تعیین سن و رشد در ماهی ها

علم تعیین سن و تعیین میزان رشد در ماهیان در مدیریت شیلاتی بی نهایت مفید می باشد. سن و رشد خصوصیات بیولوژیکی مهمی می باشند که در ارتباط با یکدیگر هستند. مطالعه میزان رشد به تعیین پارامترهای زیر کمک می کند:
الف) تعیین سن و زمان بلوغ
ب) تعیین زمانی که یک ذخیره جدید از ماهیان جوان شروع به تکثیر می کنند.
ج) با مقایسه میزان رشد در زمانهای مختلف به متناسب بودن فاکتورهای محیطی می توان پی برد.
د) با ارزیابی میزان رشد، امکان انتخاب تورهای مناسب با چشمه های معین برای صید ماهیان با یک گروه ویژه سنی فراهم می شود.
تعیین سن در ماهیان وابسته به علامت های رشد سالیانه بوده که در قسمت های سخت بدن ماهیان همچون فلس ها، اتولیت ها، خارها، سرپوش آبششی و ستون مهره ها تشکیل می گردد.
●استفاده از فلس در تعیین سن:
ساختار فلس و توسعه آن در تعیین لایه های رشد خیلی مفید است. این فلس ها از محدوده های پشتی، دمی و شکمی جمع آوری می گردند. هر فلس شامل یک مرکز است که حلقه هائی در اطراف آن وجود دارد و این حلقه ها سن ماهی را نشان می دهند. فلس ها بمنظور واضح شدن حلقه های رشد آن برای مدتی در یک محلول ضعیف از سود سوز آور قرار داده می شوند البته اگر فلس ها لاغر و شفاف باشند لازم نیست در این محلول قرار داده شوند. سپس فلس ها شسته شده و آب آنها گرفته شده و با پودر بوراکس یا روناس یا سولفونات روناس آغشته شده و با استفاده از اسلاید در میکروسکوپ با بزرگنمائی تا ۳۰ برابر و دیدن حلقه های رشد، سن ماهی را تعیین می کنند. این روش در تعیین سن کپور ماهیان ، آزاد ماهیان ، شگ ماهیان و روغن ماهیان و .... روش نسبتا خوبی می باشد. لازم به ذکر است که در ناحیه تیره هر فلس، دوایر رسوب کرده از کلسیم نزدیک بهم بوده در حالی که در ناحیه روشن، فواصل دوایر از هم بیشتر می باشد. مجموع یک ناحیه تیره و یک ناحیه روشن بعنوان رشد سالیانه در نظر گرفته می شود.
●تعداد حلقه های روی فلس سن ماهی
هیچ حلقه(صفر) کمتر از یکسال
۱ حلقه یک سال تمام یا بیشتر از یکسال
۲ حلقه ۲ سال تمام یا بیشتر از ۲ سال و کمتر از ۳ سال
حلقه هائی که بیانگر یکسال سن ماهی است به رنگ پر رنگ تری درآمده اند. اما ممکن است حلقه های کمرنگ تری هم بصورت موازی هم وجود داشته باشد که نشانگر فعالیت رشد ماهی ها است اما این حلقه ها را حلقه های فرعی گویند که در تعیین سن مهم نمی باشند.
●استفاده از اتولیت:
اتولیت در گوش میانی ماهی وجود دارد و به تعادل بدن کمک می کند. این اتولیت ها، سنگریزه های شنوائی نامیده شده و بر روی آنها، حلقه هائی توسط رسوب نمک های کلسیمی تشکیل می گردد و حلقه های روی آن با میزان رشد متفاوت در فصول مختلف تشکیل می گردد. ماهی ها به سرعت در تابستان در مقایسه با زمستان رشد می کنند. هنگام رشد آرام، تشکیل حلقه ها کند است و این حلقه ها در ماهیان مختلف متفاوت است. با مشاهده حلقه ها و شمارش آنها می توان سن ماهی ها را محاسبه کرد. برای مثال اتولیت ها در خانواده گوبیده بزرگتر و در خانواده کپور ماهیان کوچک است. برای مطالعه اتولیت ها، می بایست ماهیان را کشته و سپس با پاره کردن ماهی از گوش آنها، این اتولیت ها را جداسازی کرد.اتولیت ها را می باُیست با استفاده از شعله سوزاند که در هنگام سوختن، حلقه های اتولیت به رنگ سیاه در آمده و تشخیص و شمارش آنها نسبتا آسان می باشد. بمنظور واضح کردن حلقه های روی اتولیت ها می بایست از آنها مقطع بصورت اریب تهیه کرد و سطح برش خورده را با کاغذ مرطوب کرباراندوم صیقل داد و بعد در زیر میکروسکوپ مشاهده کرد. معمولا هر حلقه سیاه بانضمام یک ناحیه سفید نماینده رشد کل در طی یکسال است. در اتولیت ها هم حلقه های واقعی حلقه های سیاه ضخیم تر بوده که به آسانی قابل تشخیص می باشند. ●روش استفاده از استخوان:
استخوان هائی مانند استخوان سرپوش آبششی، ستون مهره، فوق پس سری و ... همراه با رشد ماهیان تشکیل حلقه هائی را می دهد که همانند اتولیت و فلس می باشد. مرکز ستون مهره ها هم همچنین در تعیین سن ماهی مفید است چون دارای لایه ها یا حلقه هائی است که در تعیین سن ماهی استفاده می شود. بافت های متصل شده به مرکز مهره، با محلول۷ /۰ درصد از پپسین در ۲ /۰ درصد از اسید کلریدریک در دمای ۳۷ درجه سانتی گراد در طول ۲۴ ساعت، بمنظور مطالعه رشد سالانه برداشت شده و سپس این مهره ها در زیر میکروسکوپ مشاهده می شوند.
●روش استفاده از خارهای باله سینه ای:
برای مطالعه خارها، مقاطع اریبی کوچکی از باله سینه ای یا پشتی تهیه می شود . گلیسرین _ ژلاتین برای نصب و چسباندن مقطع خار می تواند استفاده گردد. کمی حرارت دادن مقطع تهیه شده قبل از مشاهده سبب روشن و واضح تر شدن حلقه های خار می شود.فلسها یا سایر بخشهای بدن که جهت تعیین سن استفاده می شوند با افزایش طول بدن، رشد می یابند. اگر میزان رشد ثابت یا یکنواخت باشد ارتباط بین این دو پارامتر می تواند از طریق فرمول زیر محاسبه شود:
L۱ طول ماهی در زمان تشکیل حلقه
L طول ماهی در زمان صید S۱ L = L۱
Sدوایر فلس و ... S
S۱ فاصله بین مرکز و هر حلقه
●تعیین سن بطور مستقیم:
در این روش می بایست زمان تولد ماهی را دانست و لارو ماهیان را در یک تانک یا استخر قرار داده و علامتگذاری کرد و بعد در محیط طبیعی شان مثل دریا، رودخانه و .... رهاسازی شوند و در فواصل زمانی معین از آنها برداشت کرده و میزان رشد آنها را در ارتباط با زمان اندازه گیری کرد اما ایراد این روش در این است که ممکن است ماهیان علامتگذاری شده مجددا صید نگردند و این روش مستلزم صرف وقت و هزینه بسیار است.
●ترکیب سنی و کلیدهای سن- طول:
ترکیب یا سهم گروههای سنی مختلف در یک نمونه صید یا در یک جمعیت، تحت عنوان ترکیب سنی معمولا از طریق محاسبه سن کل نمونه های گرفته شده در یک صید منفرد برآورد می گردد. بطور معمول در صید گاهها یا فروشگاهها هزاران ماهی از یک گونه خاص وجود داشته و در نتیجه تعیین سن تمامی ماهیان بطور انفرادی غیر ممکن خواهد بود. اما اگر کلیدی از سن- طول آن ماهی در دسترس باشد تعیین سن نمونه مورد نظر تنها با ثبت طول آن میسر خواهد بود. اساس ایجاد کلید سن- طول آنست که دامنه طولی مختلف در ماهیان تعیین گردد. حتی چون رشد ماده سریعتر از نرهاست پس کلیدها برای نر و ماده هم بصورت متفاوت تهیه گردد.
●تعیین رشد ماهی با نسبتDNA RNA:
این روش بمنظور اندازه گیری سنتز پروتئین است که میزان رشد را بما می دهد. محتوای DNAبرای هر سلول ثابت است اما محتوایRNA بر اساس میزان سنتز پروتئین سلولی است. نسبتDNA وRNA تعداد سلول ها را در یک نمونه بافت نشان می دهد و این نسبت با افزایش وزن در تعدادی از ماهیان مرتبط است.
بد نیست این را هم بدانیم که در سخت پوستانی چون خرچنگ روش آسانی برای تعیین سن وجود ندارد و از این رو سرعت رشد آنها بدلیل پوست اندازی های متعدد، مانند حلقه های رشد سالانه در فلس ماهی نمی باشد و اثری از خود باقی نمی گذارند. معیار معمولی که در تعیین سن اینها بکار می رود اندازه گیری طول کاراپاس است که برای بیان الگوی رشد جمعیت های مخصوص بکار می رود. همچنین در آبزیانی چون کوسه ذخایر کلسیمی موجود در مرکز مهره بمنظور تعیین سن آنها بکار می رود.
References:
۱) Ageing fish.Old Dominion University, Norfolk, Virginia, USA.www.odu.edu/sci.
۲) Age determination. www.gsmfc.org.
۳) Applied fisheries.Age and growth of fishes. Department of Zeology. Agrobios, India.pp:۸۵-۹۹.
۴) Determination age in shad. Ondokuz Mays University. Turkey. www.cas.astate.edu.
۵) Water-Rock-Life. Age & growth.

منبع : پایگاه اطلاع رسانی شیلات ایران