۲۳ تیر ـ ۱۴ جولای ـ تظاهرات صد هزار نفری تهران و اعتصاب کارگران نفت در خوزستان

بعد از ظهر روز ۲۳ تیر( روزی چون دیروز) در سال ۱۳۳۰خورشیدی(در آن سال مصادف با ۱۴ ژوئیه) شهر تهران شاهد یك تظاهرات وسیع بود كه به دعوت حزب توده برگزار شده بود. این تظاهرات در اصل به منظور اعتراض به ورود آورل هریمن – دیپلمات آمریكایی – به تهران صورت گرفت كه قبلا در روزنامه ها نوشته بودند می خواهد از سوی ترومن رئیس جمهوری وقت امریكا، بین ایران و انگلستان میانجیگری كند. چپگرایان با مداخله آمریكا در مساله نفت و بسط نفوذ این دولت در ایران مخالف بودند و در روزنامه هایشان نوشته بودند كه امریكا پسر انگلستان است و دست هر دو در یك كاسه است. چپگرایان تهران همچنین مدعی بودند كه آمریكا می خواهد جای انگلستان را در ایران و خاور میانه بگیرد و اگر چنین شود، این منطقه خط اول آتش میان دو ابر قدرت شرق و غرب قرار خواهد گرفت.
گزارش استقبال گرم و چشمگیر توسط چند عضو كابینه از هریمن در فرودگاه مهرآباد خشم چپگرایان ایران نسبت به ماموریت او افزایش داده بود.
در آن روز مردم كه در میدان فردوسی اجتماع كرده بودند، نخست در برابر سفارت انگلستان دست به تظاهرات زدند و تنی چند از میان آنان بر ضد انگلستان و استعمار این دولت و مداخلاتی که در امور ایران کرده بود سخنرانی كردند. سپس جمعیت كه از یكصد هزار تن تجاوز می كرد از طریق میدان توپخانه و خیابان اكباتان خود را به میدان بهارستان رسانید تا قطعنامه صادر كند و به مجلس شورای ملی بدهد. در اكباتان و دو ـ سه نقطه دیگر هواداران دكتر مظفر بقایی و اعضای حزب او به تظاهر كنندگان حمله بردند و میان طرفین درگیری فیزیكی روی داد كه ناگهان و به طور غیر منتظره واحدهای ارتش با تانك وارد میدان بهارستان و خیابان شاه آباد شدند و معترضان را به گلوله بستند كه تلفات سنگینی به بار آمد. متعاقب این زد و خورد، حكومت نظامی اعلام و شاه سرتیپ افشار پور را به سمت فرماندار نظامی تعیین كرد.
مقامهای ارتش بعدا برای توجیه عمل خود اعلام كردند كه چون تظاهر كنندگان به پلیس حمله می كردند، ارتش بناچار وارد عمل شد. حال آن که در تیراندازی سربازان، یك پاسبان نیز كشته شده بود و دهها پاسبان دیگر زخم برداشتنه بودند.
دولت چند روز بعد اعلام كرد كه در تظاهرات ۱۴ ژوئیه تهران ۲۰ نفر كشته و صدها تن زخمی شده بودند. همچنین گزارش داده شده بود؛ سرلشكر حسن بقائی كه چهار روز پیش از انجام تظاهرات ، از ریاست دادرسی ارتش به ریاست شهربانی منصوب شده بود! برای تیراندازی به سوی تظاهركنندگان مستقیما از شاه كسب اجازه كرده بود و به همین دلیل دكتر مصدق نخست وزیر فورا وی را از ریاست شهربانی عزل كرد و برای مجازات تحویل مقامات قضایی داد. سرلشكر زاهدی هم كه چنین دید كناره گیری كرد و شاه بلافاصله او را سناتور انتصابی كرد. مداخله ارتش در تظاهرات ۲۳ تیر ورق برنده ای به دست دكتر مصدق داد تا بعدا كنترل وزارت جنگ را از دست شاه خارج سازد و آن را به وزارت دفاع ملی تغییر نام دهد. همین قتل و جرح گروهی از معترضین سبب شد كه هریمن در ماموریت خود موفق نشود. او هنگام ورود به تهران گفته بود تا زمانی كه لازم باشد در ایران خواهد ماند و چون دكتر مصدق پیشنهاد انگلستان را كه او آورده بود رد كرد، اقامت هریمن در تهران طولی نكشید.
همزمان با تظاهرات تهران، كارگران نفت در سراسر خوزستان دست به یك اعتصاب عمومی زدند. در اینجا هم حزب توده به عنوان محرك معرفی شد. در جریان این اعتصاب نیز زد و خوردهایی روی داد كه ضمن آن ۱۷ تن كشته و ۱۵۱ نفر مجروح شدند و در خوزستان حكومت نظامی برقرار شد و جمعی از وزیران و مقامات ارشد دولتی برای پایان دادن به اعتصاب عازم خوزستان شدند و … .
برخی از اصحاب نظر در اروپا درباره این وقایع تهران گفته بودند كه انگلستان به آمریكا به چشم رقیب و درعین حال متحد می نگرد. همه تلاش انگلستان بر این است كه منافع حیاتی خود را در خاور میانه حفظ كند، ولی به آمریكا در دفاع از جزایر انگلستان نیاز مبرم دارد زیرا كه اطلاع یافته استالین می خواهد ۲۵ بمب اتمی بر انگلستان فرو افكند كه اگر چنین شود چیزی جز خاكستر از این سرزمین باقی نخواهد ماند و تنها آمریكاست كه می تواند با نیروی هوایی خود مانع چنین حمله ای شود. استالین معتقد بود كه تا قدرتی به نام انگلستان وجود داشته باشد، بحران، توطئه و در نتیجه دشواری هم در جهان وجود خواهد داشت.

منبع : تاریخ ایران و جهان در این روز