«زبان زنان» سومین روزنامه زنانه

با شكل گیری انقلاب مشروطه، جامعه ایران دچار تحولات فرهنگی و سیاسی شد كه مطبوعات كشور آینه این تحولات بودند.
در پی آگاهی و روشنگری اقشار مختلف مردم و حمایت مطبوعات از حقوق زنان،زمینه های فعالیت اجتماعی آنها فراهم آمد كه تأسیس مدارس دخترانه و انجمن های سرّی دستاورد این فعالیت ها بود. از جمله نشریاتی كه به دفاع از زنان و حقوق آنها پرداختند، روزنامه حبل المتین و ندای وطن بود. به دنبال این روزنامه ها از سال ۱۲۸۹ تا ۱۲۹۹ ش. سه نشریه تخصصی زنان به نام های دانش، شكوفه و زبان زنان منتشر شد.
نشریه زبان زنان در سال ۱۳۳۷ق. ‎/ ۱۲۹۸ش. در اواخر عصر احمدشاه قاجار سومین نشریه زنان بود كه در ایران منتشر شد. صاحب امتیاز و ناشر آن صدیقه دولت آبادی خواهر حاجی میرزاعلی محمد دولت آبادی بود كه به سال ۱۲۷۶ ش. در اصفهان متولد شد. تحصیلات خود را در خانه پدری تا كلاس دهم دارالفنون تحت نظر معلمی خصوصی انجام داد. در ۱۶ سالگی به دستور پدر با دكتر اعتضاد، مردی كه به مراتب مسن تر از او بود، ازدواج كرد. در بحبوحه جنگ بین الملل اول و پس از انقلاب مشروطه در دوران سلطنت احمدشاه، فعالیت های سیاسی و اجتماعی خود را آغاز نمود و انجمن خواتین اصفهان را تأسیس كرد. پس از آن با كمك مهرتاج رخشان، مدرسه دخترانه ای را در اصفهان به نام «ام المدارس» دایر كرد. در ادامه فعالیت های خود به انتشار روزنامه زبان زنان مبادرت نمود كه سه سال پس از تعطیلی روزنامه شكوفه، در اصفهان منتشر كرد.
روزنامه زبان زنان نخستین روزنامه ای بود كه به نام زنان و خارج از تهران منتشر شد. این روزنامه علاوه بر موضوعات مربوط به زنان، دختران و آموزش آنها، به مسائل سیاسی نیز می پرداخت و موضوع آزادی و استبداد را به طور شفاف مطرح می كرد. اگرچه سیاستمداران وقت از جمله ممتازالدوله وزیر معارف وقت با تذكر و هشدار، امتیازنامه آن را امضا كرده بودند، اما صدیقه دولت آبادی به مناقشه قلمی با مردان می پرداخت و آزادی زنان را در عرصه های اجتماعی مورد بحث قرار می داد. روزنامه زبان زنان نه تنها رخدادها و تحولات سیاسی كشور را به طور جدی پیگیری می كرد، بلكه با نقد و بررسی عملكرد دولت های موقت، می كوشید مواضع سیاسی زنان تجددطلب و آزاداندیش را بیان كند و راه را برای مشاركت زنان در عرصه سیاسی هموار نماید. در جریان قرارداد ۱۹۱۹ م. روزنامه زبان زنان به افشاگری علیه نمایندگان سیاسی دولت انگلیس در ایران و طرفداران آنها پرداخت و با درج مقاله ای در شماره ۵۵ با عنوان «مجلس عالی بادگیر»، جلسه ۱۲ آذرماه ۱۲۹۹ش. مجلس شورای ملی را كه با حضور احمدشاه و بیست نفر از رجال، وزرا، نمایندگان مجلس چهارم و علما بود، مورد نقد و ارزیابی قرار داد. در این مقاله بر انتخاب آزاد نمایندگان توسط مردم تأكید شده و بیان می كند: «نه همین كه در عمارت بهارستان هر كسی به نام اعضای آن جمع شد می تواند كه از طرف اهالی مملكت در سرنوشت كشور و ملت دخالت نماید.» در ضمن از فعالیت های مأموران انگلیسی در ایران برای تسلط بر نیروهای قزاق ابراز نگرانی كرده و چنین می گوید: «حالا كه دیپلمات های بریتانیای بزرگ فهمیدند كه نمی توانند قرارداد سرپرستی كاكس و وثوق الدوله را به جایی برسانند، قزاق و گارد را می خواهند. به دنبال انتشار این مقاله بود كه سپهدار تنكابنی رئیس الوزرای وقت، دستور توقیف روزنامه را صادر كرد و در تلگراف ۱۵ دی ماه ۱۲۹۹ ش. به حاكم اصفهان نوشت: «روزنامه زبان زنان بدون اجازه وزارت داخله و معارف، جدیداً در اصفهان عرض اندام كرده است و برخلاف سیاست دولت درافشانی می كند. البته توقیف كرده اطلاع دهید.»
توقیف روزنامه زبان زنان تا اواخر سال ۱۳۰۰ ش. ادامه یافت. سرانجام وزارت معارف به شرط خودداری روزنامه از پرداختن به مسائل سیاسی با رفع توقیف آن موافقت كرد و صورت طبع آن هم از حروف سربی مطبعه حبل المتین اصفهان به خط نستعلیق ملك الخطاطین و چاپ سنگی تبدیل شد.
از ویژگی های محتوایی روزنامه زبان زنان می توان به ساده نویسی و استفاده از كلمات اصیل ادبیات فارسی در صفحات روزنامه اشاره كرد. برای نمونه در توضیح اینكه «خانم» كلمه ای فارسی نیست و این لقب از زمان حكومت مغول ها به كار رفته است می نویسد: «بیگم» نیز مانند «خانم» از مغول ها مانده است و فارسی این لقب «بانو» است.
در سال اول، روزنامه زبان زنان دو نوبت در ماه و در چهار صفحه به قطع وزیری چاپ و توزیع شد.
مندرجات روزنامه شامل مقاله هایی راجع به زنان از جمله «زنان و علوم» و «زن بیچاره نیست» بود.
در سال دوم روزنامه یك نوبت در هفته و روزهای شنبه چاپ شد تا شماره ۴۱ سال دوم كه «نمره پیاپی» آن ۵۷ است، منتشر گردید. این شماره آخرین نسخه روزنامه زبان زنان بود كه در تاریخ ۲۱ ربیع الثانی ۱۳۳۹ ق. مطابق ۱۱ جدی (دی) ۱۲۹۹ ش. انتشار یافت. پس از آن برای همیشه تعطیل شد و به جای آن مجله زبان زنان از فروردین ماه ۱۳۰۱ ش. به صورت ماهنامه در تهران منتشر شد كه انتشار آن تا پایان همان سال دوام داشت. علت امر این بود كه از سوی وزارت معارف، محدودیت هایی ایجاد شد و صدیقه دولت آبادی برای ادامه تحصیل به فرانسه رفت.

فائزه توكلی

منبع : روزنامه ایران