افق حقیقت، برداشت صحیح از معنویت

قبل از اینكه به بررسی ابعاد و گستردگی موضوع معنویت بپردازیم لازم است بار دیگر دقیقاً به بررسی مفهوم معنویت پرداخته شود. اگرچه سالیان متمادی در این زمینه مقاله نوشته و سخنانی گفته شده است و هزاران جلد كتاب درباره دنیای معنویت و حتی یك دایره‌المعارف در این باب نوشته شده است. در اینجا ضروری است كه به طور مختصر در چند جمله به جایگاه موضوع مورد بحث در متون اسلامی با درك مفهوم جهانی از معنویت بپردازیم.
در متون اصلی و بنیادین اسلامی كه به فارسی یا عربی و حتی تركی نوشته شده، اصطلاح معنویت یك مفهوم نوین و جدید در دنیای مسیحیت است كه از آن به روحانیت و معنویت و اصطلاحات مشابه یاد می‌شود. اصطلاح روحانیت از ریشه روح مشتق شده كه به معنی جان و نفس است. این كلمه از اصطلاحات یونانی و لاتینی nebulous و ambiguous معادل spirit در انگلیسی اخذ شده است. اصطلاح معنویت نیز از ریشه معنا دریافت شده كه یك مفهومی متافیزیكی در برابر حسی بیرونی است كه اشاره به حقیقتی از وجودی ذهنی در برابر حقیقت بیرونی آن دارد. بر اساس این زبان‌شناسی ساده كه از تعابیر اتیمولوژیكی اسلامی به معنویت اخذ شده، می‌توان معنویت را به روح منتسب دانست كه در برداشت سنتی نیز از آن به عنوان حقیقت درونی یاد می‌شود.
این تعریف بر اساس تفاوت اصلی بین معنویت و روحانیت است و ریشه اصلی آن در اصل از این مساله است كه حقیقت چند لایه بوده و دارای دو جنبه بیرونی و درونی است كه جنبه دوم (بعد روحانی) دارای مراتب متعددی است تا اینكه در نهایت به حقیقت واقعی دست می‌یابد.
اما آنچه كه در ورای این جسم فیزیكی است لزوماً روحانی نبوده و می‌تواند نفسانی باشد. در حقیقت در بسیاری از موارد به عنوان معنویت در دنیای مدرن و پست‌مدرن نامیده می‌شود. افق معنویت و دسترسی به آن در عالم قدسی كه ما به طور سنتی به آن معتقدیم به این معنی نیست كه آن به هیچ وجه با سنت ارتباط ندارد بلكه آنچه كه حقیقت و مبانی اصول ذات قدسی است، در یك شخص ویژه تجلی پیدا می‌كند و یك دنیای قدسی بر پایه این اصول صحیح و گسترده نهانی در خود جای می‌گیرد.
هر اصل سنتی با یك برداشت قدسی همراه است كه خداوند بر آن سنت نظر داشته و این سنت شامل تمدن، شریعت، مذهب، هنر، الهیات، فلسفه و نهادهای اجتماعی است. ضروری است كه درك ما از اصطلاح سنت به منظور آشكاركردن هدف ما از آن مدعا واضح‌تر بیان شود. زیرا هیچ تعبیر صحیحی از معنویت در بیرون از سنت وجود ندارد. البته استثنائاتی وجود دارد كه در تلألو درك جهانی از اصطلاح سنت ممكن است برداشت اسلامی از معنویت گسترش یابد تا اینكه این اصطلاح را در یك متن جهانی مورد توضیح و تشریح قرار داد. بنابراین اتفاق نظر قابل توجهی از حقیقت در عالی‌‌ترین سطح و رابطه آن با مراتب قدسی هستی در دیدگاه‌های سنتی گوناگون، بحث معنویت در دنیا را به یك بحث عالمگیر از دیدگاه سنت تبدیل كرده است. به طوری كه كمتر كسی است كه منكر نظریه حقیقت جهانی و آشكارگی آن در جهان قدسی گردد. به هر حال در این مقال هدف این است كه دورنمایی از سنت و افق حقیقت بر اساس برداشت صحیح از معنویت ارائه كرد. چرا كه این درك از حقیقت چه به طور ذاتی و چه از نشانه‌هایش در خداباوری در رفتار بشری تاثیرگذار است.

منبع : روزنامه تهران امروز