پیشینه تاریخی

بلوچستان نیز از مناطق عشایرنشین كشور است كه مناسبات اجتماعی مبتنی بر نظام ایلی آن همچنان دوام یافته است. پیشینه تاریخی برخی از طوایف مهم عشایر بلوچستان به شرح زیر است :
طایفه شه بخش (اسماعیل‌زایی) : سرزمین كنونی طایفه شه بخش كه شامل نواحی شورو، گلوگاه، گورین، گرگ و حیدرآباد است، در گذشته به طایفه سنجرانی و سرگلزایی تعلق داشته است.
طایفه شه بخش بعد از مهاجرت طوایف سرگلزایی و سنجرانی به سیستان و افغانستان، جا و مقام آنان را گرفته و به تدریج نفوذ و قدرتی یافتند، به همین دلیل حكومت مركزی سرپرستی كلیه عشایر ساكن در سر حد (از خاش تا نصرت‌آباد) را به سردار بلگاگ و پسرش جه هل سپرده بود. در زمان ریاست این شخص، طایفه اسماعیل‌زایی رابطه حسنه‌ای را با دولت مركزی برقرار كرد. به همین دلیل مردم این طایفه از پرداخت مالیات سرانه نیز معاف شدند.
در سال 1310 شمسی طوایف گمشادزایی،‌ یار احمدزایی (شهنوزای) و اسماعیل‌زایی بر علیه قوای اشغالگر انگلیس كه از سال 1295 در بلوچستان حضور داشتند، متحد شدند. قشون انگلیس نمی‌‌توانست با این اتحادیه مقابله كند. بنابراین وانمود كرد كه این اتحاد، طغیانی بر علیه دولت مركزی ایران است. دولت وقت ایران به بلوچستان لشكر كشید و ضمن سركوب طوایف مذكور، سردار جمعه خان اسماعیل‌زایی و طایفه‌اش را به استان فارس تبعید كرد. تبعیدیان برای مدت مدیدی در آن استان تحت نظر قرار گرفتند. پس از مدتی طوایف اسماعیل‌زایی و دو طایفه دیگر مورد عفو قرار گرفته و به شه بخش و شهنوازی ملقب شدند.
طایفه ریگی : این طایفه یكی از بزرگترین طوایف بلوچ است. مردم طایفه ریگی در اصل «زهروزئی» می‌باشند و در هنگام اقامت در پاكستان در زمینی ریگزار به سر می‌بردند. از این رو به ریگی معروف هستند. آنان برای پیدا كردن مراتع بهتر به ناحیه سر حد بلوچستان كوچ كرده و ساكن شده‌اند.
طایفه شه نوازی (یار احمدزایی) : طایفه شه‌نوازی از طوایف مهم منطقه بلوچستان است كه در گذشته بر علیه حكومت مركزی و قوای اشغالگر انگلیس مكرراً شورش كرده است. در سال 1877 میلادی 1266 (شمسی) ابوالفتح خان ترك مأمور تسخیر بلوچستان شد. وی یك سال بعد با طایفه یار احمد‌زایی جنگ نمود و آنان را شكست داد. در اواخر سال 1897 میلادی مجدداً مردم طایفه یار احمدزایی بر علیه عمال انگلیس قیام كردند.
طایفه گمشادزایی : از طوایف شهستان سراوان است كه به رشادت و شجاعت معروف هستند. جد بزرگ گمشاد‌زایی، گمشاد نامی از چاه غیب (در بلوچستان پاكستان) به حوالی كوه سپید و مور پیش كوچ كرده است. مردم این طایفه سال‌ها با قوای متجاوز و اشغالگر انگلیسی جنگ كرده و از سرزمین خود دفاع نموده‌‌اند.
طایفه بزرگ‌زاده : مردم این طایفه در پیرامون سراوان بخش سرباز سكونت دارند. بزرگ‌زاده‌ها اصلاً كرد می‌باشند كه از خراسان به بلوچستان كوچ كرده‌اند. پس از استیلای طایفه باركزایی، نفوذ آنان در منطقه سراوان كاهش یافت.
طایفه شیرانی (شیران‌زایی) : از طوایف چاه بهار است كه در آغاز تابع حكومت قصرقند و در قلمرو طایفه بلیده‌ای زندگی می‌‌كردند.
طایفه مباركی : بنا به روایت محلی، میر مبارك و برادرش بركت خان از عشایر كرمان و فارس بودند كه در اواخر دوران صفوی در جنگ‌های آن منطقه شكست خوردند و بركت خان نیز كشته شد. از این رو میر مبارك با یكصد خانوار از نزدیكانش به این منطقه كوچ كرد. وی تا اوایل سلطنت نادرشاه زنده بود و بنا به روایتی، نادرشاه در حمله به هند، هنگام عبور از این منطقه، یكی از دختران میر مبارك را به زنی گرفت. در واقع میر بلوك بكی از تبعیدیان یا پناهندگان دوران صفویه بود كه با ایجاد رابطه خویشاوندی با طوایف دیگر منطقه، به تدریج به طایفه مستقلی تبدیل شده است.
طایفه لاشاری : مردم لاشار از گذشته‌های بسیار دور در بلوچستان ساكن بوده‌اند، زیرا نام و نشان آنان در تاریخ بلوچستان قید شده است و میر قنبر جد مردم طایفه لاشاری خواهرزاده میر مبارك جد مردم مباركی بوده است. در سال 1336 شمسی «دادشاه» با اتفاق برادران و همراهانش به اتومبیل رؤسای امریكایی «اصل چهار» حمله بردند و در جریان حمله «كوی كارل» رئیس اصل چهار كرمان «ویلسن» و مهندس شمسی نامی را به قتل رساندند. پس از این واقعه دولت قوای سنگینی از ارتش، ژاندارمری و چریك‌های محلی را به مدت دو سال مأموری تعقیب دادشاه نمود و بالاخره در اثر فشار دولت سردار مهیم خان میر لاشاری رئیس طایفه لاشاری مأمور دستگیری دادشاه شد و سرانجام در سال 1338 شمسی دادشاه توسط مهیم خان كشته شد و در همان هنگام سردار مهیم خان نیز به دست محمدشاه برادر دادشاه به قتل رسید.