قحطی بزرگ

تاریخ ملت ها صرفاً تحولات سیاسی و اعمال و رفتار دولتمردان نیست. گاهی بلاها و آسیب های طبیعی نیز سرنوشت مردمی را تغییر داده است. زلزله، سیل، صاعقه، توفان و قحطی در زندگی بشر گاه بیشتر از تحولات سیاسی و جنگ ها تاثیرگذار بوده است. به تصویر کشیدن این وقایع نیز بخشی از تاریخ بشری را نشان می دهد. کتاب «قم در قحطی بزرگ» چنین رویکردی دارد.قحطی بزرگی که در سال ۱۲۸۸ قمری روی داد آثار ویرانگری در شهر قم باقی گذاشت. آن زمان یک نویسنده محلی با نام میرزا علی اکبر فیض رساله یی با نام وقایع سال قحط در ۱۲۸۸ نگاشت که نسخه یی از آن در کتابخانه آیت الله مرعشی نگهداری می شود. آقای گرنی مقاله یی درباره این رساله در گنجینه شهاب (۳؛ ۲۰۰ - ۱۳۱) نوشتند که اندکی مبسوط تر در این کتاب درج شده است.
پس از درج این پژوهش در بخش نخست کتاب، متن رساله مزبور تصحیح و به عنوان بخش دوم در این کتاب آمده است. بخش اول کتاب از آقای گرنی و بخش دوم کار مشترک آقای جان گرنی و دکتر صفت گل است. ضمائم چهار و پنج کتاب نیز از دکتر صفت گل است.یکی از پدیده های این قحطی موضوع آدمخوری است. در واقع گرسنگی به حدی فشار آورده بود که در یک واقعه، وقتی فرزندی از فرزندان یک خانواده مرد، بقیه گوشت او را خوردند. از اصل واقعه چنین معلوم است که این بخش ماجرا مربوط به یک خانواده بوده است که در یک قلعه قدیمی زندگی کرده و از دیگران دور بوده اند.
مرور بر بخش های دیگر رساله نشان می دهد خوردن گوشت اموات تازه در گوشه و کنار وجود داشته است. فیض نقل می کند؛ حاجی سیدمحمود در منزل عباسقلی خان حاکم می گفت؛ اکنون اغلب امواتی که از محله های پایین شهر می آورند پستان زن ها بریده بعضی که گوشت در بدن دارند گوشت ران و سایر اعضای ایشان را جدا کرده برده خورده اند. این پژوهش یک کار منحصر به فرد درباره یک پدیده اجتماعی است که نظایر آن در تاریخ ایران و بسیاری از کشورها فراوان روی داده اما هیچ گاه به دقت مورد بررسی قرار نگرفته است.
این قحطسالی که در تاریخ ایران بسیار معروف است در اکثر نقاط کشور حادث شده بود که حتی بسیاری از پیران امروز داستان هایی از آن را از زبان جد یا جده خود به یاد دارند.در همه نقاط کشور نیز فجایعی نظیر فجایع قم روی داده است، ولی ماجرای قم توسط یکی از باسوادان قم نوشته شده است.

منبع : روزنامه اعتماد