ریشه یابی دلایل استعفای رئیس جمهوری پاکستان

بعد از استعفای پرویز مشرف رئیس جمهوری مستعفی پاکستان رسانه های خارجی به بررسی و تحلیل تحولات این کشور پرداختند. شخصیت های سیاسی و رسانه های عمده غربی از زوایای منفعتی خود با این رویداد مواجه شدند. محورهای تحلیل های مطرح شده در رسانه های خارجی درباره پاکستان بدین شرح است: - چرایی حمایت نشدن مشرف از سوی آمریکا - خانم ترزیتا شافر مسوول برنامه آسیای جنوبی در مرکز مطالعات راهبردی و بین المللی واشنگتن: دولت آمریکا متوجه شده بود مشرف در حقیقت قدرت را از دست داده و حتی آنچه که از وی باقی مانده انحلال پارلمان و برکناری دولت در نهایت راه به جایی نمی برد.این امکان وجود دارد که واشنگتن متوجه شده باشد ارتش از مشرف در صورت تظاهرات خیابانی حمایت نمی کند.
- تنویر احمد خان رئیس موسسه مطالعات راهبردی اسلام آباد: دولت جورج بوش رئیس جمهوری آمریکا در شرایطی که مشرف با تهدیدهای مربوط به استیضاح جناح های مخالف خود روبه رو بود، از ارائه کمک های کافی به وی خودداری کرد. مشرف زمانی اولین گزینه غرب بود ولی حالا غرب به این نتیجه رسیده است که مشرف باید برود. (خبرگزاری فرانسه)
● عملکرد مشرف در دوره ۹ساله و جنگ علیه تروریسم
- ترزیتا شافر: مشرف متحدی بود که حد و حدودی داشت. دولت پاکستان دو نوع سیاست در افغانستان داشت: یکی سیاست هوادار آمریکا و دیگری حفاظت از خود شامل حفظ تماس با طالبان. بخش اعظمی از تجهیزاتی که آمریکایی ها در افغانستان مصرف می کنند از طریق پاکستان تامین می شود. نیمی از این ۱۰ میلیارد دلار به عنوان کمک خارجی در نظر گرفته نشده بلکه بازپرداخت هزینه های جاری پاکستان بوده است. اما این حقیقت دارد که پاکستانی ها در اتحادشان با آمریکا منافع خود را در نظر دارند و برای آنها اصل این است که در معرض تهدیدهای ناشی از غرب کشور یعنی افغانستان قرار نگیرند. از آنجایی که از دیدگاه پاکستان حکومت کرزی به ظاهر قادر به کنترل اوضاع نیست طبیعی است که آنها درصدد سیاستی دیگر باشند اما اگر آنها روابط خود را با دوستان قدیمی شان طالبان از سر بگیرند این امر سیاستی را که با تکیه بر دولت کرزی و به طور غیرمستقیم به واشنگتن مربوط می شود غیرممکن می سازد. ( خبرگزاری فرانسه)
● علل کناره گیری مشرف
پرویز مشرف رئیس جمهور سابق پاکستان در میان موجی از اعتراض های گسترده داخلی و خارجی از قدرت کناره گیری کرد. بحرانی که منجر به کناره گیری مشرف از قدرت شد از یکسال پیش آغاز شد. وی در سال ۲۰۰۷رئیس دیوان عالی این کشور را که از محبوبیت خاصی برخوردار بود برکنار کرد و پس از آن حالت فوق العاده اعلام کرد. پس از آن ترور بی نظیر بوتو به وقوع پیوست وانتخابات ماه فوریه نیز نشان داد حزب ائتلاف دولت مصمم به برکناری وی شده است. حتی پیش بینی شد با توافق بین رئیس جمهوری و حزب ائتلاف دولت که با میانجیگری غرب صورت گرفت رئیس جمهوری به شرط آنکه تحت تعقیب قانونی قرار نگیرد از قدرت کناره گیری کند. وی همچنین درخواست کرد به وی اجازه اقامت در پاکستان داده شود. اگرچه به نظر می رسد هیچگونه توافق رسمی بر سر این مساله صورت نگرفته است، مقام های نزدیک به مشرف اعلام کردند وی از حزب مردم پاکستان تضمین هایی دریافت کرده است که ارتش آن کشور نیز از آن حمایت می کند. (روزنامه گاردین)
● ارتش پاکستان واستعفای مشرف
- کریستین فر کارشناس امور کشورهای جنوب آسیا: بزرگ ترین شگفتی در بحران سیاسی پاکستان که به استعفای پرویز مشرف از مقام ریاست جمهوری انجامید اعلام حمایت دو حزب اصلی پارلمان از استیضاح وی بود. استیضاح مشرف بدون استیضاح ارتش امکان پذیر نبود و ارتش برای همین وارد عمل شد. ارتش در واقع در این ماجرا نقش مهمی داشت و مشرف را تشویق کرد که از مقام خود استعفا کند. بازیگران مختلف بین المللی و سفرای کشورهای گوناگون نیز برای متقاعد کردن مشرف به استعفا و پرهیز از استیضاح بسیار فعال بودند. تلاش برای جلوگیری از استیضاح مشرف به معنای علاقه مندی ارتش برای حمایت از وی نیست. ارتش پاکستان منافع بسیاری در این موضوع دارد که خود را از مشرف دور کند. اما ارتش به این نیز بسیار علاقه مند است که هیچ یک از مقام های ارشد ارتش به سبب مداخله در امور غیرنظامی و به دست گرفتن امور دولت استیضاح نشود. یکی از نتایج استعفای مشرف این است که مقام های ارشد ارتش در آینده به سادگی نخواهند توانست برای مداخله در امور دولت تصمیم بگیرند و وارد عمل شوند. ( سی ان ان)
- فرزانه شیخ پژوهشگر پاکستانی چاتهام هاوس لندن:با اینکه در حال حاضر اطمینان و اعتماد کافی وجود ندارد، ولی کمتر کسی معتقد است که جنگ با تروریسم را کسی جز ارتش پاکستان می تواند اداره کند. با افزایش اتهام های مربوط به همکاری سازمان های اطلاعاتی پاکستان با شبه نظامیان اسلامگرا از جمله در بمبگذاری سفارت هند در کابل، پرسش های زیادی در این زمینه باقی مانده است. (خبرگزاری فرانسه)
● پیامدهای کناره گیری مشرف
- پیتربرگن نویسنده و تحلیلگر امنیت ملی آمریکا: اوضاع اقتصادی پاکستان در حال سقوط آزاد است. بلاتکلیفی سیاسی نیز به سبب رقابت های دو حزب اصلی در پارلمان وجود دارد. البته استعفای مشرف قابل پیش بینی بود زیرا این دو حزب از دیرباز از مشرف متنفر بودند. هرج و مرج و رسیدگی نشدن شایسته به اتهام های متهمان تروریستی و بی توجهی به همکاری دستگاه اطلاعاتی نظامی پاکستان با طالبان مدت هاست که واشنگتن را نگران کرده است و شاید این وضع ادامه یابد.( سی ان ان)
- کناره گیری پرویز مشرف رئیس جمهور پاکستان نوعی خلأ سیاسی را ایجاد کرده و در زمانی که فرآیند صلح میان این کشور با دیگر قدرت هسته ای منطقه یعنی هند به دلیل مسائل مرتبط با تروریسم و موضوع درگیری های کشمیر به سردی گراییده، خلأ سیاسی ایجاد شده، نگرانی مقام های هند را به همراه داشته است. (خبرگزاری فرانسه)
- عایشه صدیقه،تحلیلگر و متخصص مسائل دفاعی پاکستان: غرب از وضع موجود ناراحت است. هیچ یک از افرادی که در جناح های سیاسی پاکستان حضور دارند و به عنوان جایگزینی برای مشرف مطرح هستند، ادامه دهنده سیاست های دنبال شده مشرف نخواهند بود. آنها به این نکته رسیده اند ریاست جمهوری این کشور تنها موقعی از پایداری برخوردار است که نظامیان در راس قدرت باشند یا اینکه دولتی قوی همانند دولت ذوالفقار علی بوتو در دهه ۷۰ زمام امور را در دست داشته باشد. ( خبرگزاری فرانسه)
● راهبرد آمریکا در پاکستان بعد از مشرف
اسلام آباد همیشه متحد مبهم واشنگتن در این مبارزه بوده است. از یک طرف ارتش پاکستان در جنگ با طالبان و دستگیری برخی از رهبران ارشد القاعده مشارکت داشته و از طرف دیگر، بنا به اعلام مقام های دولتی آمریکا در جاهایی به ویژه در افغانستان و نیز در داخل پاکستان، از طالبان حمایت کرده است. پاکستان هم یکی از متحدان آمریکا در جنگ با تروریسم است و هم منبع تروریسم داخلی و خارجی.
( سی ان ان)
- ترزیتا شافر: ترس بسیار من این است که راهبردی در کار نباشد و تنها تاکتیک در بین باشد.آمریکایی ها اولویت را روی کنترل مرزهای پاکستان و افغانستان قرار می دهند. از دیدگاه پاکستان این مساله ابتدا به پایان دادن به حملات انتحاری در درون پاکستان و مبارزه با نیروهای طالبان و مناطقی که اشغال کرده اند، مربوط می شود. آمریکا تنها می تواند کمک پشتیبانی در محل در اختیار آنها قرار دهد. ( سی ان ان)
- رابرت گرنیر تحلیلگر سیاسی: دولت آمریکا از دولت پاکستان به علت ناتوانی از پایبندی کامل و عمل به تعهد خود ناخشنود است. از این رو آمریکا حملات موشکی خود را به داخل خاک پاکستان افزایش داده است. در این حملات ده ها نفر از شبه نظامیان کشته شده اند. ژنرال اشفق کیانی فرمانده ارتش پاکستان هم اکنون نزدیک ترین متحد آمریکا در پاکستان است به همان اندازه که مشرف پس از حملات ۱۱ سپتامبر به واشنگتن نزدیک بود. بسیاری تردید دارند رهبران غیرنظامی پاکستان بتوانند با القاعده مقابله کنند. هنوز باید صبر کرد تا ببینیم دولت دموکراتیک پاکستان واقعاً می تواند در مسیری یکدست و هموار حرکت کند یا خیر. کارشناسان می گویند احتمال دارد فشارهای آمریکا بر پاکستان از حد خود بگذرد.
(سی ان ان)
- کریستین فر درباره تاثیر استعفای مشرف بر روابط پاکستان و آمریکا و جنگ با تروریسم: آمریکا مدت ها بود که از مشرف رضایت نداشت. عملیات ضد شورش در پاکستان بسیار کند پیش رفته است. مخالفت فزاینده تقریباً همه اقشار جامعه پاکستان با مشرف موجب شد که واشنگتن به این نتیجه برسد که سرمایه گذاری روی مشرف دیگر فایده ندارد.( سی ان ان)
● آینده راهبرد پاکستان در جنگ علیه تروریسم
با کناره گیری مشرف از قدرت در پاکستان آینده جنگ با تروریسم در پاکستان که با حمایت آمریکا از مشرف آغاز شده بود، دچار ابهام شده است. ( سی ان ان)
باربارا استار: دولت آمریکا که از همان ابتدا از روی کار آمدن دولت جدید در پاکستان استقبال کرده بود ساعاتی پس از استعفای مشرف اعلام کرد آنها حتی درباره امنیت تسلیحات اتمی این کشور نگران نبوده اند. البته هنوز مهمترین هدف آمریکا در منطقه که سرکوب نیروهای طالبان و القاعده در پاکستان است از بین نرفته و از دولت این کشور می خواهد تا این کار را ادامه دهد. دولت بوش معتقد است دستگاه اطلاعاتی پاکستان هنوز پر از عوامل طرفدار طالبان و القاعده است.( سی ان ان)
- نیک بارتون از مرکز مطالعات راهبردی و بین المللی: ارتش آمریکا باید بسیار محتاطانه عمل کند زیرا ممکن است باعث شعله ورشدن ناآرامی ها در این کشور شود. مشرف می گفت اگر آمریکا اطلاعاتی درباره محل اختفای اسامه بن لادن داشت وی اجازه می داد آمریکا وارد پاکستان شود و به غائله
بن لادن خاتمه دهد. البته هنوز کسی مطمئن نیست رهبران جدید پاکستان هم همین نظر را داشته باشند. ( سی ان ان)
تحلیلگران معتقدند به رغم نگرانی های کشورهای غربی، کناره گیری مشرف از سمت ریاست جمهوری تغییری در نقش پاکستان در فرآیند جنگ با تروریسم آمریکا نخواهد داشت. با این حال مساله مشارکت و تعهد پاکستان به مبارزه با تروریسم در هاله ای از ابهام قرار دارد. کشورهای هند، افغانستان و حتی آمریکا دستگاه های اطلاعاتی پاکستان را به حمایت از القاعده و طالبان متهم می کنند. (خبرگزاری فرانسه)
- شفقت محمود تحلیلگر سیاسی پاکستان: کناره گیری مشرف هیچ تاثیری در تعهد پاکستان به مبارزه با تروریسم نخواهد داشت. از این به بعد، یک رویکرد نظامی و سیاسی با تمرکز و جدیتی بیشتر از قبل وارد عرصه خواهد شد زیرا که حضور مشرف به مثابه عامل اختلاف از میان برداشته شده است. (خبرگزاری فرانسه)
● اختلافات حزبی در پاکستان
احزاب این ائتلاف همچنین بر سر بازگشت قضاتی که مشرف برکنار کرده است با یکدیگر توافق ندارند. شریف مایل است قضات برکنارشده را دوباره به قدرت بازگرداند اما آصف زرداری همسر بی نظیر بوتو که رهبری حزب مردم را برعهده دارد با این کار مخالف است.( گاردین)
● دیگر بهانه ای به نام «مشرف» وجود ندارد
«پرویز مشرف با خودداری از ورود به یک رقابت بر سر قدرت با رقبای خود که وعده داده بودند وی را استیضاح کنند از پست ریاست جمهوری پاکستان استعفا کرد. اگر این استیضاح روند خود را ادامه می داد به طور حتم بحران سیاسی، اوضاع این کشور آسیایی را وخیم تر می کرد.»خروج مشرف از قدرت که در یک نطق احساسی تلویزیونی توسط خود رئیس جمهور گیرافتاده پاکستان اعلام شد باعث می شود سیاست مدارانی که خواستار استیضاح هم پیمان سرسخت آمریکا بودند هم اکنون به تنهایی با شبه نظامیان و مشکلات اقتصادی که این کشور مسلح به سلاح هسته ای را آزار داده است، مبارزه کنند.
شفقت محمود وزیر پیشین دولت و تحلیلگر برجسته سیاسی پاکستان می گوید: این یک چالش بسیار بزرگ پیش روی ماست. الان دیگر بهانه مشرف نیز وجود ندارد. الان مردم باید روی عملکرد خود تمرکز کنند. پس از ماه ها فشار افزایش یافته روی مشرف برای ترک قدرت، کناره گیری او پس از تقریباً ۹ سال در چنگ داشتن قدرت چیزی بود که انتظار می رفت شاهد آن باشیم.
این ژنرال سابق ۶۵ ساله که پس از کناره گیری از سمت ریاست ارتش در ماه نوامبر و کنارگذاشته شدن از عرصه سیاستگذاری توسط دولت غیرنظامی پاکستان به یک شخصیت تقریباً گم شده تبدیل شده بود در بحبوحه زمانی ریاست جمهوری را ترک کرد که کاملاً محسوس است هیچ کدام از دو حامی اصلی اش - ارتش و واشنگتن- از وی حمایت نکرده اند. کاندولیزا رایس وزیر امور خارجه آمریکا با تاکید بر خط سیر غرب تاکنون از تصمیم مشرف برای پیوستن به جنگ علیه افراطی گراها به رهبری آمریکا پس از حملات یازدهم سپتامبر سال ۲۰۰۱ عمیقاً قدردانی کرد و گفت: مشرف یک هم پیمان خوب آمریکا بود. رایس اما بسیار مواظب بود تا حرفی نزند که حاکی از حمایت قوی کشورش از دولت غیرنظامی پاکستان باشد که باعث بیرون راندن مشرف شود. وزیر امور خارجه آمریکا گفت: ما معتقدیم که احترام به روند های دموکراتیک و منطبق با قانون اساسی در آن کشور (پاکستان)، اصلی مهم در آینده پاکستان و جنگ این کشور علیه تروریسم است.«اما هنوز مرگ سیاسی مشرف یکسری از سوالات اساسی را مطرح می کند از جمله اینکه آیا ائتلاف حاکم پاکستان بدون دشمن مشترک شان باز هم در کنار هم خواهند بود و آیا اینکه احزاب اصلی آن کشور همپیمانی نزدیک مشرف را با آمریکا حفظ خواهند کرد یا خیر اما به احتمال خیلی زیاد رفتن مشرف از قدرت تاثیر مشخصی روی چگونگی کنترل تسلیحات هسته ای پاکستان نخواهد داشت.» به گفته کارشناسان یک کمیته ۱۰ عضوی و نه فقط رئیس جمهور در مورد استفاده از این تسلیحات تصمیم می گیرند. مشرف در یک نطق یک ساعته که عموماً برای دفاع از سابقه اش ترتیب داده شده بود، لیستی از مشکلاتی ارائه کرد که پاکستان با آن روبه روست از جمله اقتصاد در حال غرق شدن این کشور در تورم و کمبود همیشگی برق و به طور ضمنی اعلام کرد مخالفانش برای پوشش گذاشتن روی ناتوانی های خود او را هدف قرار داده اند. مشرف در این باره گفت: من از این راضی هستم که هر چه انجام داده ام برای مردم و کشور بوده است، امیدوارم این ملت و کشور اشتباهاتم را ببخشند. پس از اعلام استعفای رئیس جمهور غیرنظامی پاکستان تعداد بسیار زیادی از مردم در شهرهای سراسر پاکستان جمع شدند تا این خبر خوش را جشن بگیرند و برای نشان دادن شادی بی حد و حصر خود حتی با اسلحه های اتوماتیک به سوی آسمان شلیک کنند. محمد سعید، مغازه داری در وسط جمعیتی از مردم که با ضربه طبل به رقص در آمده بودند و در تقاطعی در شهر پیشاور در شمال غربی پاکستان یکدیگر را در آغوش می گرفتند، می گوید: خیلی خوشایند است که می دانی دیگر مشرفی در کار نخواهد بود. این مغازه دار ادامه می دهد: او (مشرف) حتی تلاش کرد در آخرین نطق خود نیز مردم را فریب دهد. در مورد پیشرفت اقتصادی حرفی می زد که باعث شده است زندگی برای مردمی مثل ما به صورت یک جهنم در آید زیرا تورم مهارنشدنی است. این در حالی است که بسیاری از افرادی که شادی می کردند به فکر آینده کشورشان نیز بودند.
اسما بی بی، زن خانه داری در شهر مولتان در مرکز پاکستان می گوید: دولت، مشرف را مقصر تورم، قطعی برق و اقتصاد ضعیف می داند و از زمانی که او استعفای خود را اعلام کرد امیدواریم دولت برای بهتر کردن زندگی مان اقداماتی انجام دهد.
دولت ائتلافی پاکستان اعلام کرده است، عقب نشینی مشرف پیروزی دموکراسی بر دیکتاتوری بوده است. لازم به ذکر است پاکستان حدود نیمی از تاریخ ۶۱ ساله خود را در زیر حاکمیت نظامی بوده است.
شری رحمان، وزیر اطلاعات پاکستان در این باره می گوید: استعفای او راه را برای دولت ما هموار می کند تا خدمات اجتماعی اساسی، فرصت های اقتصادی، امنیت سیاسی و نظم و قانون را به مردم پاکستان بدهیم.
پس از خبر استعفای مشرف ارزش بازار سهام و پول پاکستان شدیداً افزایش یافت که نشان دهنده ثبات سیاسی در کشور است. اما تحلیلگران اعلام کرده اند ائتلاف پاکستان باید سریعاً دو مانع سیاسی را به منظور نجات خود از سد راه بردارد:
۱) انتخاب یک رئیس جمهوری جدید
۲) حل بحران قضایی کشور. فرحه الله بابار، سخنگوی حزب مردم پاکستان اعلام کرد پس از آنکه مجمع ملی دوشنبه شب استعفای مشرف را پذیرفت، محمد میان سومرو رئیس سنای پاکستان به عنوان رئیس جمهوری موقت انتخاب شد. اما این در حالی است که سومرو را به چشم یک وفادار به مشرف می بینند که شانسی ندارد بتواند رئیس جمهوری باقی بماند. بابار اعلام کرده است. رهبران دولت ائتلافی امروز برای تعیین جانشین سومرو تشکیل جلسه خواهند داد. براساس قانون اساسی پاکستان پارلمان باید ظرف ۳۰ روز رئیس جمهوری جدید را انتخاب کند. در این میان حدس و گمان های زیادی وجود دارد مبنی بر آنکه هم آصف علی زرداری، رئیس مشترک حزب مردم پاکستان و هم نواز شریف، رئیس حزب مسلم لیگ شاخه نواز در پی به دست آوردن این سمت هستند اما هیچ کدام از این دو سیاستمدار علناً این مطلب را عنوان نکرده اند و هر دو آنها وعده داده اند تا بسیاری از اختیارات و قدرت این پست را بردارند.خبرگزاری آمریکایی آسوشیتدپرس می افزاید: دولت ائتلافی همچنین با فشار بسیار زیادی از سوی افکار عمومی و وکلایی که بیش از یک سال برای بازگرداندن قضات اخراج شده دادگاه عالی در زمان اعلام وضعیت فوق العاده در سال گذشته توسط مشرف اعتراض می کردند، روبه روست. این دو اقدام مشرف یعنی اعلام وضعیت فوق العاده و اخراج قضات دادگاه عالی که مشهورترین آنها افتخار محمد چودری بود بر عدم محبوبیت رو به افزایش مشرف افزود و کمک کرد تا هم پیمانانش در انتخابات پارلمانی ۱۸ فوریه سریع تر شکست بخورند. دولت ائتلافی که در نتیجه انتخابات سالم و آزاد آن روز بر سر کار آمد، وعده داده بود تا این قضات را بر سر کار خود بازگرداند که هنوز به این وعده خود عمل نکرده است. بسیاری این وضعیت را نتیجه عدم تمایل زرداری به انجام این کار می دانند. وی معتقد است این قضات بیش از حد به مشرف نزدیک هستند؛ کسی که قهرمان آرمان های آنها بوده است. فاروق نایک، وزیر دادگستری پاکستان عنوان کرده مدالیته های زمان و چگونگی بازگشت قضات هنوز معلوم نیست. طلعت مسعود، ژنرال پیشین ارتش که به یک تحلیلگر سیاسی تبدیل شده است، پیش بینی می کند دولت ائتلافی هم برای رئیس جمهوری و هم برای وضعیت قضات سازش خواهد کرد که بخشی از آن به آن دلیل است که هیچ کدام از دو حزب اصلی نمی خواهند به تنهایی مشکلات کشور را حل کنند.
مسعود می گوید: این یک چالش عظیم است و آنها نمی توانند به تنهایی رو در روی آن قرار گیرند. خیلی مهم است که آنها با یکدیگر کار کنند و فکر می کنم آنها این را می دانند. این در حالی است که نجم ستی، سردبیر روزنامه دیلی تایمز پیش بینی می کند دعوا در دولت ائتلافی (هر دو حزب مردم و مسلم لیگ نواز در دهه ۱۹۹۰ بر سر قدرت درگیری سختی داشتند) سیاستگذاری را با مشکل مواجه می کنند. ستی در این باره می گوید: آمریکا خواستار تصمیمات سریع در ارتباط با جنگ علیه تروریسم است و فکر نمی کنم آنها (ائتلاف) بتوانند تمرکز خود را روی آن بگذارند.

منبع : روزنامه سرمایه