۲۱ اوت سال ۴۴۱ میلادی ـ انتقال پایتخت ایران به شهر نیشابور

۲۱ اوت سال ۴۴۱ میلادی، یزدگرد دوم شاه وقت ایران از سلسله ساسانی تصمیم گرفت که برای نزدیک بودن به شمال خاوری کشور و جلوگیری از ورود باقیمانده هونها به ماوراءالنهر (آسیای میانه ایران) موقتا پایتخت را از تیسفون (نزدیک بغداد) به شهر نیشابور منتقل کند. وی که ۱۸ سال حکومت کرد در سال ۴۳۸ میلادی پس از مرگ پدرش، بهرام گور، شاه شده بود. همین هونهای رانده شده به اروپا، کشور هونگری (هنگری – مجارستان) را به وجود آوردند که "آتیلا" یکی از رهبرانشان بود.
رنگ پوست و قیافه هون ها بر حسب دوری و نزدیکی شان از سرزمین مغولها با هم تفاوت داشت و آن دسته که به خزر نزدیکتر بودند پوستی سفیدتر داشتند و ایرانیان ایشان را هون سفید خطاب می کردند. ایرانیان همه هونها را "بدقیافه ها" می خواندند و این برای هون ها عقده شده بود. به گونه ای که پس از رسیدن به اروپا و فتوحات متعدد، بر هر نقطه اروپا، از جنوب روسیه و سواحل دانوب تا آلمان و فرانسه که استیلا می یافتند زنان زیبا را به ازدواج خود در می آوردند تا فرزندانشان تغییر قیافه بدهند و زیبا شوند و زیبایی نسبی مردم مجارستان به همین سبب است. هون ها پس از همسایه شدن با ایرانیان شیفته حق و قانون و نظام قضایی شدند و به همین دلیل در مناطق متصرفی خود، کمتر به کشتار مغلوبین و تسلیم شدگان و تجاوز به عنف به زنان دست می زدند. پریسکوس Priscus نوشته است هون ها به هر تدبیر و نقشه جنگی که دست زدند تا وارد قلمرو ایران شوند موفق نشدند. یک بار به مدت ۱۵ روز از کوهها عبور کردند تا از حاشیه خزر وارد ایران شوند که به محض سرازیر شدن از کوه با سوار نظام ساسانی که در دنیای آن زمان نظیر نداشت رو به رو شدند و همین وضعیت باعث شد که روانه اروپا شوند و آنجا را مورد تاخت و تاز قرار دهند. از زمانی که هونها در ساحل دانوب استقرار یافتند، امپراتوری روم، دیگر روی آرامش ندید.
امپراتوران رومی پس از شکست هایی که در دوران اردشیر و پسرش شاپور و نیز شاپور دوم از ایران خوردند به سیاست تعرضی شان پایان دادند. اوگوستوس دکترین تازه ای ارایه داده بود و آن پایان یافتن سیاست جهانگیری رومیان و قناعت کردن به آن چه که تا آن زمان داشتند بود و این دکترین از زمان تیبریوس به صورت یک قانون نانوشته درآمد و از این تاریخ، این ایران بود که روحیه تعرضی به خود گرفته بود به گونه ای که رومی ها از ترس مجبور شدند، نخست یک پایتخت شرقی (قسطنطنیه) برای خود به وجود آورند و سپس به تجزیه امپراتوری تن دردهند و آن گاه در غرب تسلیم مهاجران مهاجم شوند و از میان بروند.
برتری ایرانیان در عهد ساسانیان عمدتا این بود که از دست یافتن به سلاحهای تازه و تاکتیک جنگی جدید باز نمی ایستادند. نظام اداری و قضایی پیشرفته و خوبی داشتند. تلاش برای بهسازی تسلیحات و تقویت روحیه سربازان امری روزانه بود که متوقف نمی شد. ساسانیان به سواره نظام توجه کامل داشتند. دست سرباز در مصرف تیر باز بود و مانند رومی ها و هون ها به ۳۰ "تیر" محدود نبود. هر سوار دو اسب ذخیره و یک یدک داشت و ارتش ایران دارای یک نیروی ضربتی همیشه آماده بود و رومیان پس از استقرار در قسطنطنیه ابتکار نظامی ایران را تقلید کردند.
رومی ها پس از این که خود را زیر فشار آتیلا دیدند او را هنگامی که در ساحل دریای سیاه سرگرم تاخت و تاز بود فریب دادند که به قلمرو ایران وارد شد، ولی ایرانیان در مرز شمالی ارمنستان چنان گوشمالی به او دادند که برای همیشه نام ایران را هم نبرد. تاخت و تاز هون ها در قلمرو روم با مرگ آتیلا در ۴۵۳ میلادی به تدریج پایان گرفت و سلطه ایشان تا مدتی محدود به قسمتی از مجارستان شد.

منبع : تاریخ ایران و جهان در این روز