سرباز خوب

● حاشیه یی در ستایش روایت داستانی فیلم پاداش سکوت ساخته مازیار میری
«پاداش سکوت» ساخته مازیار میری براساس و با نگاه به داستانی ساخته شده که سوژه جسورانه، نگاه تازه و بازخوانی دگرگونه اش برخی مفاهیم شناخته شده انواع حاشیه ها، نقدها، تحسین ها و حتی تکفیرها را برای نویسنده اش یعنی «احمد دهقان» به همراه داشت.
از روزهای آغازین جشنواره فیلم فجر و به عنوان یکی از اعضای خانواده ادبیات منتظر بودم تا فیلم مازیار میری را که بر پایه همین داستان خاص یعنی «من قاتل پسرتان هستم» ساخته شده بود، ببینم. این انتظار شخصی که اتفاقاً میل بسیاری دیگر از دوستان اهل داستان هم بود، باعث شد تا شاید بعد از مدت ها اتفاقی به وجود آید که در آن نوعی حضور توام ادبیات و سینما دیده می شد. فیلم در سالن سینمایی مطبوعات دیرتر از سینماهای عادی به نمایش درآمد و همین نکته باعث شد بسیاری از نقدها و اظهارنظرهایی مکتوب و غیرمکتوب را درباره اش بخوانم و بشنوم.
در بیشتر این نقدها یک مولفه تکرار می شد و آن اینکه فیلم مازیار میری با داستان احمد دهقان تفاوت های محسوسی دارد و به همین دلیل عده یی همین ویژگی را مبنای بد بودن فیلم دانسته و در ستایش داستان احمد دهقان و نکوهش فیلم مازیار میری بیانیه هایی صادر کرده بودند... با این ذهنیت به تماشای فیلم نشستم و چنان لذتی بردم که شاید فقط هنگام تماشای فیلم «سنتوری» مهرجویی بزرگ آن را درک کرده بودم.
پاداش سکوت از منظر روایت داستانی نه به داستان احمد دهقان بدهکار است و نه از آن طلبکار. تلاش فرهاد توحیدی و مازیار میری که احمد دهقان را هم در کنار خود داشته اند باعث شده نوعی اقتباس آزاد هوشمندانه را درک و ضبط کنیم که در آن روند دگردیسی و کشف دوباره انسان جنگ اهمیت دوچندانی دارد. همان طور که احتمالاً خوانده اید روایت داستان دهقان در یک نامه خلاصه می شود که در آن سربازی از چگونگی کشته شدن پسری در جنگ برای پدرش می نویسد. اما داستان فیلم میری با استفاده از موقعیت های شهری، ساختن شخصیت های جانداری مانند «عبدالله» یک درام کامل سینمایی را به وجود آورده است.
در این درام روابط آدم ها در آن محیط و وضعیت خاص باید باورپذیر باشند و کابوس های کهنه سرباز خسته فیلم هم باید رنگی از عینیت های تصویری به خود گیرند. به زعم من این روند در فیلم میری ساخته شده است و اتفاقاً ریتم نسبتاً کند فیلم در روند این باورپذیری تاثیر دوچندان داشته است.
در داستان میری امری به نام «قضاوت» یا «داوری»(در معنای محوری) به کناری گذاشته می شود، رفتارها شکلی روزمره تر پیدا می کنند و «فرم»، تکرار می کنم «فرم» ، باعث می شود تا نوع روایت داستان از یک پیوستگی و انسجام حرکتی قابل قبول برخوردار شود. میری، توحیدی و احمد دهقان ترکیبی سینمایی را ساخته اند که در آن وضعیت «انسانی» یک کهنه سرباز در کنار وضعیت های رفتاری سایر شخصیت ها قرار می گیرد.
در واقع فیلم مازیار میری برعکس قصه احمد دهقان روایت یک شخصیت نیست، بلکه می کوشد فراخور امکانات سینما به روایت وضعیت های گوناگون و متفاوت در تقابل با این شخصیت خاص بپردازد. به واقع موضوع جسورانه فیلم و داستان آن به تدریج باورپذیر شده و آن مولفه یی که اهمیت پیدا می کند، واقعیت هایی است که به بهانه این موضوع و در کنار آن ساخته می شود.
این وضع خاص را باید نوعی اقتباس موفق ادبی- سینمایی دانست که قرار نیست نعل به نعل داستان مادر در آن تکرار شود و برخی دوستان که سنگ وفادار بودن به جزئیات داستان را به سینه می زنند راضی و خشنود کند. به زعم من قصه یی که مازیار میری در فیلم تحسین برانگیزش روایت می کند روح کلی مجموعه احمد دهقان است.
روح بیشتر داستان ها و فضاهای او که با پرداختی مبتکرانه و پرهیز از مرثیه سرایی ساخته شده است. او چیدمان آگاهانه یی را برای داستان برگزیده است. چیدمانی که در آن مفهوم «تک افتاد گی» و «فردیت تخریب شده» کهنه سربازش بسیار بااهمیت تر از صدق و کذب چگونگی کشته شدن «یحیی» است. حضور احمد دهقان در کنار تیم فیلمنامه نویسی نیز گواهی بر این مدعا است که شخص نویسنده نیز آگاهانه در ساخته شدن این نوع اقتباس از داستان اش حضور داشته است.
باید توجه داشته باشیم که مازیار میری در فیلم پاداش سکوت نه محافظه کارانه عمل کرده است و نه مصلحت اندیشانه، بلکه با ایجاد فضایی شاعرانه- به خصوص از سکانس درخشان زیر آب- از امرخشن اغراق شده به سمت مشی انسانی تر حرکت کرده است. این مشی با توجه به روح کلی داستان و حضور مفهوم مهمی به نام «اعتراف» و برهم زدن جریان روزمره زندگی چند شخصیت قابل درک است. بنابراین فرمایشاتی مانند وفاداری به داستان و یا عدم درهم ریختن ساختار قصه احمد دهقان هیچ دخلی به قضیه ندارد.
فیلم میری به روح اثر وفادار و پایبند بوده و همچنین برای این که ساخته او را یکی از بهترین اقتباس های سینمایی این چند سال اخیر بدانیم کافی است. فیلمی که با نگاه پرویز پرستویی به ما به پایان می رسد. خیره، مشتاق و در عین حال شاید در انتظار قضاوت مان. قصه احمد دهقان را به یاد بیاورید و ببینید آیا این قضاوت در آن داستان نیز برعهده ما گذاشته نشده بود؟ پاداش سکوت آشتی با شکوه سینما و ادبیات بود در ذهن جوان کارگردانی که شایسته پاداشی درخور است. من این فیلم را دوست دارم و معتقدم که میری در خلق داستانی مستقل که برآمده از قصه تکان دهنده احمد دهقان است، درخشان عمل کرده است.
این را از منظر یکی از اهالی ادبیات می گویم و از جایگاهی کاملاً شخصی و خالی از ادعای درک ساختارهای سینمایی (که آن بماند برای اصحاب اش) بنابراین آقای میری به شما تبریک می گویم،تبریک.

مهدی یزدانی خرم
نام یادداشت برگرفته از رمان درخشان

منبع : روزنامه اعتماد