نصرالله انتظام وزیری

نصرالله انتظام وزیری فرزند میرزا محمدخان انتظام‏السلطنه در سال ۱۲۷۸ شمسی در تهران متولد شد و پس از انجام تحصیلات متوسطه در دبیرستان ایران و آلمان وارد مدرسه حقوق و علوم سیاسی گردید. پس از اخذ دانشنامه لیسانس در رشته حقوق در سال ۱۲۹۸ به استخدام وزارت امور خارجه درآمد و در مدت ۸ سالی که در این وزارتخانه به کار اشتغال داشت مشاغل مهمی از جمله نایب دومی سفارت ایران در پاریس و ورشو لهستان، نایب سفارت لندن و برن، ریاست اداره سوم سیاسی و ریاست اداره عهود و جامعه ملل را طی کرد.
در دهم مرداد ۱۳۱۱ پس از لغو قرارداد دارسی، دولت انگلستان شکایت خود را از لغو قرارداد مذکور تسلیم دبیرخانه جامعه ملل نمود. روز نهم دی ماه ۱۳۱۲ هیئت اعزامی ایران به ریاست علی‏اکبر داور وزیر دادگستری در جلسات شورای جامعه ملل به شکایت دولت انگلیس پاسخ داد و دفاع نمود.
در این ماموریت نقش نصرالله انتظام سنگین بود زیرا طبق قوانین موجود او بایستی لایحه دفاعیه را تهیه می‏نمود. انتظام لایحه‏ای مستند تهیه کرد و داور به استناد آن پاسخ وزیر امور خارجه انگلیس را داد. پس از پایان این مأموریت، انتظام به ایران بازگشت و در سال ۱۳۱۲ نایب اول سفارت ایران در لندن شد و یک سال بعد با همان سمت به سویس رفت و سرانجام کاردار سفارت ایران در سویس گردید و در سال ۱۳۱۷ به تهران بازگشت و رئیس اداره سوم سیاسی شد. در سال ۱۳۱۸ رضاشاه از متین دفتری نخست‏وزیر وقت و مظفر اعلم وزیر امور خارجه درخواست معرفی یکی از مأمورین وزارت امور خارجه را برای ریاست تشریفات خارجی دربار نمود که از میان لیست ده نفری ارائه شده، نصرالله انتظام انتخاب شد. یکی از علل اصلی این انتخاب تسلط انتظام به زبان آلمانی بود و رضاشاه در این اندیشه بود که برنده جنگ، آلمان هیتلری خواهد بود.
انتظام در طول شهریور ۱۳۲۰ در سمت ریاست تشریفات خارجی دربار و تسلط بر زبانهای فرانسه، انگلیسی و آلمانی، نقش مترجم را در ارسال و دریافت تلگرافهای مهم خارجی ایفا نمود.
پس از سقوط رضاشاه و تحولات سیاسی ناشی از حضور متفقین در ایران، انتظام در سطوح بالاتر مسائل سیاسی کشور قرارگرفت. مشاغلی که در طول دوران جنگ دوم جهانی برعهده وی قرار گرفت عبارت است از: وزیر بهداری در کابینه قوام، وزیر پست و تلگراف و تلفن در کابینه دوم سهیلی، وزیر راه در کابینه سوم سهیلی و کابینه مرتضی‏قلی بیات و وزیر امور خارجه در کابینه بیات. انتظام در سال ۱۳۲۴ از پست وزارت امور خارجه استعفا داد و به عنوان عضو هیئت ایرانی در کنفرانس سانفرانسیسکو عازم امریکا شد. در این کنفرانس کمیسیون تدوین مقررات اجرای منشور سازمان ملل تشکیل و به مجمع عمومی سازمان ارائه شد. نخستین مجمع عمومی در سال ۱۳۲۵ در لندن تشکیل گردید و انتظام به عنوان عضو هیئت نمایندگی ایران که ریاست آن با حسن تقی‏زاده سفیر ایران در لندن بود، در مجمع عمومی شرکت کرد.
در شهریور ۱۳۲۹ به سمت رئیس هیئت نمایندگی ایران در سازمان ملل برگزیده و در همان سال از طرف دولت ایران به سمت سفیرکبیر در واشنگتن انتخاب گردید، ولی پس از دو سال دکتر مصدق وی را به تهران احضار کرد و اللهیار صالح را به امریکا فرستاد. صالح روز ۲۹ مرداد ۱۳۳۲ از سفارت ایران در واشنگتن استعفا نمود و دولت زاهدی مجدداً نصرالله انتظام را به سمت سفیرکبیری در امریکا برگزید و قریب چهار سال در آن مأموریت به سر برد.
انتظام در سال ۱۳۳۸ به عنوان وزیر مشاور در کابینه اسدالله علم انتخاب شد ولی مدت آن کوتاه بود، سپس به عنوان سفیر ایران در فرانسه انتخاب و راهی پاریس گردید. پس از بازگشت از پاریس بازنشسته شد ولی تا پایان سلطنت پهلوی در زمره افراد متنفذ سیاسی کشور قرار داشت و در جریان برگزاری نخستین کنگره عمومی حزب رستاخیز به عنوان رئیس کنگره برگزیده شد. انتظام فراماسون هم بود و در لژهای « مهر» و « وفا» عضویت داشت.
نکته شایان ذکر، نقش انتظام در کودتای ۲۸ مرداد ۱۳۳۲ بود وی زمانی که می‏بایست به عنوان سفیر ایران حافظ منافع مردم و وطن باشد در ارتباط کامل با جاسوسان بیگانه بود.
در قضیه شناسایی دولت اسرائیل، به نقل از دکتر قاسم غنی : « انتظام پول هنگفتی از یهودیان گرفت تا زمینه شناسایی دولت اسرائیل از طرف ایران به عمل آمد. زیرا یهودیان این مسئله را که یک دولت مسلمان آنها را به رسمیت بشناسد، ضروری می‏شمردند.»
انتظام پس از پیروزی انقلاب اسلامی مدتی در بازداشت به سر برد، سپس آزاد شد و سرانجام در سال ۱۳۶۰ در تهران درگذشت.

فرزانه بابائی

منبع : موسسه مطالعات تاریخ معاصر ایران