دریانوردان صحرا

● مورچه ها راه خود را با قدم شمار می یابند
اگر انجمن سلطنتی برای جلوگیری از آزار و اذیت به مورچه ها وجود می داشت، «ماتیاس ویتلینگر» از دانشگاه اولم، آلمان احتمالا در راس فهرست انزجار قرار می گرفت. دلیل آن نیز این است كه دكتر «ویتلینگر» و هم گروهی هایش، همچنان كه در شماره این هفته مجله ساینس آمده است، برای انجام آزمایش خود پای مورچه ها را قطع كردند. این تنها كاری نبود كه آنها انجام دادند. آنها به پای مورچه ها چوب بسته و مجبورشان كردند روی چوب ها راه بروند.
مورچه هایی كه در بیابان صحرا (Cataglyphis fortis) زندگی می كنند، هیچ وقت گم نمی شوند. آنها برای پیدا كردن غذا مجبورند فواصل بسیار طولانی را در محیط خشك و شنی صحرا حركت كنند. اینكه آنها چگونه مسیر بازگشت خود به خانه را پیدا می كنند برای سالیان سال به صورت یك راز باقی مانده بود. مورچه هایی كه در مناطق معتدله زندگی می كنند معمولا با ترشح مواد شیمیایی مسیر حركت خود را علامت گذاری كرده و به راحتی راه بازگشت به خانه را پیدا می كنند. اما این مسئله در مورد مورچه های صحرا صادق نیست. مورچه های Cataglyphis همانند زنبورهای عسل و دریانوردان قدیمی، به كمك خورشید مسیر خود را پیدا می كنند، بنابراین آنها مسیر كلی حركت خود را می دانند. اما همانند دریانوردان قدیمی كه عرض جغرافیایی را می دانند اما طول جغرافیایی را نمی دانند محاسبات خورشیدی نمی تواند زمان و مكان توقف آنها را معلوم كند.
یك فرضیه قدیمی می گوید: مورچه های بیابانی دارای قدم شمارهای درونی هستند.
به عبارتی، آنها تعداد قدم هایی را كه تا رسیدن به غذا طی می كنند شمرده و در راه بازگشت نیز همین تعداد را می شمرند تا به خانه برسند. درواقع، با شمردن آخرین قدم، مورچه در خانه خواهد بود. دكتر «ویتلینگر» برای اثبات این فرضیه، مورچه هایی را از بیابان جمع آوری و آنها را آموزش داد تا از طریق یك كانال ۱۰ متری از لانه هایشان به سمت منبع غذا حركت كنند. هنگامی كه مورچه ها به منبع غذا رسیده و آن را به دهان گرفتند، «ویتلینگر» آنها را از روی زمین برداشته و آنها را داخل كانال دیگری كه نهایتا به لانه شان منتهی می شد، قرار داد. در مسیر بازگشت، مورچه ها رفتار ویژه ای را از خود در جست وجوی لانه به نمایش گذاشتند بدین ترتیب كه پس از طی ۱۰ متر، زمین را به ۴ قسمت كرده و راه ورود به خانه را جست وجو كردند.
در این مرحله، آزمایش شروع شد. پس از آنكه مورچه ها به منبع غذا رسیدند، پژوهشگران آنها را از روی زمین برداشته و قسمت انتهایی پاهایشان را قطع كردند. هدف دكتر «ویتلینگر» از این كار كوتاه كردن طول قدم آنها بود. در مرحله بعد، به قسمت انتهایی پای تعدادی از مورچه ها چوب بسته شد و هر دو گروه مجددا در كنار منبع غذایی قرار گرفتند. مورچه ها پس از زمان كوتاهی شروع به حركت به سمت خانه كردند.
اما دو گروه، متفاوت از مورچه های معمولی عمل كردند. مورچه هایی كه چوب به پایشان بسته شده بود پس از طی ۵ متر و مورچه هایی كه تنها طول قدم هایشان كوتاه شده بود پس از طی ۶ متر راه ورود به خانه را جست وجو كردند. به اعتقاد «ویتلینگر»، فرضیه وجود قدم شمار در مورچه های صحرایی صحت داشته و آنها به كمك گام های بلندی كه برمی دارند، فاصله خود را از لانه اندازه گیری می كنند. در پایان، دكتر «ویتلینگر» هر دو گروه مورچه را به لانه شان بازگرداند. پس از چند روز مورچه ها از لانه بیرون آمده و دوباره قادر بودند به راحتی حركت كرده، به جست وجوی غذا بپردازند و مهم تر از همه با وضعیت موجود سازگار شده و توانستند فاصله خود را از لانه به درستی اندازه گیری كنند.

www.economist.com
بیورن كری
ترجمه: زینب همتی

منبع : روزنامه شرق