مسافرت‌نامه کرمان و بلوچستان (بلوک گردشی به مدت سه ماهه) 21 جمادی‌الثانیه تا 25 رمضان 1311 قمری

نویسنده : فرمانفرما - عبدالحسین‌میرزا
به اهتمام : افشار - ایرج
محل نشر : تهران
تاریخ نشر : ۱۳۸۳/۰۹/۱۷
رده دیویی : ۹۵۵.۷۲
قطع : وزیری
جلد : گالینگر
تعداد صفحه : ۵۲۸
نوع اثر : تالیف
زبان کتاب : فارسی
شماره کنگره : DSR۲۱۱۵/ر۵۳ف۴
نوبت چاپ : ۱
تیراژ : ۲۲۰۰
شابک : ۹۶۴-۳۳۱-۲۱۴-۳

این کتاب شرح مسافرت 'عبدالحسین میرزا فرمانفرما' به کرمان و بلوچستان, به منظور 'بلوک گردشی' به مدت سه ماه در سال 1311 هـ ق است که از روی تنها نسخه خطی موجود در کتابخانه ملی اتریش, تصحیح و چاپ شده است. عبدالحسین میرزا, پسر دوم فیروز میرزا نصرت الدوله و از نوادگان عباس میرزا بود که سه نوبت به والیگری کرمان و بلوچستان منصوب شد (1309 تا 1311, 1312 تا 1314 و 1324). این مسافرت‌نامه حاصل بازدید فرمانفرما و گروه همراه او از مناطق کرمان و بلوچستان در آخرین ماه‌های نخستین مرحله والیگری عبدالحسین میرزا است. از مزایای کتاب, توصیف مشخصات جغرافیایی, شرح راه‌ها و منازل, اسامی آبادی‌ها, گذرگاه‌ها, طایفه‌ها, محصولات, سرشماری نفوس خانوارها و نام کدخدایان و کلانتران و ریش‌سفیدان و ضابطان و مباشران است. بخشی از مطالب مسافرت نامه, به مسائل نظامی اختصاص دارد مانند توصیف و وضع قلعه‌های بم, بمپور, فهرج یا ناصریه, نصرت آباد و ذکر وضع خزاین اسلحه قلعه بم به جزئیات, و معرفی محل‌هایی که عبور دادن توپ از آنجاها موانع دارد. از دیگر خصایص مسافرت نامه فرمانفرما ضبط و ثبت اطلاعات محلی است مانند این که کجا معدن هست, چه کسانی ارباب حرف و صنایع و اعیان و علمای هرآبادی معتبر بوده‌اند, مقدار آب و نوع محصول, تعداد قنوات و وضع کشت و طرز گاوبندی و تعداد جمعیت آن مکان‌ها چه بوده است‌؛ از آمدن برف در بم یاد کرده است, نام گیاهان بیابانی که چارپایان می‌خورند و درختان میوه از قبیل هلوی کاردی, پستی و بلندی راه‌ها و بیابان‌ها مانند وضع ریگ از دقایق مسطورات این مسافرت نامه است. در پایان کتاب تعدادی نقشه, عکس, فهرست منایع دست اول برای بلوچستان, فهرست‌های اسامی اشخاص, مکان‌ها, اصطلاحات و فهرست مطالب آمده است.