مسجد جامع سجاس ، سجاس ، خدابنده

مسجد جامع سجاس در شهر سجاس، در 12 كیلومتری شمال غربی شهرستان خدابنده، قرار دارد. در این شهرك، از دوره‌های گوناگون اسلامی آثاری تاریخی بر جای مانده است.
مسجد جامع سجاس را می‌توان یكی از آثار برجسته‌ استان زنجان دانست. این مسجد به سبك مساجد شبستانی ساخته شده است. آثار قوس‌های فرو ریخته در جرز شمالی نشان می‌دهند كه بنا با افزوده‌ها و ساختارهای دیگری همراه با شبستان موجود، مجموعه‌ كامل‌تری را تشكیل می‌داده است. بنای موجود، شبستان گنبدداری است كه به سبك چهارتاقی ساخته شده است و جرزهای چهارگانه، سنگینی گنبد را بر دوش دارند. بنای این مسجد با آجرهایی به ابعاد 5×21×21 سانتی‌متر ساخته شده است. گنبد با واسطه چهار فیل‌پوش، بر روی جرزهای چهارگانه استوار شده است.
بالای فیل‌پوش‌ها، طاق‌نماهای زیبایی قطاربندی شده و گِردیِ كاملی را جهت اجرای عرقچین گنبد فراهم آورده است. سطح طاق‌نماها با طرح‌های هندسی تزئین شده است.
گنبد این مسجد كه از نوع گنبدهای یك پوششه است با آجر ساخته شده و تزئینات آن منحصراً به نقش ستاره ایرانی (ستاره پنج‌پر) محدود است. ورودی كنونی در جرز شمالی تعبیه شده و در جرزهای غربی و شرقی دو درگاهی بزرگ شبیه به ایوان ساخته شده است. محراب مسجد در ضلع جنوبی آن، در راستای قبله و با خالی نمودن دیوار ایجاد گردیده است.
این مسجد از لحاظ گچ‌بری و كتیبه‌‌ها بسیار ارزنده و قابل‌توجه است و چهار كتیبه در آن به چشم می‌خورد. ابتدا كتیبه ساقه گنبد است كه به خط نسخ ابتدایی گچ‌بری شده است و احتمالاً همزمان با احداث بنا، بر آن جای گرفته است. كتیبه فیل‌پوش‌ها كه با توجه به سبك نگارش مربوط به دوره ایلخانی است، با خط ثلث نوشته شده است. زیر فیل‌پوش‌ها و بر گِرداگردِ مسجد، كتیبه بسیار ارزنده‌ای به عرض حداقل 50 سانتی‌متر وجود دارد كه مشتمل بر متن سوره 67 قرآن كریم (سوره «تبارك») است. این كتیبه با دو خط موازی در بالا و پایین محدود و محصور شده است و در بالای خطوط، كتیبه كوچك دیگری به خط كوفی اوایل قرن پنجم نوشته شده است. به طور كلی، كتیبه‌های این مسجد از نظر سبك و شیوه گچ‌بری به كتیبه‌‌‌های مجسد جامع قِروه شبیه‌اند. محراب مسجد سجاس با گچ‌بری‌های ارزنده و طرح‌های اسلیمی و گیاهی طراحی و اجرا شده است. تزئینات مسجد جامع سجاس نیز از نظر شباهت، با گچ‌بری‌های مساجد جامع اصفهان و قِروه قابل مقایسه است. این مسجد در اوایل قرن پنجم هجری قمری ساخته شده است.