود که دولت عربستان همگام با تحولات آزادیهای سیاسی بیشتری اعطا کند و شیعیان نیز از آزادی های سیاسی برخوردار شدند. به اظهار رهبران شیعه عربستان بهبود روابط ایران و عربستان به نفع شیعیان در عربستان و کل منطقه است و اثر مستقیم بر اوضاع شیعیان دارد. ولی تشنج در روابط بازتاب منفی دارد.

ترجمه‌و بازنویسی :سید حسین امامی
منابع :
مقاله “محمد احمد” تحت عنوان “ احسنت یا حمزه الحسن” در پایگاه الحریه و الحقیقه : www.alhuriya.net
مقاله ولید سلیس تحت عنوان “ثوره حمزه الحسن” در - ۱۴ / ۹ / ۲۰۰۸م در پایگاه منسیون: www.mansioon.org
مصاحبه با امام جمعه قطیف عربستان(عبدالکریم کاظم حبیل)در پایگاه مطالعات شیعه شناسی : www.shiastudies.com

منبع : روزنامه رسالت