سیر نزولی صنعت نشر در ایران

مهمترین وظیفه اجتماعی وسایل ارتباطی جست و جو و جمع‌آوری اطلاعات و انتقال آن به افراد است.علمای مختلف ارتباطات اجتماعی برای خبرهای مطبوعاتی تعریف‌های گوناگونی ذكر می‌كنند كه به عنوان مثال چند نمونه آن را نقل می‌كنیم:لیل اسپنسر آمریكایی مولف كتاب "خبرنویسی" خبر را شامل هر عمل و اندیشه واقعی كه برای عده كثیری از خوانندگان جالب توجه باشد، معرفی می‌كند. و. ج بلایر یكی دیگر از روزنامه‌نگاران آمریكایی در كتاب "روزنامه‌نویسی" خود خبر را هر موضوع جاری روز می‌داند كه به علت جالب بودن و طرف توجه قرار گرفتن آن از طرف خوانندگان در مطبوعات منتشر می‌شود. س مولبی نویسنده "كتاب خبریابی" نیز خبر را نقل واقعی و عینی حوادث جاری مهمی كه در نشریات چاپ می‌شود و مورد توجه خوانندگان قرار می‌گیرد می‌شناسد. بررسی تعریف‌های فوق نشان می‌دهد كه نو بودن و جالب بودن وقایع برای عامه مهمترین مبنای شناخت خبر است. به عبارت دیگر همه وقایع به خودی خود جنبه خبری ندارند و آنچه ارزش خبری ایجاد می‌كند اهمیت و اعتباری است كه اجتماع برای آن قائل است. بنابراین تازگی رویداد و جالب بودن آن برای عامه مهمترین معیار ارزیابی خبر به شمار می‌رود. از همین تعاریف استفاده می‌كنیم و چند خبر هفته را با هم مرور می‌كنیم: به نقل از خبرگزاری میراث فرهنگی متن نسخه خطی گاه‌نگاری "فضلی بیگ اصفهانی"، تاریخ‌نویس عصر صفوی پس از كشف غیرمنتظره آن در كتابخانه قدیمی كالج كریست كمبریج، برای نخستین بار تصحیح و به صورت دیجیتالی تا ۲۰ روز دیگر به بازار نشر انگلستان عرضه می‌شود. انتشارات "دیوید براون بوك" ناشر این سند نفیس تاریخی در معرفی این كتاب آورده است: «این كتاب الكترونیك درواقع بازنگاری یك نسخه خطی بسیار ارزشمند تاریخی است كه اخیرا در گنجینه دست‌نوشته‌های كمبریج كشف شده و سندی از گاه‌نگاری دوران حكومت شاه‌عباس صفوی است. شاه عباس، بزرگترین و مقتدرترین پادشاه ایران در دوران صفوی است كه دوران حكومت چهل ساله او، دوران تجدید حیات و عظمت ایران بود. او توانست از طریق گسترش تجارت و توسعه روابط دیپلماتیك قوی با دولت‌های اروپایی آن روزگار، ایران را به كشوری بسیار قدرتمند در اوایل قرن ۱۷ میلادی مبدل سازد.»دوران حكومت شاه‌عباس، توسط تعدادی از مورخان درباری معاصر او به رشته تحریر درآمده كه امروزه اسناد مهمی از این دوره را در اختیار محققان قرار می‌دهند، اما دستیابی به دست‌نوشته فضلی‌بیگ، كشف هیجان‌انگیز و تازه‌ای از گاه‌نگاری شاهان صفوی است كه دستیابی به گنجینه‌ای از اطلاعات جدید درباره سلطنت شاه‌عباس و كلیاتی از تشكیلات اداری استان‌های ایران را در عصر صفوی امكان‌پذیر كرده است.تا مدت‌های مدید تصور می‌رفت این دست‌نوشته نابود شده است، تا چندی پیش كه به گونه شگفت‌انگیزی در گنجینه كتابخانه قدیمی كالج كریست در كمبریج به دست آمد. این كتاب به دلیل فهرست‌نگاری نامناسب برای مدت ۱۵۰ سال در این كتابخانه گم شده بود.این دست‌نوشته علاوه بر اطلاعات یاد شده دارای یادداشت‌ها و توضیحات اساسی است كه مولف خود در حواشی كتاب افزوده است. این یادداشت‌ها نیز در بازتولید دیجیتال این دست‌نوشته ثبت و ضبط شده است. همزمان با انتشار این كتاب، دو مجلد دیگر از كتاب‌های تاریخی همین مورخ، درباره دو پادشاه نخست صفوی به صورت رونوشت عین دست‌نوشته از دو نسخه خطی منحصر به فرد موجود از همین مورخ برای نخستین بار منتشر می‌شود. یكی از این نسخ تاریخی در كتابخانه كمبریج و دیگری در كتابخانه موزه بریتانیایی لندن نگهداری می‌شود. انتشار این دو كتاب درواقع به معنی ارائه متن كامل این دو كتاب با هم در یك مجموعه و به صورت واحد است. متن كامل این اسناد مجموعا در ۴ CD درج شده كه همراه با كتابچه‌ای از توضیحات لازم تهیه شده است. همچنین فهرست الفبایی برای دستیابی آسان به بخش‌های مختلف كتاب نیز به آن افزوده شده است. این كتاب در تاریخ ۳۰ دسامبر (۹ دی ماه) از سوی انتشارات دیوید براون بوك به زبان انگلیسی و در ۲۵۶ صفحه و به قیمت ۷۵۰۰ دلار به بازار نشر انگلستان عرضه می‌شود. اگرچه نویسنده این كتاب مورخ عصر صفوی "فضلی بیگ اصفهانی"است، كار تصحیح و تدوین دوباره آن توسط "چارلز ملویل" شرق‌شناس و پژوهشگر انگلیسی انجام شده است. چارلز ملویل دارای آثار متعددی در زمینه تاریخ و ادبیات كشورهای شرقی و از جمله ایران است. وی به جز كتاب حاضر، دو كتاب دیگر نیز درباره ایران به رشته تحریر در آورده است كه یكی از آنها تحت عنوان: «ایران صفوی: تاریخ و سیاست در جامعه اسلامی» و دیگری تحت عنوان:«‌تاریخ و ادبیات در ایران» در سال‌های ۱۹۹۳ و ۱۹۹۶ چاپ و منتشر شده است. ویرایش كتاب نیز توسط «ا. ه . مورتون» ایران شناس انگلیسی صورت گرفته است. مورتون نیز پیش از این كتاب "سلجوقنامه" ظهیرالدین نیشابوری را مورد تصحیح و ترجمه انتقادی قرار داده كه سال گذشته توسط همین ناشر چاپ و منتشر شده است. همچنین كتاب دیگری تحت عنوان: "ماموریت به دربار صوفی بزرگ ایران "تالیف كرده كه در سال ۱۹۴۲ چاپ و منتشر شده است.در ادامه خبر دیگری كه جلب توجه می‌كرد، شهر چاپ دبی بود كه تهدیدی جدی برای صنعت چاپ ایران است. دبی با تاسیس شهر چاپ بازار چاپ كشورهای همسایه را نشانه گرفته است. "غلامرضا شجاع"، مدیر عامل تعاونی لیتوگرافان گفت:«سال گذشته در نمایشگاه صنعت در دبی برای اولین بار ماکت این شهر چاپ به نمایش درآمد. در این طرح دولت امارات امکانات و تسهیلات مضاعفی را در اختیار سرمایه‌گذاران قرار می‌دهد و از تمام دنیا برای حضور در این شهر عضو می‌پذیرد.»شجاع ادامه داد:«آنها زودتر از ما متوجه شده‌اند که صنعت چاپ از صنعت نفت مهم‌تر است. این صنعت که یک سرمایه‌گذاری ماندگار است، می‌تواند اشتغالزایی و ارزآوری زیادی داشته باشد.»"داوود رحیم‌زاده"، مدیر طرح برنامه اتحادیه چاپخانه‌داران نیز گفت: «تسهیلاتی که برای این شهر در نظر گرفته شده، وسوسه‌انگیز است. عدم دریافت عوارض و مالیات از سرمایه‌داران حتی پای ایرانی‌ها را هم به این شهر باز کرده است و این بسیار خطرناک است.»رحیم زاده این شهر را تهدیدی برای صنعت چاپ کشور دانست و افزود: «مدیران این شهر رسما اعلام کرده‌اند که می‌خواهند این شهر را به قطب صنعت چاپ جهان تبدیل کنند. قاعدتا کشور ما که در همسایگی دبی قرار دارد، بیشتر تحت‌تاثیر این طرح قرار می‌گیرد.»او درباره پیامدهای تاسیس این شهر گفت: «در حال حاضر، بسیاری از کارهای چاپی به خارج از کشور منتقل می‌شود. شهر چاپ دبی تمام صنعت چاپ کشور ما را می‌بلعد. دیر یا زود ایران باید به سازمان تجارت جهانی بپیوندد، در آن زمان هیچ کاری برای جلوگیری از خروج کارهای چاپی از کشور نمی‌توان انجام داد.»شجاع درباره تبعات تاسیس شهر چاپ افزود: «صنعت چاپ در کشور ما از تکنولوژی مدرن محروم است. متاسفانه هنوز مسئولان دولتی صنعت چاپ را محدود به نشر کشور می‌دانند و از حمایت و سیاست‌گذاری اساسی در این زمینه کوتاهی می‌کنند. دستگاه‌هایی که در شهر چاپ دبی مورد استفاده قرار می گیرد، در زمان کوتاهی حجم بسیاری از کارهایی که ما در کشور، زمان زیادی را برای آنها مصرف می‌کنیم، انجام می دهند. تکنولوژی این دستگاه‌ها مراحلی چون فیلم و زینک را حذف می‌کنند در نتیجه هزینه کمتری را برای چاپخانه‌دار به وجود می‌آورند. تمام این مسائل باعث خواهد شد آنها توانایی انجام پروژه‌های چاپی در زمان کم و حجم زیاد و با قیمت کمتر را داشته باشند.»مدیر عامل تعاونی لیتوگرافان خواستار توجه مسئولان دولتی شد و ادامه داد:« با توجه به وضعیت فعلی چاپ در کشور با تاسیس این شهر چاپ، چیزی در کشور به نام صنعت چاپ باقی نمی‌ماند.»کارشناسان معتقد هستند با وضعیت فعلی صنعت چاپ در کشور ما و عدم تجهیز این صنعت به امکانات مدرن، تاسیس این شهر در دبی صنعت چاپ کشور ما را از بین می‌برد.هنگامی كه به عقب برمی‌گردیم و تاریخ انتشار كتاب و صنعت چاپ تاریخ دیرینه كشورمان تا امروز را مرور می‌كنیم، درمی‌یابیم كه با چه فرهنگ غنی سرو كار داشته‌ایم و احساسمان بر این است كه در گذشته به فرهنگ و صنعت چاپ و كتاب توجه ویژه و بیشتری می شد و انتظارمان بر این است كه هرچه می‌گذرد صنعت و فرهنگ گسترده‌تر و بالنده‌تر شود، اما متاسفانه شاهد هستیم كه هرچه از آن زمان طلایی دور می‌شویم، فاصله‌مان از كتاب و كتاب‌خوانی و حتی حفظ و نگهداری آن آثار كم‌رنگ‌تر می‌شود و دلیل مستند آن خبری بود كه چند وقت پیش خواندیم و آن كه كتابخانه دانشكده حقوق دانشگاه تهران در آتش سوخت و بیش از ۷ هزار عنوان از كتاب‌های مرجع و ارزشمند این كتابخانه خاكستر شد و فرسوده بودن سیستم‌های تاسیساتی كتابخانه‌های دانشگاه‌ها آنها را در معرض خطراتی چون آتش‌سوزی كتابخانه دانشكده حقوق دانشگاه تهران قرار داده است. از طرف دیگر شاهد بودیم كه شهر چاپ دبی می‌خواهد بازار چاپ كشورهای همسایه را در سیطره خود قرار دهد و این یعنی مرگ صنعت چاپ و تمامی صنایع وابسته به آن.آیا با داشتن فرهنگی به غنای فرهنگ دوره صفوی، سهم ما از صنعت چاپ و كتاب همین مقدار است؟قضاوت با شماست.

مهرداد آزاد

منبع : مجله گسترش صنعت