تأملی بر مفهوم «کیفیت دموکراسی»

اندیشمندان و عامه مردم همواره در تحلیل نهایی از اوضاع سیاسی كشور به دنبال پاره ای از باورها درباره واژه دموكراسی بوده اند.
عالمان علوم سیاسی تعاریف خاص خود را از دموكراسی دارند و به همان نسبت دولتمردان معیارهای متفاوت را ملاك دموكراسی می دانند.
این تفاوت ارزیابی ها درباره دموكراسی نشان می دهد كه افراد متناسب با معیارهای مطلوب و مورد علاقه خود و نه براساس معیارهای تجربی و عینی معتقد به اعمال دموكراسی هستند.
تعریف حاكمان از دموكراسی در این راستا بسیار مغالطه آمیزتر است. بیشتر سردمداران و حكام سیاسی در اكثر كشورها از طبقات مختلف جامعه بوده اند كه در میان آن ها عالمان علوم سیاسی كمتر به چشم می خورند.
به باور اندیشمندان به همان اندازه كه در تعریف سیاست ابهام و تفاوت نظر وجود دارد درباره واژه هایی چون دموكراسی و آزادی نیز می توان قایل به برخی تفاوت ها بود.
● در ایالات متحده گفتمان مسلط سیاسی با اتكا به واژه دموكراسی تلاش می كند كشورهای دیگر را مقهور خود كند. اما دموكراسی واقعاً به چه معنا است؟
در یك كشور آفریقایی ممكن است شورشیان رفتار خود با مردم در نادیده گرفتن آزادی های اسامی آنان را عین دموكراسی بدانند. باور بیشتر حاكمان خودكام این است كه خط مشی ها و سیاستگذاری هایشان در راستای تأمین منافع ملی و به صلاح امنیت كشور است و از این رهگذر معتقدند كه چون مصلحت كشور را در نظر دارند دموكراسی را اعمال كرده اند.
در حكومت عراق تحت سلطه صدام حسین دوسال قبل از سرنگونی حكومت بعث توسط نیروهای ائتلاف، مردم با شركت ۹/۹۹ درصدی در انتخابات ریاست جمهوری، صدام حسین را به عنوان رییس جمهور این كشور انتخاب كردند و وی نیز گمان كرد كه این قصور حداكثری به معنای برقراری كامل دموكراسی است.
حال آن كه مردم پس از سقوط حكومت صدام شادی كنان به خیابان ها آمدند و از سرنگونی وی ابراز رضایت كردند.
در الجزایر مردم به اسلامگرایان اقبال نشان می دهند اما برخی جریان ها با ابطال آراء و به بهانه عدم صلاحیت این جریان ها مانع از به قدرت رسیدن آن ها می شوند.
در پاكستان یك ژنرال ساده دست به كودتا می زند و با ادعای فساد حكومت قبلی به سر كار می آید. وی تا مدت ها با لباس نظامی در انظار ظاهر می شود اما به مرور یاد می گیرد كه برای زیستن در جهانی كه دموكراسی حرف اول را می زند باید مقید به آداب خاص بود. عناصر مورد اشاره به مقایسه ابعاد دموكراسی و تحلیل های مورد نظر دولتمردان در این خصوص اشاره داشت.
به لحاظ روان شناختی نیز باورهای متفاوت دولتمردان از واژه دموكراسی و تعاریف خاص آن ها حائز اهمیت است. دربرخی حكومت ها دموكراسی اساساً پدیده ای غربی و بیگانه تلقی می شود و گفتمان سعی می كنند با مذمت ابعاد آن، تعاریف مورد نظر خود از این واژه را ارایه نمایند.
به لحاظ روان شناختی، شخصیت افراد تحت تأثیر عوامل متعدد از متغیرهای خاص تبعیت می كند. در مصر، تمایلات ناسیونالیستی -عربی ناصر بسیاری از ملت های عرب را به جنب و جوش درآورده بود و ناصر با اتكا به پان عربیسم محبوبیت زیادی میان ملت های عربی به دست آورده بود.
● چنین حالاتی چه باورهایی در دولتمردان ایجاد می كند؟
برای پاسخ به این ابهام برخی عالمان علوم سیاسی برای درك علمی تر واژه دموكراسی از مفهوم كیفیت دموكراسی استفاده كرده اند. به لحاظ آن كه ممكن است در برخی كشورها بنا به باورهای ایدئولوژیك دموكراسی اساساً واژه ای وارداتی و بیگانه تصور شود، عالمان علوم سیاسی با اتكا به چند اصل بنیادین معیارهای دموكراسی بودن یك حكومت را به قرار زیر برشمرده اند:
در رژیم های دموكراتیك حداقل آزادی های اساسی باید وجود داشته باشد. دربرخی حكومت ها سندیكاهای معترض برای بیان اعتراض خود نخست وزیر را با تخم مرغ های گندیده مورد اعتراض قرار می دهند و وی نیز درمی یابد كه اتخاذ برخی سیاست های اشتباه از سوی دولت نارضایتی هایی را به همراه داشته است اما بالعكس در یك حكومت آفریقایی مستبد ژنرال های كودتاچی كوچكترین اعتراض را به گونه ای دیگر پاسخ می دهند.
نهادهای غیردولتی به عنوان حدفاصل میان مردم و حكومت نقش آگاهی دهنده دارند. به واسطه فعالیت مؤثر و هدفمند یك نهاد غیردولتی است كه مردم آداب رفتار سیاسی را فرا می گیرند و درك می كنند كه حضور و مشاركت سیاسی شان از عمق، محتوا و كیفیت برخوردار است.
رسانه و وسایل ارتباط جمعی باید فارغ از ارزش گذاری به نفع گروه های خاص سكان هدایت افكار عمومی را به دست بگیرند.
اصولاً دموكراسی اشاره ای ظریف به این واقعیت است كه نه تنها حكام بلكه مردم و تمام ابزارهای شكل دهنده یك نظام از قدرت تحمل و مدارای زیاد برخوردار باشند، در برابر اشتباه عذرخواهی كنند و در پاسخ به انتقاد از سیاست مشت آهنین استفاده نكنند.
باور به دموكراسی و عمل به آن با زور و اجبار ممكن نیست. برخی قدرت های جهانی فكر می كنند كه با قدرت نظامی می توان دموكراسی برقرار كرد غافل از این كه با این عمل تنها روكش نااستواری از یك دموكراسی بر چهره یك كلیت می نشیند، دموكراسی یعنی باور عمیق قلبی به این واقعیت كه دیگری هم حق دارد به همان اندازه كه من حق دارم.

امیررضا پرحلم

منبع : روزنامه جوان