طرح آزمایش و آموزش

● طرح مسئله:
اول مشکلات مشاهده شده بیان می شود و بعد طرحهایی که درصورت اجراء بسیاری از این مشکلات را حل خواهد نمود ارائه می گردد.
۱) در بازدیدهایی که از آزمایشگاههای متفاوت در مدارسِ مختلف صورت گرفته است بسیاری از متصدیان محترم آزمایشگاه در محل حاضر نبودند ، که دو مورد از علتهای آن یکی عدم برنامه ریزی مناسب و دیگری نبودِ استانداردِ لازم برایِ فعال نگه داشتن آزمایشگاه می باشد.
۲) میلیونها تومان وسایل آزمایشگاهی خراب (متاسفانه بعضی وسایل به عمد تعمیر نگردیده اند) وجود دارد که با هزینه کمی به وسیله همکاران معتمد قابل تعمیر است.
۳) در بسیاری از موارد گزارش فعالیتهای آزمایشگاهی به صورت صوری پرشده است.
۴) بعضی از مدیران به خاطر ضعف مدیریت و نداشتن فعالیت سازنده ،درجهت فعال نگه داشتن آزمایشگاه بسیار ضعیف عمل می کنند.
۵) دربسیاری جا ها از آزمایشگاه به عنوان فروشگاه مدرسه،کارگاه نقشه کشی ،اتاق کامپیوتر و… نیز استفاده میکنند.که عملاً کارایی آزمایشگاه را پایین آورده است.
۶) بسیاری از دبیران محترم روش درست استفاده از وسایل آزمایشگاهی را نمی دانند.
۷) به موجب موارد ذکر شده دانش آموزان از درس و تحصیل متنفر می شوند. بخصوص دانش آموزان پسر که علاقة بیشتری به کارهای عملی و آزمایشگاهی دارند، بخاطر فعال نبودن تدریس عملی، بیشتر از درس زده می شوند. اختلاف آمار دانشجویان دختر و پسر یکی از گواهان این مورد است.
۸) اگر معلم و متصدی احساس کنند کسی به کار عملی و آزمایشگاهی توجهی ندارد ، آنها هم خیلی بها نخواهند داد.
۹) در بعضی از آموزشگاه ها، مخصوصاً دخترانه وسایل را طوری چیده و نگه داری می کنند که گویی فقط برای نمایش است. از بسیاری وسایل ، حتی یکبار هم استفاده نکرده بودند.
۱۰) در یک میانگین آماری ، مشاهده شد که کمتر از ده درصدٍ پتانسیل آزمایشگاهها استفاده میشود. مسئول این همه خسارت مادی و انسانی کیست ؟آیا نباید طرح و برنامه ای برای استفادة بهینه تر از امکانات آزمایشگاهی داشته باشیم؟
۱۱) مشکلات به مراتب بیشتر و مهمتر از موارد ذکر شده است که در گزارشهای بعدی اشاره ای به آنها خواهد شد. برای حل اینگونه مشکلات و ایجاد تغییر رفتار مطلوب در فراگیران طرحِ آزمایش و آموزش ارائه گردید.بنا بر این به راه حلها بپردازیم.
● اهداف کلی:
در فرایند آموزشهای خلاق که هدف آن ایجاد شوق و انگیزه،خلاقیت و تفکر در فراگیر است، استفاده از وسایل آزمایشگاهی وسمعی و بصری نقش بسزایی دارند. لذا در راستای تحقق این اهداف طرح: آزمایش و آموزش تدوین گردیده است.
● اجرای طرح :
در اولین گام لازم است اقدامهای زیر صورت گیرد.
۱) تابلویی به ابعاد حد اقل ۵/۱ ×۱ متر با در شیشه ای شفاف ، در وضعیت مناسب دید دانش آموزان (فاصله از کف سالن حدود ۱۳۰ سانتیمتر ) ، در بهترین مکان مدرسه (سالن ورودی طبقه همکف ) نصب شود .
۲) فرمهای پیوست با دقت و صحت کامل تکمیل ودر تابلو نصب گردد. تمام فرمها و نمودارهایی که خواهید دید در تابلو نصب میشود. یک نسخه از فرمها نیز در دفتر دبیران محترم نصب گردد. آرم طرح در بالاترین قسمت، جدولها در ردیف بعدی ، سپس نمودارها و در قسمتهای مناسب دیگر مقاله ها و مطالب مربوطه نصب می گردد.
۳) هر روز وبلافاصله پس ازهر فعالیت محتویات فرمها توسط متصدی محترم آزمایشگاه و در صورت نداشتن متصدی توسط دبیران محترم و یا دانش آموزانِ منتخب روزآمد شود.
۴) در پایان هر سه ماه یک رونوشت از تمام آنها تهیه ونسخه اصلی پس از مهر وامضاء مدیریت محترم ، به آزمایشگاه مرکزی تحویل داده شود.
۵) یک پرونده کامل ، شامل تمامی بخشنامه ها ، مکاتبات ، لیست وسایل ومواد ، فرمهای تکمیل شدة فعالیتهای مربوط به آزمایشها وآزمایشگاه ، در آموزشگاه تهیه شده وهمیشه آماده بازدید مسولین محترم اداره ،گروهای آموزشی وسرپرست آزمایشگاه مرکزی باشد.
۶) طرحهای مناسب ومقاله های دبیران محترم ودانش آموزان عزیز در ارتباط با موضوع آزمایش و آموزش در تابلو نصب ورونوشت آن به آزمایشگاه مرکزی ارسال گردد.
۷) بخشنامه مربوط به این طرح که به آموزشگاهها ابلاغ می شود ، نیز در تابلو نصب شود.
۸) در این طرح تشویق و قدردانی از تمامی افرادی که بیشترین و مفیدترین فعالیت را در به ثمر رسیدن اهداف طرح داشته باشند پیش بینی شده است.
۹) جدولها و نمودارهای طرح : که به پیوست تقدیم گردیده است.
۹-۱) فعالیتهای جنبی آزمایشگاهی عبارتند از فعالیتهایی مثل بردن وسایل آزمایشگاهی در کلاس ،بازدید های علمی و دیگر فعالیتهایی از این نوع که در محلی غیر از آزمایشگاه انجام می شود. بردن وسایلی چون اورهد، اپک ،کامپیوتر،vcd و… در کلاس درس واستفاده از آنها برای تدریس را جزء فعالیتهای جانبی ثبت بفرمایید.
۹-۲) در فرم نمودار فعالیتهای ازمایشگاهی فیزیک هاشور زدن هر یک مربع به معنای یک بار استفاده از آزمایشگاه برای درس فیزیک است. هر یک ستون ویژه یک کلاس است.مثلاً ستون اول ویژه کلاس اول ۱ است.اگر کلاس اول ۱ برای اولین بار در روز بیست و دوم مهر توسط دبیر محترم آقای ذاکر آزمایش آهنگ رسانش گرما در ماده های متفاوت را در آزمایشگاه انجام داده باشند ،نمودار به شکل زیر نشان داده میشود.
۹-۳) فعالیتهای آزمایشگاهی فعالیتهایی است که فقط در آزمایشگاه انجام میشود.
۹-۴) همین روشها را برای دروس دیگر مثل زیست ، شیمی ، و… می توان به کار برد.
۹-۵) مشابه همین کارها را میتوان برای درس علوم در دورة راهنمایی بکار برد ، با
این تفاوت که آنجا کار ساده تر است و کافی است فقط دو جدول فعالیتهای آزمایشگاهی و
فعالیتهای جنبی آزمایشگاهی و دو نمودار فعالیتهای آزمایشگاهی و نمودار فعالیتهای جنبی کامل شود.در دورة ابتدایی می توان جدول فعالیتهای جنبی آزمایشگاهی و نمودار فعالیتهای جنبی آزمایشگاهی را کامل نمود.
۹-۶) برای تکمیل کردن نمودار فعالیتهای آزمایشگاهی که در دورة راهنمایی از آن استفاده می شود کافی است در هریک بار استفاده از آزمایشگاه ، یک مربع ازکلاسِ مربوط به آن هاشور خورده و روی آن کمی هاشور زده شود. پایه فرایند آموزشی در این دوره ها ریخته میشود لذا این فعالیتها در این آموزشگاهها ضروری است.آنها نیز هر سه ماه یک بار باید گزارش این فعالیتها را به آزمایشگاه مرکزی ارسال نمایند.
۹-۷) با استفاده از همکاری گروه های آموزشی میتوان استانداردی برای تعداد آزمایشهای هر درس را مشخص نموده و با تقسیم تعداد آزمایشهای انجام شده هر درس به تعداد آزمایشهای تعیین شدة همان درس و سپس ضرب عدد به دست آمده در عدد صد ، درصدٍ آزمایشهای آن درس را بدست آورد.این کار در پایان سه ماة اول ، دوم و سوم انجام می گیرد.
۹-۸) بهتر است حد اقل پنج نمرة ارزشیابی همکاران را مختص انجام این گونه فعالیتها قرار داد.
● راهکار هایی برای موفقیت بیشتر طرح آزمایش و آموزش
۱) اجرای دقیق و مستمرِ طرح آزمایش و آموزش .
۲) تقویت و توسعه کلاسهای ضمن خدمت در جهت افزایش مهارتهای تدریس عملی وگروهی با وسایل آزمایشگاهی.
۳) نصب مطالب مربوط به علوم پایه (فیزیک،زیست،شیمی،زمین شناسی) در تابلوی این طرح توسط دبیران ، متصدیان و دانش آموزان محترم.
۴) ارزیابی طرح با ارسال پرسشنامه برای دانش آموزان.
۵) تشویق همکاران عزیز فرهنگی که در زمینه استفاده از وسایل آزمایشگاهی فعال هستند.
۶) نظارت دقیق و قاطع به حسن انجام طرحهای ذکر شده. قاطعیتٍ تمام وکمال در حسن انجام هر طرحی به اندازه خود طرح مهم است.
۷) باید هر آموزشگاهی آزمایشگاه داشته باشد. آموزشگاه بدون آزمایشگاه تصور اشتباهی است .
۸) باید نحوی ارزشیابی ها کلاً دگرگون شود تا کنون بعضی از مدیران به کسانی که امکان داشت فعالیتٍ چشم گیر آموزشی هم نداشته باشند ولی بر اساس رابطه امتیاز بالا می دادند .در نتیجه کسانی که زحمت می کشیدند به اجرشان نمی رسیدند. حالا باید ملاک های استاندارد (درصد قبولی، طرح درسها، اطلاع از روشهای نوین تدریس وبکار بردن آنها در امر آموزش، استفاده بهینه از وسایل آموزشی و کمک آموزشی و ……) را مد نظر قرار داد.
۹) بهتر است مدیران ، روی شایستگی هایشان انتخاب شوند وقابلیتهای لازم یک مدیربرای این کار فوق العاده مهم را داشته باشند. آیندة تمامِ کشورها به این بستگی دارد که مردم آنها چگونه و با چه کیفیتی آموزش ببینند .
۱۰) باتوجه به اینکه باید انسانها تأمین معاش و امنیت های لازم دیگر را داشته باشند تا از آنها بتوان توقع ابتکار و مفید بودن را داشت لذا در جهت تأمین نیازهای اولیه معلمین باید گامهای بیشتری برداشته شود.
۱۱) متولیان آموزش وپرورش و گروه های آموزشی موظف باشند مقاله ها و طرحهایی برای ایجاد علاقه وحس ابتکار در دانش آموزان ارائه دهند. از جمله تهیه طرحها ومقاله های مفید و ارائهٍ آن به تمام آموزشگاها .
۱۲) بردن دانش آموزان به مکانهای صنعتی ، کشاورزی ، علمی (مثل موزة علوم ) و ... جزء برنامه های اجباری قرار گیرد.
۱۳) شیوة آموزش های منسوخ قدیمی که تمامی آنها بر اساس معلم محوری است ، تغییر کرده و شیوه های جدید(مثل همیاری:T E D ،T M T D ،PJD ،و…)که بر اساس دانش آموز محوری است ، جایگزین آنها گردد.
۱۴) بنابر همین اصلِ دانش آموز محوری، به عنوان یک وظیفه و طرح باید دانش آموزان را به حقوق قانونی خودشان آشنا نمود و آنها را بیش از آنکه به تصور در آید در امور مربوط به آموزش دخالت مستقیم داد ، تا هم خودشان را باور کنند و هم بجای چند نفر ،چند میلیون ناظردرونی داشته باشیم . اگر ما نتوانیم خود‎‏ِ دانش آموزان را فعال کنیم تمام روشها، بدون استثناء ،آب در هاون کوبیدن است.
آب کم جوی تشنگی آور به دست
تا بجوشد آبت از بالا و پست.
۱۵) آموزش عصر حاضر باید مبتنی بر استفاده از وسایل سمعی و بصری ،جدیدترین روشهای تدریس با بهترین امکاناتِ ممکن ، کامپیوتر و اینترنت باشد.
۱۶) در حال حاضر علم ، تکنولوژی و اطلاعات در دنیا حرف اول را می زنند لذا هزینة بیشتری را باید به امر آموزش اختصاص داد.
● مزیتهای طرح آزمایش و آموزش
مزیتهایی در این طرح وجود دارد که آنرا جزء طرحهای قابل توجه قرار می دهد و بعضی از این مزیتها عبارتند از:
۱) ارزان بودن اجراء آن : نه تنها نیاز ی نیست که پول زیادی هزینه کنید بلکه صرفه جویی های میلیونی در حیف و میل های آموزشی می شود.
۲) سریع : این طرح در یک نصف روز قابل اجرا است و نیاز نیست ماهها و سالها بری عملی شدن آن دوید.
۳) موثر : شروع اثر آن آنی خواهد بود بدون حتی یک روز فاصله.
۴) دارای یک سیستم درونی و فعال است ، هم رشد می کند وهم خودش خودش را راه میبرد.
۵) این طرح یک الگو برای توسعه و تعمیم طرحهای مشابه خواهد بود که در صورت استقبال ، تعمیم آنرا نیز ارائه خواهم داد.تعمیم آن شامل تمام درسها در تمام پایه ها می باشد، که طرح اولیه آن نیز تهیه شده است.
۶) یافتن نیروهای مستعد و کار آمد و مشخص شدن نا کار آمده ها با اسناد و مدارک کافی .اگر این کارهای علمی و عملی نباشد بین آنها که عالمانه زحمت میکشند وآنها که کاری جز اتلاف وقت انجام نمیدهند فرقی نخواهد بود. کما اینکه تاکنون آن طور که انتظار میرفت ، نبوده است.
۷) وقتی تمام نمودارها و جدولها هر روز و هر ساعت جلو چشم دانش آموزان باشد دیگر کسی نمی تواند دانش آموزان را آزمایشگاه نبرد و گزارش اشتباه پر کند.لذا با وجود این طرح امکانِ ارائة گزارش کارِ سرسری و احیاناً اشتباه یا ….. بسیار کاهش می یابد .
۸) بر خلاف متن دیدن نمودارهای هدفمند بسیار خوشایند و محرک انگیزههای مثبت است.که این مورد، یکی از اهداف مهم آموزش و پرورش است.
۹) اختلافات بین مسئولین اداره ، مدیر ، تکنسین و معلم بسیار کم خواهد شد. برای بسیاری از مدیران مشکل بود که از معلم و متصدی بخواهند فعالیت آزمایشگاهی بهتری انجام دهند ، حال این طرح کار آنها را سبک و راحت میکند.
۱۰) اگر کسی بگوید ، این حرفها قبلاً هم بود. باید گفت که ممکن است ولی اولاً: نه تمام اینها وبه این کاملی و ثانیاً: نه محل پیشنهاد شده ، بلکه جایی بود که هم زیاد در آن تقلب و سوء استفاده می شد و هم تأثیر آن با طرح ومحل جدید، بسیار متفاوت خواهد بود. معما چو حل گشت آسان شود.
۱۱) با اطمینان کامل عرض میشود که تمام دبیران ، مدیران و متصدیان محترم که با صداقت کارشان را انجام می دهند ، از این طرح استقبال خواهند نمود و بسیاری از معلمین و والدین گرامی ، مدیران محترم ودانش آموزان عزیز به آرزویِ خودشان خواهند رسید .
چیز دیگر ماند لیکن گفتنش
با تو روح القدس گوید نی منش

محسن موسوی زاده
طراح و برنامه ریز
http://poopak.blog.com
http:// mashhadtour.blogspot.com