فشار پمپ‌ها به بازار

در یك صبح بهاری همه متوجه شدند كه قیمت بنزین در روسیه حدود ۴۰ تا ۵۰ كوپك در هر لیتر افزایش یافته است و مفسر رادیو معتقد بود افزایش قیمت چندان زیاد نیست. بعدازظهر همان روز مفسر تلویزیون اعلام كرد كه قیمت بنزین در روسیه به طور ثابت هر هفته ۱۰ كوپك افزایش می‌‌یابد.
مردم روسیه به این خبر توجه چندانی نكردند، زیرا ۴۰ یا ۵۰ كوپك برای آنها قیمت گزافی نبود. با وجود این جای تعجب است كه چرا قیمت بنزین در كشوری همانند روسیه كه دومین تولیدكننده نفت دنیاست به طور مداوم در حال افزایش است.
آنها نرخ بهره رسمی را پشت سر گذاشته و منجر به افزایش قیمت موادغذایی، خدمات ارتباطی و سایر كالاها و خدمات شدند. برای مدتی طولانی بازار سوخت در روسیه جدا از سایر كشورهای جهان در انزوا قرار گرفت.
با وجود این، قیمت سوخت در روسیه هر ساله افزایش می‌‌یابد تا به سطح جهانی برسد. در گذشته نزدیك افزایش قیمت سوخت به طور فصلی و معمولا در بهار و پاییز اتفاق می‌‌افتاد اما امروزه تولیدكنندگان نفت دلایل دیگری برای افزایش قیمت‌ها و به خصوص جبران كمبود سوخت یافته‌اند.
آنها ترجیح می‌‌دهند در خفا به صادرات مقادیر زیادی نفت بپردازند تا بدینوسیله بتوانند شكاف بین عرضه و تقاضای داخلی را از بین ببرند. اكثر صاحبان پمپ‌های بنزین معتقدند كمبود بنزین داخلی عمدا رخ می‌‌دهد یعنی بدین‌منظور باعث كمبود بنزین در داخل می‌‌شوند تا به شركت‌های نفتی اجازه دهند درآمد خود را در سطحی همانند دوران كاهش قیمت نفت در جهان نگه دارند. با وجود این، گاهی اوقات قیمت نفت در جهان كاهش نمی‌یابد.
برای مثال در آوریل ۲۰۰۴ كه همگان منتظر كاهش قیمت نفت بودند، وزرای انرژی عضو اوپك در اجلاس برگزار شده در وین تصمیم گرفتند استخراج نفت را به دو میلیون بشكه در روز كاهش دهند كه این مساله همراه با حمله دسته‌جمعی نیروهای نظامی آمریكا و بریتانیا به عراق منجر به افزایش قیمت نفت در جهان شد.
در دهه ۱۹۹۰ قیمت بنزین در روسیه به دلیل تورم و همچنین به دلیل پایین‌تر بودن قیمت‌های داخلی نسبت به سایر نقاط جهان به طرز بی‌سابقه‌ای افزایش یافت. در سال ۲۰۰۰ قیمت‌های داخلی تا حدودی به قیمت‌های جهانی نزدیك شدند؛ در سال ۲۰۰۳، تقریبا در تمام روسیه قیمت یك لیتر بنزین حدود ۳۵/۰ دلار افزایش یافت و در آوریل ۲۰۰۴ این افزایش به ۵۰/۰ دلار رسید.
این افزایش قیمت در روسیه هنوز كمتر از سایر كشورهای اروپایی است اما به طرز چشمگیری بیش از قیمت بنزین در آمریكاست و این مساله برای كشوری كه دومین واردكننده بزرگ نفت دنیاست، بسیار عجیب است.
بانگاهی به قیمت سوخت در سال‌های گذشته درمی‌یابیم قیمت سوخت در سال ۲۰۰۳ مدام در حال افزایش بود. در ژانویه و نیمه فوریه همان سال قیمت سوخت حدود پنج تا هشت درصد افزایش یافت. اگرچه در گذشته قیمت سوخت ثابت بود و در زمستان به دلیل تعطیلات و هوای سرد تا حدودی نیز كاهش داشته است كه موجب اعتراض تولیدكنندگان سوخت شده بود.
اتفاقات مذكور، افزایش مالیات در مسكو و به خصوص افزایش مالیات سوخت را به همراه داشت. با وجود این به گفته كارشناسان مستقل نرخ جدید مالیات تعیین شده می‌‌تواند قیمت بنزین را دو تا سه درصد افزایش دهد.
به نظر می‌‌رسد مابه‌التفاوت قیمت واقعی و پیش‌بینی شده به جیب شركت‌های بزرگ نفتی می‌‌رود. افزایش بعدی قیمت به طور غیرمنتظره‌ای در اواخر فوریه اتفاق افتاد كه بسیار زودتر از تغییرات فصلی قیمت سوخت بود كه معمولا در ماه مارس در جنوب روسیه و در ماه آوریل در مركز روسیه رخ می‌‌دهد.
شركت‌های نفتی معتقد بودند این افزایش غیرمنتظره قیمت سوخت، همچنین افزایش قیمت در بخش كشاورزی را به همراه دارد.
با وجود این تجار خرده‌پای نفت اشاره كردند عرضه محدود نفت منجر به افزایش قیمت سوخت شده است. در اینجا تناقضی به چشم می‌‌خورد: تمامی پالایشگاه‌های نفت با میزانی كمتر از ظرفیت بالقوه خود كار می‌‌كنند و میانگین ظرفیت یكی از شعبه‌ها ۶۰ درصد بوده است.
یكی از پالایشگاه‌ها به نام surgutneftegaz به طور صددرصد از ظرفیت بالقوه خود بهره می‌‌برد و تمام تولیدات خود را صادر می‌‌كند. پالایشگاه‌های نفت Tatneft , Roseneft از ۸۵ درصد ظرفیت بالقوه خود استفاده می‌‌كنند. شركت‌های نفت دولتی روسیه میزان نفت بیشتری از ظرفیت پالایشگاهی خود استخراج می‌‌كنند و بنابراین از نهایت ظرفیت بالقوه خود بهره می‌‌برند.
شركت sibneeft نیز از ۷۵ درصد ظرفیت بالقوه پالایشگاهی خود استفاده می‌‌كند. سایر شركت‌های نفتی روسیه كه صاحب پالایشگاه هستند از میزانی كمتر از ۷۰ درصد ظرفیت بالقوه پالایشگاهی خود بهره می‌‌برند؛ برای مثال شركت Beshnift از میزان كمتر از نیمی از ظرفیت بالقوه پالایشگاهی خود استفاده می‌‌كند. برخی معتقدند ۸۰ تا ۸۵ درصد، بهترین سطح بهره‌برداری از ظرفیت بالقوه پالایشگاهی است.
این آمار نشان‌دهنده كارایی پایین پالایشگاه‌های نفت هستند. در حالی كه صاحبان آنها (شركت‌های بزرگ نفتی) تمام تلاش خود را برای بهبود این وضعیت از طریق افزایش قیمت می‌‌كنند.
واضح است هیچ یك از مقامات رسمی نمی‌توانند به توضیح مساله افزایش سالانه قیمت سوخت در روسیه بپردازند. باوجود این كارشناسان مستقل معتقدند انحصار بخش سوخت یكی از دلایل ایجاد این شرایط است، زیرا به مالكان پمپ بنزین‌ها اجازه می‌‌دهد اراده خود را بر بازار تحمیل كنند و در نتیجه اقدامات دولتی را خنثی نمایند.
بزرگ‌ترین شركت‌های نفتی روسیه (yukos , lukoil , TNK) روی هم‌رفته ۶۵ درصد ظرفیت پالایشگاه‌های نفت را در اختیار دارند. پمپ بنزین‌ها در روسیه یك شبكه متحد را تشكیل می‌‌دهند كه روند كار آنها از طریق بزرگ‌ترین شركت نفتی كنترل می‌‌شود.
اكثریت مالكان پمپ بنزین‌های مستقل از آنجایی كه پمپ بنزین‌های پراكنده‌ای را در اختیار دارند، نمی‌توانند حتی بر بازار داخلی تاثیر بگذارند. شبكه‌های بزرگ نیز توسط بزرگ‌ترین شركت‌‌های نفتی اداره می‌‌شوند. این روند همچنان ادامه می‌‌یابد زیرا میزان مالیات در حال افزایش است.
در دو یا سه سال گذشته افزایش مالیات به جای پالایشگاه‌های نفت دامن تجار خرده‌پای سوخت را گرفت. تنها پمپ بنزین‌هایی كه توسط شركت‌های بزرگ نفتی اداره می‌‌شوند از پس پرداخت این میزان مالیات برمی‌آیند. پمپ بنزین‌های مستقل و شبكه‌ای نقش مهمی در كاهش تغییرات قیمتی در بازار داخلی ایفا می‌‌کنند.
آنها در تلاش برای حفظ مشتریان خود، از افزایش ناگهانی قیمت خودداری كرده و این امر را به بهای سود فرعی خود متقبل می‌‌شوند. طبق گزارش انجمن سوخت مسكو، قیمت‌های جزئی تا ۶/۳ درصد افزایش یافتند گرچه قیمت‌های عمده كلی به دلیل فروش سهام مازاد توسط مالكان مستقل تا ۴/۹ درصد افزایش یافتند.
توجه به بازار یك پدیده طبیعی در سرتاسر دنیا محسوب می‌‌شود و این پاسخی طبیعی به جهانی شدن اقتصاد است. با وجود این در روسیه انحصارات محلی راه بازار را به روی بازیگران جدید بسته است. در واقع، پالایشگاه‌های نفت به آنها اجازه دادند بازده خود را افزایش داده و بر قیمت‌ها تاثیر بگذارند، به طوری كه هر رقیب جدیدی را از ورود به بازار برحذر دارند.
شركت‌های بزرگ نفتی به منظور جلوگیری از اقدامات دامپینگ از سوی تازه‌واردان، زنجیره‌های فروش عمده را تحت كنترل خود درمی‌آورند. در روسیه اقدامات متعددی برای كنترل انحصارات در نظر گرفته شده كه شامل توافقات تعرفه‌ای و بازرسی شركت‌های مظنون به انحصارطلبی هستند.
در سایر كشورها می‌توان با شدت بیشتری دست به كار شد: می‌توان به شركت دستور دارد پمپ‌بنزین‌های خود را بفروشد یا از یك شركت بزرگ نفتی خواست تا تحت نظارت دقیق دولت، تانك‌های نفت خود را به مكانی دیگر انتقال دهد. شركت‌های نفتی به‌طور مداوم در حال افزایش سود خود هستند.
از سویی، در حالی كه قیمت نفت جهانی هنوز بالاست، آنها تمام تلاش خود را در راه صدور هرچه بیشتر نفت به كار می‌گیرند و در نتیجه موجب كمبود ذخایر داخلی می‌شوند؛ هنگامی كه قیمت نفت پایین است، آنها با افزایش قیمت در داخل، سعی در جبران سود خود در خارج از كشور می‌كنند.
این مساله زمانی آشكار شد كه بحران ناگهانی قیمت در سال ۱۹۹۹ ضربه‌ای به بازار سوخت وارد كرد. شركت‌های نفتی كه سهم عمده‌ای از سود خود را در این دوران از دست داده بودند، قیمت‌های خود را تا ۵/۲ برابر افزایش دادند. از آن زمان تاكنون این وضعیت با دامنه‌ای كوچك‌تر هر ساله تكرار می‌شود. آشكار است فشار متوالی وارده بر بازار سوخت منجر به وقوع بحران می‌شود.
بسیاری از مردم روسیه هنوز خودروهای ارزان ساخت كشور خود را می‌رانند و توانایی خرید سوخت گران‌قیمت را ندارند. آنها ترجیح می‌دهند ماشین‌های خود را كنار گذاشته و با وسایط نقلیه عمومی رفت‌وآمد كنند.
در سپتامبر ۲۰۰۳ قیمت بنزین در روسیه با قیمت آن در آمریكا برابر شد و پس از آن قیمت بنزین در روسیه بر آمریكا فزونی گرفت.
شایان ذكر است كه استاندارد زندگی در آمریكا بسیار بالاتر از روسیه است، در حالی كه در روسیه حدود یك سوم جمعیت آن زیر خط فقر زندگی می‌كنند. اخیرا برخی رسانه‌های روسیه به مقایسه قیمت بنزین در روسیه و اروپا پرداخته‌اند و به طرز جالبی دریافتند كه میزان انحصارات نفتی در روسیه بسیار بالاست.
آنها معتقدند میزان مالیات در روسیه و سایر نقاط اروپا تقریبا یكسان است (۸۰ درصد قیمت تولیدات نفتی اروپا و تقریبا ۶۰ درصد در روسیه)؛ و این به این معناست كه قیمت‌ها احتمالا سالانه ۲ تا ۳ برابر افزایش می‌یابد.
به گزارش آژانس بین‌المللی انرژی، قیمت بنزین در اروپا در انگلستان هر لیتر ۷۶/۰ دلار و در اسپانیا ۸۲/۰ دلار افزایش نمی‌یابد و در سایر كشورها این میزان بالاتر است؛ در فرانسه ۰۱/۱ دلار، در ایتالیا ۰۷/۱ دلار و در آلمان ۰۸/۱ دلار.
به عبارت دیگر قیمت سوخت در روسیه با قیمت آن در سایر نقاط اروپا برابر شده درحالی كه درآمد آن بسیار كمتر از سایر كشورهاست. در سال‌های اخیر مردم روسیه از دولت انتظار داشتند تا از طریق اقدامات اجرایی، فشار وارد بر بازار سوخت را كاهش دهد، اما ابزار قانونی اثبات این ادعا كافی نبودند.
در حقیقت، قیمت بالای نفت، توسعه اقتصادی در برخی مناطق را محدود ساخته و به بازار مصرف ضربه می‌زند و به مردم اجازه خرید سوخت را نمی‌دهد.
افزایش مداوم قیمت بنزین و بی‌اعتنایی دولت روسیه به این مساله گواهی بر این است كه مردم روسیه باید هزینه هنگفتی برای بنزین بپردازند و امید چندانی به كاهش قیمت آن نداشته باشند.

ترجمه: پوپك محبعلی

منبع : روزنامه هم‌میهن