اختلال خلقی افسردگی در کودکان

افسردگی از زمان های گذشته به عنوان یک بیماری شناخته شده بوده که به نام های متفاوتی از آن یاد شده است. ابرس پاپیروس یکی از قدیمی ترین مستندات و مدارک پزشکی دنیا در مصر قدیم، حالتی را توضیح می دهد که یک نوع دلسردی و غم و غصه زیاد و یا به اصطلاح امروزی افسردگی است. نوشته‌های بقراط نیز نشان می دهد یک نوع حالت «ملانکولی» و افسردگی ناشی از عدم تعادل در روان و بدن وجود دارد.
در کتب طب قدیم ایران این بیماری به تاثیر از طب یونان ، مالیخولیا یا ملانکولی نامیده شده است . بر اساس این اعتقاد قدیمی در نتیجه ی افزایش صفرای سیاه فرد دچار مالیخولیا می شود . مالیخولیا هنوز هم به گروه معینی از افسردگی ها نسبت داده می شود.در سال ۱۹۷۵ ، سلیگمن در مقاله ای اظهار نمود که افسردگی در آسیب شناسی روانی همتا و مشابه سرماخوردگی در پزشکی است دلیل این مشابهت به گستردگی بیماری ، نمودهای متنوع آن و پنهان بودن بیماری مربوط می گردد . انسان ها در هر سنی که باشند گهگاه هیجانات را تجربه می کنند؛ به این معنا که همه ی افراد گاهی غمگین یا افسرده می شوند؛ از شنیدن یک خبر ناراحت کننده یا رو به رو شدن با یک اتفاق ناخوشایند مضطرب می شوند؛ گاهی با ترس دست و پنجه نرم می کنند و خلاصه با انواع هیجانات به گونه ای آشنایی دارند.
افسردگی یکی از اختلالات خلقی در کودکان نیز هست و درمان شناختی _ رفتاری کودکان افسرده پژوهشی نو در تلاش های علمی است . اگر چه سال هاست که به رویکرد های شناختی _ رفتاری افسردگی بزرگسالان توجه شده و درباره ی آن تحقیق شده است تا قبل از دو دهه ی اخیر اختلال های خلقی در کودکان و نوجوانان به دلایلی مورد توجه متخصصان بالینی نبود. پژوهش ها نشان داده است که افسردگی می تواند از آغاز زندگی یعنی دوران نوزادی هم پدید آید. برای مثال ، زمانی که نوزاد به مرحله ای از رشد می رسد که مادر خود را می شناسد جدا شدن از مادر موجب بروز حالات افسردگی در طفل می شود.
از آن جایی که اصولا افسردگی به معنای فقدان یا از دست دادن است. کودکان افسرده فرد ،محیط یا چیزی دوست داشتنی را از دست داده اند و یا آن را هرگز به دست نیاورده اند. حتی بعضی از روانکاوان افسردگی را معادل عزاداری دانسته اند و عنوان کرده اند که کودک افسرده برای از دست دادن شخص یا چیزی عزیز و دوست داشتنی ، گویی عزاداری می کند. شاید در پاره ای موارد به نظر برسد که کودک چیزی را از دست نداده ، اما مسلماً در بین چیزهایی که دارد. فقدان چیزی را احساس می کند؛ شاید کودک مادر دارد ، ولی مادر دلخواهش نیست ؛ یا پدر دارد ، اما پدر دلخواه را ندارد. این گونه مضامین هم به عنوان فقدان سمبلیک مطرح هستند و موجب افسردگی می شوند . شاید والدین از نوع آزاردهنده ، تحقیر کننده و مقایسه کننده هستند که حالات افسردگی در کودک به وجود آمده است. در موارد بسیاری نیز مادر خود افسرده است و کودک در اثر مجاورت با او ناخواسته تمامی حالات وی را دریافت کرده است. به طور کلی چنانچه محیط زندگی کودک ، مطلوب نباشد و نیازهایش ارضا نشود؛ خطر افسردگی برای او محتمل است .
بر طبق آمار حدود ۲% کودکان پیش از سن بلوغ و حدود ۵ تا ۸ درصد نوجوانان دچار نوعی افسردگی می باشند . این در حالی است که درمان افسردگی کودکی یکی از چالش انگیزترین موضوعات بالینی و بهداشت روانی عمومی است و از این جهت بازبینی ادبیات مربوط برای دستیابی به بهترین گزینه های درمانی ضرورت دارد.افسردگی در کودکان و نوجوانان بیشتر از بقیه سنین با خودکشی همراه می‌باشد. فقط در سال ١٩٩٦ خودکشی به‌عنوان سومین عامل مرگ و میر در افراد ٢٤-١٥ ساله و چهارمین علت مرگ و میر در افراد ١٤-١٠ سال بوده است. اختلال افسردگی در کودکانی که قبل از سن مدرسه هستند بسیار نادر می‌باشد. اما در ۲ درصد بچه‌های دبستانی اختلال افسردگی شدید (عمده) شیوع دارد و این میزان برای نوجوانان حدود ۵ درصد در جامعه می‌باشد.
در دهه های اخیر تمایل در جهت تعریف افسردگی دوره کودکی-همانند افسردگی بزرگسالی -بوده است ولی به دلیل وجود تفاوت های تکاملی بین کودکان و بزرگسالان،افسردگی دوره کودکی خصوصیات مجزایی دارد و معنای مشابهی ندارد و نشانه های هر کدام متفاوت است. به طور کلی ، افسردگی عبارت است از احساس درماندگی و به بن بست رسیدن ؛ گاهی این اختلال علائم جسمانی دارد و گاهی علائم روانی ؛ در بسیاری ازموارد نیز علائم جسمانی و روانی همزمان دیده می شود.
● چگونه کودک افسرده خود را بشناسیم ؟
کودک افسرده از لحاظ ظاهر رنگ پریده است . افکار خودکشی آنی و بدونه برنامه ریزی در او دیده می شود. یک کودک افسرده تابع امیال آنی خود است. او اعتماد به نفس ضعیفی دارد و خود را فردی می داند که دست به هر کاری بزندمطمئنا در آن شکست می خورد او هیچگاه باور نمی کند که بتواند مشکلاتش را حل کند. او هیچ کاری را به صورت پیگیر انجام نمی دهد.هیچگاه برای کاری داوطلب نمی شود چون شرکت خود را بی ارزش و بی فایده می داند. خودش را دست کم می گیرد و فکر می کند که او همیشه باعث نا امیدی دیگران از خود می شود.این کودکان معمولا معلومات کمی دارند و به دلیل ترس از عدم تایید اطرافیان بسیار محتاط سخن می گویند. برخی از کودکان افسرده دچار عذاب شدید روحی اند، بهانه تراشی های متفاوت از انواع دردها و بیماری ها نیز از علایم بارز این کودکان است آنها کلکسیونی از انواع بیماریها را در خود دارند بسیار تمارض می کنند و احتمالاً معتقدند که اطرافیان ، زمانی آنها را دوست دارند که ترحم برانگیز رفتار کنند. این کودکان دوست دارند شخص دیگری باشند.تمرکز ندارد و یا مدت زمان تمرکز کوتاهی دارند.
به لحاظ پایین بودن سطح توجه تمرکز، اغلب قادر به درس خواندن نیستند. یادگیری کُند ی دارند و علاقه ای به درس نشان نمی دهند. در اغلب موارد افت تحصیلی حاصل می شود. سردرد، دل درد ، سرگیجه و حالت تهوع ، بی‌تفاوتی، سطح پایین انرژی، گوشه‌گیری اجتماعی، آشفتگی های خوردن و خوابیدن، دیدگاه بدبینانه آشکار ، از دیگر نشانه های جسمانی افسردگی کودکان است. همچنین این کودکان در برخی موارد دزدی می کنند ، دروغ می گویند و نسبت به هم سن و سالهای خود بسیارحسادت می ورزند. در گذشته نیازهای کودکان در زمینه ی بهداشت روانی به اندازه ی کافی برطرف نمی شد در سال های اخیر روان شناسان کودک اهمیت زیادی برای پیشگیری از بروز مشکلات دوران کودکی قایل هستند . به روشنی می توان دریافت که اختلالات خلقی چون افسردگی محدود به جمع بخصوصی نیست، بلکه موضوع فراگیر در سطح جهان است که توجه همه ی افراد را در سطح اجتماع طلب می کند .

نویسنده:آمنه دقیقی
یاسین دقیقی