برگی از تاریخ (۱۹ اردیبهشت)

امروز ، نوزدهم اردیبهشت ماه ۱۳۸۶ هجری شمسی ، برابراست با ۲۱ربیع الثانی ۱۴۲۸قمری و ۸ می ۲۰۰۷ میلادی . رویدادهای مهمی که در طول تاریخ ، درچنین روزی ، بوقوع پیوسته از این قرارند:
● درگذشت شیلر، نمایشنامه نویس شهیر آلمانی
۲۰۲ سال پیش در چنین روزی در سال ۱۸۰۵ میلادی ، فردریك شیلر مورخ، فیلسوف، نویسنده، نمایشنامه نگار و شاعر شهیر آلمانی و مردی كه از زیبایی ها و نكویی ها سخن گفته است در ۴۶ سالگی ، در وایمار ، درگذشت.
وی در۱۰ نوامبر ۱۷۵۹ در مارباخ متولد شد . او مشهورترین نمایشنامه‌نویس آلمانی به شمار می‌رود و در کنار گوته، به عنوان چهره اساسیِ کلاسیک وایمار شناخته شده است. بسیاری از نمایشنامه‌های او به عنوان قطعه تئاترهای استاندارد در سرزمین‌های آلمانی زبان مشهور شده‌اند و اشعار افسانه‌ای (Ballads) وی از محبوبترین شعرهای آلمانی می‌باشند.
شیلر کتاب تاریخ جنگهای سی ساله (اروپا) را كه پر از پند و اندرز است در نوامبر ۱۷۹۳ منتشر كرد، كتابی كه گفته شده است كمك بسیار به اتحاد فعلی اروپاییان كرده است.
كتاب «ماری استوارت» و داستان «مرد (درگذشت) و ناتمام ماند» نیز برای بشر امروز، از بی مقام و صاحب قدرت و از فقیر تا دارا پند آموزند.
وی بدون اشاره مستقیم به كارهایی كه به نام انقلاب فرانسه صورت گرفته بود، در یك رساله عدالت را از اراده اكثریت جدا كرد و تاكید كرد كه صدای اكثریت دلیل اثبات عدالت نیست، خواست اكثریت نمی تواند حقی را پایمال كند.
از نمایشنامه های معروف شیلر می توان به عناوین زیر اشاره کرد :
۱) دزدان (Die R?uber)
۲) دون کارلو‌ها (Don Carlos)
۳) ماریا استوارت (Maria Stuart)
۴) عروسِ مسینا (Die Braut von Messina)
۵) باکره اورلئان (Die Jungfrau von Orléans ،منسوب به ژان دارک)
۶) ویلهلم تِل (Wilhelm Tell)
● لغو كاپیتولاسیون
۸۰ سال پیش در چنین روزی در سال ۱۳۰۶ شمسی ، قانون کاپیتولاسیون در ایران لغو شد و از ۱۹ اردیبهشت ۱۳۰۷ ( درست یك سال بعد ) حتی در مورد كشورهای كاملهٔ الوداد هم بدون اثر گردید.
کاپیتولاسیون (Capitulation) از کلمه capitulate و به معنای شرط گذاشتن و در لغت به معنای سازش و تسلیم است و به قراردادهایی اطلاق می‌شود که به موجب آن اتباع یک دولت در قلمرو دیگر مشمول قوانین کشور خود می‌شوند و آن قوانین توسط کنسول آن دولت در محل اجرا می‌شود. به همین جهت در فارسی به آن «حق قضاوت کنسولی» می گویند.
این قراردادها اغلب میان دولتهای اروپایی با دولتهای آسیایی و آفریقایی بسته می‌شدند چرا که از نظر اروپاییان دادگاه ها و مؤسسات قضایی این کشورها قادر به حمایت کافی از اتباع خود نبودند.
مقررات كاپیتولاسیون اگرچه از دوران صفویه در ایران به صورت نانوشته در مورد تجار و اتباع اروپایی رعایت می‌شد، اما به صورت قانون، از دوران قاجار ومتعاقب جنگ‌های ایران و روس به اجرا درآمد. این مقررات برای اولین بار در ۱۸۲۸ م. به موجب عهدنامه تركمانچای از طرف دولت روسیه تزاری و به نفع این کشور بر ایران تحمیل شد. پس از آن بود كه انگلستان وسایر كشورهای اروپایی رسماً از این امتیاز بهره‌مند شدند.
نهایتا در اردیبهشت ۱۳۰۶ شمسی وزارت خارجه ایران در اعلامیه‌ای لغو كاپیتولاسیون در ایران را اعلام كرد. این اعلامیه یك سال پس از تاجگذاری رضاشاه انتشار یافت و یك سال پس از انتشار، كلیه عهدنامه‌ها و قراردادهایی كه دردوران قاجار، امتیازاتی را برای دولت‌های خارجی درنظر گرفته بود، باطل اعلام شد.
لکن آنچه كه از ۱۳۰۷ ش. توسط رضاخان به عنوان اعلام لغو كاپیتولاسیون آغاز شد، هرگز مشخصات مبارزه سالم و صادقانه علیه این پدیده ظالمانه استعماری را در بر نداشت‌. به ویژه آن كه در دوران فرزند وی، گامهای بلندتری با هدف احیأ این پدیده شوم در ایران برداشته شد.
به این صورت که پیشنهاد تصویب مجدد كاپیتولاسیون در اسفند ۱۳۴۰ از سوی سفارت آمریكا به دولت امیر اسدالله علم داده شد. این پیشنهاد در ۱۳ مهر ۱۳۴۲ در كابینه علم و در مرداد ۱۳۴۳ درمجلس سنا به تصویب رسید. سپس در ۲۱ مهر ۱۳۴۳ حسنعلی منصور نخست وزیر وقت این لایحه را به مجلس شورای ملی برد و به تصویب نمایندگان مجلس رساند.
این قانون به آمریکایی ها امتیازات ویژه ای می داد. کاپیتولاسیون‌ با ضمیمهٔ‌ مادّهٔ‌ واحده‌ معنایش‌ این‌ بودکه‌ مستشاران‌ نظامی‌ آمریکا با تمام‌ اعضاء و هیئات‌ و خانواده‌ها و کارمندانشان‌ در ایران‌ مصونیّت‌ دارند. به عنوان مثال اگر یک فرد آمریکائی‌ در ایران‌ مرتکب جرمی‌ می شد، محاکم و دولت‌ ایران‌ حقّ تعقیب‌ او را نداشتند. این‌ بعهدهٔ‌ خود آمریکائی‌ها بود‌ که‌ فرد خاطی را محاکمه‌ کنند، البته‌ نه‌ در ایران‌ و بر اساس قوانین ایران بلکه‌ در خود آمریکا و بر اساس‌ قوانین‌ آن کشور‌. در واقع این وزارت دفاع آمریکا بود که ایران را برای بستن چنین قراردادی تحت فشار گذاشته بود.
تصویب این قانون خشم و غضب بسیاری از روشنفکران،روحانیون و مراجع تقلید از جمله امام خمینی(ره) را در همان زمان برانگیخت.
در این دوران بود که امام خمینی نطق تاریخی خود را راجع به این پدیده شوم ایراد فرمودند :
«... عزت ماپایكوب شد، عظمت ایران از بین رفت‌، عظمت ارتش ایران را پایكوب كردند. قانونی رابه مجلس بردند كه در آن ما را ملحق كردند به پیمان وین‌... كه تمام مستشاران نظامی آمریكا با خانواده‌هایشان‌، با كارمندهای فنی‌شان باكارمندان اداری‌شان‌، باخدمه‌شان‌... از هر جنایتی كه در ایران بكنند، مصون هستند. آقا من اعلام خطر می‌كنم‌، ای ارتش ایران من اعلام خطر می‌كنم‌، ای سیاسیون ایران من اعلام خطر می‌كنم‌... والله گناهكار است كسی كه فریاد نكند. ای سران اسلام به داد اسلام برسید. ای علمای نجف به داد اسلام برسید. ای علمای قم به داد اسلام برسید... اگر یک خادم امریکایی یا یک آشپز امریکایی مرجع تقلید شما را در وسط بازار ترور کند، زیر پای خود منکوب کند، پلیس ایران حق ندارد جلوی او را بگیرد! دادگاه‏های ایران حق محاکمه ندارند! ...باید پرونده به امریکا برود و در آنجا ارباب‏ها تکلیف را معین کنند...دولت ایران با کمال وقاحت از این امر ننگین طرفداری کرد.ملت ایران را از سگ‏های امریکایی پست‏تر کردند! ..چرا! برای اینکه می‏خواستند وام بگیرند امریکا خواست که این کار انجام شود... »
كاپیتولاسیون سرانجام پس از پیروزی انقلاب اسلامی، در ۲۳ اردیبهشت ۱۳۵۸، توسط نظام جمهوری اسلامی ایران رسماً لغو گردید.
● قرارداد تسلیم رایش سوم؛ نزد ژوكوف ، فاتح برلن
۶۲ سال پیش در چنین روزی در سال ۱۹۴۵ میلادی ، قرارداد تسلیم رایش سوم ( آلمان نازی ) ، تسلیم ژوكوف، مارشال شوروی و فاتح برلن شد. این قرارداد امضاء شده را ، مارشال كیتل رئیس ستاد ارتش آلمان از طریق هانس جرگن ستامپ به دست ژوكوف رساند .
ژوکوف در ۱۱ دسامبر سال ۱۸۹۶ در خانواده كشاورزی فقیر به دنیا آمد. او سرباز وظیفه ارتش تزاری بود كه در روسیه انقلاب بلشویكی رخ داد . در این هنگام وی به انقلابیون پیوست و به عنوان سرباز ارتش سرخ با ضد انقلابیون به جنگ پرداخت.
در سال ۱۹۳۹ با واحدهای تحت فرمان خود نیروهای ژاپنی كه پس از اشغال منچوری چین به مغولستان تجاوز كرده بودند را ازآنجا اخراج كرد .
پس ازرسیدن نیروهای ارتش آلمان به دروازه مسكو ، خود ، فرماندهی دفاع از پایتخت را به دست گرفت و با بكار گرفتن آتش وسیع و بی سابقه توپ ، در دسامبر۱۹۴۱ آلمانی ها را با تحمل تلفات سنگین مجبور به عقب نشینی كرد و با این كه رئیس ستاد ارتش شوروی بود شخصا به آزاد ساختن استالینگراد پرداخت و موفق شد كه بهترین افراد و ژنرالهای آلمان را در آنجا به اسارت بگیرد .
سپس به یاری مارشال وروشیلوف در شكستن محاصره طولانی لنینگراد ( سن پترز بورگ ) شتافت و پس از رفع محاصره ، از اوكراین حمله همه جانبه خود به نیروهای آلمان را آغاز كرد كه به حمله نهایی سال ۱۳۴۵ انجامید و در آوریل همین سال برلن را تصرف كرد و در آلمان شرقی مستقر شد .
ژوكوف با وجود انعقاد یك پیمان عدم تعرض میان آلمان و شوروی ، تعرض آلمان به شوروی را پیش بینی كرده بود وهمراه با دلایل خود، در این زمینه به استالین هشدار داده بود.
وی به تجربه تاریخ عقیده خاص داشت و می گفت كه نباید ترتیبات صلح مانع تمهیدات دفاعی یك كشور شود .
او می گفت كه نیروهای بالقوه دشمن باید به مسافت بسیار دور از مرزهای اصلی وطن باشند و با این استدلال با تخلیه شرق المان و كشورهای حد فاصل اروپای غربی و روسیه مخالف بود .
مطبوعات غرب كه روانشناسی استالین را می دانستند ، در بزرگ كردن ژوكوف و ذکر این كه او برنده جنگ با هیتلر بوده است ، تلاش بسیار كردند تا نهایتا بدین وسیله ، اورا از چشم استالین كه می خواست پیروزی به نام خودش در تاریخ ثبت شود ، انداختند . بنابراین استالین برای كوچك كردن ژوكوف اورا بركنار و به یك كار كوچك در «اودسا» گمارد .
پس از درگذشت استالین ، ژوكف به قدرت باز گشت و در سال ۱۹۵۵ وزیر دفاع و در سال ۱۹۵۷ عضو كمیته مركزی حزب كمونیست شد.
ژوكوف كه عقیده به نوسازی لاینقطع تسلیحات و باز نایستادن از كار ساختن سلاحهای هرچه پیشرفته تر داشت راه را برای برتری تسلیحاتی روسیه باز كرد .او بود كه گفت سلاحهای پیشرفته به خودی خود مانع جنگ می شوند زیرا كه یك دولت تا مطمئن به پیروزی نشود دست به نعرض نمی زند.
به گفته ژوكف كه نظرات او در آكادمی های نظامی تدریس می شود اگر همه كشورها بتوانند ازسلاحهای دفاعی لازم برخوردار شوند ، دیگر جنگی روی نخواهد داد .« ضعف نظامی » باعث جنگ می شود.
وی گفته است كه هیچ كس نمی تواند پایان یك جنگ و نتایج آن را پیش بینی كند. ژوكف در جنگ تعرضی معتقد به نیروی ورزیده ، متحرك ، كم و سرباز حرفه ای بود و در جنگ دفاعی عكس این نظر را داشت .
● در گذشت حاج شیخ محمد نهاوندی
۵۷ سال پیش در چنین روزی در سال ۱۳۷۱ قمری ، عالم بزرگوار حاج شیخ محمد نهاوندی دار فانی را وداع گفت . او در حوزه تفسیر قرآن مجید آثار باارزشی را از خود به جای گذاشته است .
● درگذشت آیت الله سعیدی
۱۱ سال پیش در چنین روزی در سال ۱۳۷۵ شمسی ، آیت الله محمد صادق سعیدی ازعلمای بر جسته جهان تشیع درگذشت.
ایشان ار مفسرین به نام خطه خراسان بودند . او صاحب سبك جدیدی درتفسیرمعاصرشیعه بود. سبكی مبتنی برظرایف ادبی، كلامی، تاریخی، اجتماعی، فقهی و اخلاقی كه با نظمی فوق العاده و با بیان آیات كریمه درذهن مخاطب عینیّت می یافت.
از ایشان آثار مبسوطی در حوزه علوم اسلامی به جای مانده است .
● درگذشت دکتر ذبیح الله صفا
۸ سال پیش درچنین روزی در سال ۱۳۷۸ شمسی، دکترذبیح الله صفا مورخ ، ادیب و اندیشمند معاصربدرود حیات گفت. دكترصفا حیات فكری خود را باهمكاری درمجله ادبی مهرآغازكرد؛ سپس ازآن كاركناره گرفت و خود مجله ادبی سخن را دایركرد. بعد ازمدتی روزنامه شباهنگ را منتشركرد .
استاد صفا در رشته ادبیات فارسی مشغول به تحصیل شد و در این رشته تا درجه دکتری پیش رفت . وی دردانشگاه هامبورگ ودانشگاه تهران کرسی استادی ادبیات فارسی را داشت . از او آثاری ارزشمند در حوزه ادبیات به جای مانده است که از میان آنها می توان به " تاریخ علوم عقلی درتمدن اسلامی ، تاریخ تحول نظم و نثرپارسی و همچنین اثر چند جلدی او با نام تاریخ ادبیات ایران " اشاره کرد .

منابع :
۱- مهر
۲- صداوسیما
۳- روزنامک
۴- ویکی پدیا
۵- تبیان
۶- مرکز اسناد انقلاب اسلامی
۷- سایت آریا موزیک
۸- صوانح

منبع : تبیان