تجارت الکترونیک به‌سوی فتح بازارهای دنیا

آمارها نشان می‌دهد که جهان در سال گذشته بیش از هشت هزار و ۱۰۰ میلیارد دلار از طریق تجارت الکترونیک به داد و ستد پرداخته است. این رقم در سال ۲۰۰۲ در حدود شش هزار میلیارد دلار بود. در این میان کشور ما برنامه‌ریزی و تطبیق قوانین و مقررات برای توسعه تجارت الکترونیک را به‌طور جدی از چهار سال پیش آغاز کرده و هنوز در ابتدای راه قرار دارد.در همین حال آمارها نشان می‌دهد شکاف میان کشورهای توسعه یافته و در حال توسعه در زمینه تجارت الکترونیک آنقدر عمیق است که حذف آن را دست نیافتنی می‌نماید.در سال ۲۰۰۲ نزدیک به ۴۳ دصدر از تجارت الکترونیک دنیا (۳۵۰۰ میلیارد دلار) متعلق به آمریکا، ۲۰ درصد (۱۶۰۰ میلیارد دلار) مربوط به آسیا و اقیانوسیه، ۵/۱۸ درصد (۸۱۸ میلیارد دلار) مربوط به آمریکای لاتین و ۵/۸ درصد (۶۸۶ میلیارد دلار) متعلق به سایر جهان است.با توجه به سهم اندک ۴۴ صدم درصدی ایران در تجارت الکترونیک دنیا اقداماتی برای رشد این سهم به عمل آمده است؛ از جمله ایجاد شبکه جامع اطلاع‌رسانی بازرگانی، راه‌اندازی مرکز شماره‌گذاری کالا و خدمات، نقطه تجاری و راه‌اندازی طرح آسیکودا (گمرک الکترونیک) مهمترین گام‌های ایران در ابتدای راه نهادنیه کردن تجارت الکترونیک است که هنوز به سرانجام نرسیده است، اما وعده داده شده تا پایان دولت خاتمی به نتیجه برسد.
تجارت جهانی و دسترسی به بازارهای دنیا
محمد شریعتمداری، وزیر بازرگانی، چندی پیش درخواست عضویت ایران در سازمان تجارت جهانی (WTO)، در همایش تجارت الکترونیک گفت: ”عضویت در سازمان تجارت جهانی در چارچوب منافع کشور می‌تواند به اقتصاد ایران برای دسترسی متقابل به بازارهای جهانی کمک کند.“وی با بیان اینکه افزایش سطح اشتغال مولد، رشد درآمد سرانه و سرعت گرفتن شتاب اقتصادی و حذف زمینه‌های تبعیض‌آمیز از دیگر مزیت‌های این الحاق است، افزود: ”باید توجه داشت که بهره‌مندی از مزایای الحاق به WTO بهره‌مندی از اقتصادی کارا و پویا را طل می‌کند که در آن بنگاه‌ها با روز آمد کردن رویه‌ها به بهترین روش و براساس تکنولوژی‌های جدید، سلایق و تقاضای مصرف کنندگان را مدنظر قرار می‌ٔهند و در این‌صورت است که برای قرار گرفتن در محیط رقابتی آمادگی می‌یابند.“وی با اشاره به تغییرات لازم برای استفاده از تجارت الکترونیک گفت: ”برای تحقق این امر به تغییر اساسی در سیستم بانکی و بیمه‌ای و توسعه بخش خصوصی نیازمندیم. هم اکنون اقتصاد ما با حجم تجارت سالیانه حدود ۹۴ میلیارد دلار واردات و صادرات کالا و خدمات، تا حدودی با تجارت دنیا در آمیخته است.“شریعتمداری با اشاره به ویژگی‌ها و مزیت‌های بهره‌گیری از فناوری اطلاعات و ارتباطات در سطوح خرد و ملان تجارت گفت: ”ارتقای سطح کیفی کالاها و خدمات تولیدی که از پشتیبانی قوی فناوری اطلاعات در کسب، نگهداشت، تحلیل و کاربرد اطلاعات و نگرش‌های مشتری برخوردارند، دسترسی ارزان و سریع مشتریان به کالاها و خدمات تولیدی و اطلاعات مربوط به آنها، شفاف‌سازی فضای اقتصادی بر اثر روزآمد شدن اطلاعات در سطح ملی و بین‌المللی، ساده و موثرتر کردن فرایند عملیات تجاری، ارتقای بهره‌وری فعالیت‌های اقتصادی - تا ۱۵ درصد در سال ۲۰۱۲ - از جمله دستاوردهای استفاده از تجارت الکترونیکی است.“وی تأکید کرد: ”شفاف‌سازی اطلاعات و امکان افزایش کنترل بر عملکرد مالی شرکت‌ها و مؤسسات مختلف در حوزه اقتصاد بخش عمومی، و نیز امکان افزایش درآمدهای مالیاتی دولت‌ها از دیگر مزایای مهم تجارت الکترونیک است.“وزیر بازرگانی ضمن تأکید بر حرکت‌های مثبت و سازنده انجام گرفته در توسعه تجارت الکترونیک کشورمان نبود آمار تجارت الکترونیک در ایران را از جمله ضعف‌های کار دانست. این در حالی است که به اعتقاد وی مهمترین مانع توسعه تجارت نیک در کشورمان آماده نبودن محیط ملی و تجاری است.شریعتمداری یکی از مهمترین چالش‌های توسعه تجارت الکترونیک را برقراری تناسب بین فرایندهای سنتی و فرایندهای نوین تجارت دانست: ”یکی از دلایل توسعه ناکافی در فناوری تجارت الکترونیک در کشور ما این است که سیستم سنتی تجارت ما نیز از ساختاری متناسب با پیشرفت‌هایجهانی برخوردار نیست. به عبارت دیگر در یک اقتصاد آزاد یا باز، عوامل محیط کسب و کار بر توسعه تجارت الکترونیک اثرات بسیار مثبت و هم‌جهتی دارند در حالی‌که در یک اقتصاد بسته، با سیستم‌های مالی بسیار ضعیف، توسعه تجارت الکترونیک برای مدیران این فناوری بسیار مشکل و سخت خواهد بود. لذا توسعه بازارهای مالی برای تأمین مالی فعالان اقتصادی در عرصه تجارت الکترونیک امری ضروری است.“به گفته وزیر بازرگانی سومین چالش در برابر مدیران فعال در عرصه تجارت الکترونیک، ضرورت یکپارچگی بین زیرساخت سازمانی با زیرساخت فناوری اطلاعات است. چندان‌که به اعتقاد وی همگرائی میان استراتژی فناوری اطلاعات و راهبرد کسب و کار مهمترین معضل در توسعه تجارت الکترونیک است.شریعتمداری تأکید کرد که برای رهائی از این معضل باید در جهت یکپارچگی نهادهای اصلی تحقیق در کشور کوشید و مدیریت فناوری تجارت الکترونیک و فرهنگ امنیت مبادلات هم مورد توجه قرار داد.فاصله زیاد، اما وضعیت امیدوار کننده
فرهاد ژپسند مسئول طرح تجارت الکترونیک نیز در این همایش گفت: ”تمام آئین‌نامه‌های مورد نیاز تجارت الکترونیک که در قانون پیش‌بینی شده تا کنون تهیه شده است.“وی گفت: تعدادی از این آئین‌نامه‌ها مرحله نهائی خود را می‌گذرانند، همچنین آئین‌نامه فروشگاه‌های مجازی تدوین شده است و منتظر تصویب و ابلاغ آنها هستیم. علاوه بر آن اساسنامه مرکز تجارت الکترونیک در اختیار دولت قرار گرفته تا پس از تصویب ابلاغ شود.معاون وزیر بارزگانی گفت: ”سیاست‌نامه تجارت الکترونیک که مرداد ماه سال ۸۱ از نظر دولت گذشت بخشی از وظایف را برای مخابرات تعیین کرده بود و در پایان سال ۸۳ با یک سال تأخیر به اهداف تعیین شده در مصوبه، دست یافتیم.“دژپسند با اشاره به افزایش ظرفیت ارتباطات داده‌ای کشور به ۵ گیگابایت در ثانیه گفت: ۱۳ شرکت برای اینترنت پرظرفیت، سه شرکت برای ایجاد ”هاست“ و ۳۱ شرکت ICP نیز برای تقویت شبکه مرتبط با اینترنت مجوز دریافت کرده‌اند که این موضوع بسیار امیدوار کننده است.وی نیازمندی‌های اولیه برای عملی شدن تجارت الکترونیک را متناسب با سطح تجارت الکترونیک کشور دانست و افزود: در این زمینه باید فعالیت‌های بیشتری صورت گیرد و برای این منظور باید امکان صدور امضاء دیجیتال فراهم شود و پروژه پیشگام تجارت الکترونیک، که جزء وظایف مخابرات نیست، به اجراء درآید.“وی در مورد پنج طرح مرتبط با تجارت الکترونیک که در قالب مصوبه دولت برعهده وزرات بازرگانی نهاده شده، گفت: چهار پروژه در مرحله آزمایشی و آماده افتتاح است و پیش‌بینی می‌شود این پروژه‌ها حداکثر تا پایان تیرماه به تدریج به بهره‌برداری برسد.وی با بیان اینکه بانکداری الکترونیک یکی از مهمترین نیازهای کشور و دارای نقش کلیدی در تجارت الکترونیک است، گفت: ”بدون بانکداری الکترونیک نمی‌توان به‌خوبی تجارت الکترونیک را اجراء کرد.“دژپسند افزود: در سال ۸۳ تعداد بانک‌هائی که به شبکه شتاب وصل شدند ۲۰۰ درصد رشد داشته است. این موضوع برای ما بسیار امیدوار کننده است و امیدواریم با افزایش تعداد خودپردازها به ۲۹۰۰ واحد، شمار پایانه فروش به ۱۵ هزار واحد برسد.“معاون وزیر بازرگانی اجرای سیستم مزایده الکترونیک و ایجاد ۱۵۰ نقطه مناقصه‌گذاری توسط وزارت راه را از دیگر فعالیت‌های مهم در این راستا عنوان کرد.
وی در پایان به این نکته نیز اشاره کرد: ”در زمینه زیرساخت‌های فنی - مخابراتی هنوز به استانداردهای هدف نرسیده‌ایم و می‌توان گفت که فاصله ما با وضعیت مطلوب زیاد است، اما وضعیت ناامیدکننده نیست.“
پول الکترونیک، تجارت الکترونیک
دبیر شورای عالی اطلاع‌رسانی که طرح تکفا را اجراء شده بر روی میز کارش دارد، نیز یکی از منتقدان اجرائی نشدن طرح پول الکترونیک بود.”طرح توسعه کاربری فناوری اطلاعات“ با هدف فرهنگ‌سازی برای استفاده از این فناوری بیشتر در دستگاه‌های دولتی به اجراء درآمد. نصرالله جهانگرد گفت: ”اگر پول الکترونیک در کشور به جریان افتد، در واقع آن وقت است که تجارت الکترونیک آغاز شده است.“
او گفت: ”خوشبختانه بحث فناوری اطلاعات و ارتباطات آنچنان در کشور گسترده شده که در این چند روز شاهد برگزاری چهار کنفرانس ملی و بین‌المللی در تهران بودیم که کنفرانس آسیا - اقیانوسیه در موضوع جامعه اطلاعاتی مهمترین آنها محسوب می‌شود. البته شبیه این کنفرانس‌ها در کشورهای دیگر مثل کره و ژاپن نیز برگزار می‌شود. این موارد نشان می‌دهد که مناسبات جدیدی در دنیا در حال شکل‌گیری است و کشورهای مختلف با توان‌های مختلف مایلند هر چه زودتر به این روند بپیوندند.‌وی گفت: ”ما نیز در بخش سلامت، آموزش و پرورش و دولت الکترونیک موفق بوده‌ایم و درباره هر یک توانسته‌ایم یک سند ملی تدوین کنیم؛ این کوشش‌ها موید آینده اقتصادی خوبی برای کشور است.“جهانگرد با اشاره به مفاد بیانیه اصول اجلاس جهانی سران درباره جامعه اطلاعاتی که دولت‌ها، از جمله ایران، ملزم به ارائه گزارش ملی درباره اجرای آن هستند، افزود: ”تقریباً همه موارد مطرح در بیانیه اصول، امروز جزئی از برنامه توسعه کشور هستند و مطالب مهمی در آن اعلامیه اصول وجود ندارد که در کشورمان به آن توجه نشده و در برنامه‌ها مغفول مانده باشد.“دبیر شورای عالی اطلاع‌رسانی با ابراز خرسندی و تأکید بر عبور ایران از نقطه بحران در بخش زیرساخت‌ها گفت: اگر جائی و مرکزی ادعا کند که برای انجام خدماتش مشکل مخابراتی دارد این ادعا درست نیست و مسئله را باید در حای دیگری جست و جو کرد.“بر پایه این بحث جهانگرد در پایان تأکید کرد: ”مشکل بانک‌ها در زمینه پول الکترونیک مسئله مخابرات نیست و در این زمینه، موضوع آئین‌نامه‌ها و استانداردها حل شده، بنابراین مسئله مدیریتی بانک‌ها از مهمترین مواردی است که باید به آن توجه شود تا پول الکترونیک هر چه زودتر به جریان درآید.“”والکر“ رئیس کمیته راهبردی سازمان ملل cefact (کمیته تسهیل تجاری و تجارت الکترونیک) نیز در این همایش به موضوع ”فقر دیجیتالی“ اشاراتی داشت.
به اعتقاد وی فقر دیجیتالی همه چیز را تحت‌تأثیر قرار می‌دهد؛ زیرا دسترسی به شبکه‌ها و پهنای باند وسیع اهمیت ویژه‌ای در دستیابی به توسعه دارد.والکر به تحقیقاتش در خصوص مقایسه کشورها به لحاظ برخورداری از امکانات دیجیتالی اشاره کرد و فزود: ”شاخص غنای دیجیتالی ایران ۴۳ از به لحاظ از ۱۰۰ است.“به گفته وی ملاک‌های تعیین این شاخص استفاده مردم از کامپیوتر، تلفن، تجارت الکترونیک، موبایل و مواردی از این قبیل در منازل، مدارس، محل کار و حتی آموزش است.

منبع : مجله روند اقتصادی