۲۴ آذر ـ ۱۵ دسامبر ـ ماجرای فرار سران و بانیان حزب توده از زندان قصر

۱۵دسامبر سال ۱۹۵۰ ( ۱۳۲۹ خورشیدی ) با یك نقشه از پیش تهیه شده دقیق، سران و بنیانگذاران حزب توده ایران كه برخی از آنان در كابینه های سابق به وزارت هم رسیده بودند از زندان قصر فرار كردند.آنان از جمله دكتر كیانوری ، دكتر مرتضی یزدی، دكتر جودت ، نوشین و قاسمی قبلا در اختیار محاكم نظامی بودند كه یك دادگاه دادگستری تهران اوایل آذر ماه آن سال به اعتراضشان رسیدگی ، و اقدام محاكم نظامی در باره آنان را خارج از صلاحیت اعلام داشت و حكم داد كه پرونده جهت تحقیق به دادسرای تهران ارسال شود. پس از ابلاغ حکم به دستگاه قضایی ارتش ، بررسی و مذاکره برای رد و یا قبول آن آغاز شد.
۱۸روز پس از صدور این حكم در حالی که هنوز تصمیمی درباره ارسال پرونده به دادسرای تهران گرفته نشده بود و بعید بود که با آن موافقت شود ، با تهیه نقشه قبلی یك نفر با لباس افسری ارتش و خودرو نظانی به زندان قصر مراجعه و خود را نماینده دستگاه قضایی ارتش معرفی و زندانیان را تحویل گرفت . دو افسر نگهبان زندان هم كه از پیش در جریان ماجرا بودند به بهانه بدرقه زندانیان با همین خودرو فرار كردند. از میان این عده بعدا دكتر یزدی دستگیر و به اعدام محكوم شد كه مجازات او به حبس ابد كاهش یافت.
حزب توده پس از تیراندازی به شاه در سال ۱۳۲۷ در دانشگاه تهران ، غیرقانونی اعلام شده و سران آن تحت تعقیب قرار گرفته و به تدریج دستگیر شده بودند.
سالها بعد ، پس از بهبود مناسبات ایران با شوروی ، این دولت یكی از دو افسر نگهبان زندان قصر را كه پس از فرار، به آن كشور رفته بود به ایران تسلیم داشت! كه در اینجا اعدام شد.
حزب توده در جریان انقلاب سال ۱۳۵۷ و پس از آن فعالیت خود را علنی ساخت در انقلاب شركت كرد و سه سال پس از پیروزی انقلاب مورد سوء ظن جمهوری اسلامی قرار گرفت ، شدیدا سركوب و كیانوری هم به زندان افتاد.
حزب توده بزرگترین حزبی بود كه از آغاز قرن ۲۰ در ایران به وجود آمده و شمار اعضای آن در دوران حكومت مرحوم دكتر مصدق بیش از هر وقت دیگر بود.

منبع : تاریخ ایران و جهان در این روز