اطلاعات اقتصادی خانوارها

شاید برای اولین بار است که یکی از طرح های اقتصادی دولت نهم با تایید بانک جهانی مواجه می شود. بانک جهانی عقیده دارد روش جمع آوری اطلاعات خانوارها از طریق پرسش از خانوارها جامع ترین و دقیق ترین روش برای تشخیص افراد کم درآمد از ثروتمند در طرح هدفمند کردن یارانه ها است. همچنین بانک جهانی می گوید پرداخت نقدی یارانه به اقشار کم درآمد و فقیر یکی از جایگزین های مناسب برای پرداخت یارانه های حساب نشده و عمومی در کشورهای در حال توسعه است. دولت احمدی نژاد می تواند خشنود باشد که چنین تاییدیه یی از یک نهاد اقتصادی بین المللی گرفته است. چه اینکه یک تجربه منفی هم در این روش وجود دارد؛ مصر.
بنا به اعلام بانک جهانی عدم دسترسی به اطلاعات اقتصادی دقیق خانوارها باعث شکست برنامه های دولت مصر در این بخش شده است.
ضعف بزرگ نظام پرداخت یارانه مواد غذایی مصر، اقلام بسیار زیادی است که از سوی دولت مصر مشمول یارانه شناخته شده اند. مساله دیگری که باعث شکست برنامه های پرداخت یارانه در مصر شده، عدم دستیابی به اطلاعات اقتصادی خانوارهای این کشور است. نکته این است که بدون دستیابی به اطلاعات شفاف و دقیق، اجرای دقیق برنامه های اقتصادی امکان پذیر نیست. بانک جهانی در عین حال نسبت به هرگونه شتابزدگی در طرح هدفمند کردن یارانه ها هشدار داده است؛ «پرداخت نقدی و هدفمند یارانه ها به سال ها تلاش و نظارت دقیق نیاز دارد.
با حذف یکباره یارانه ها علاوه بر اینکه ممکن است در تشخیص افراد فقیر از غیرفقیر اشتباهات فاحشی صورت گیرد،انجام یکباره این کار هم ممکن است دولت را با چالش ها و مقاومت های سیاسی زیاد روبه رو کند.» این شتابزدگی در طرحی که این روزها در حال اجراست، مشاهده می شود. مدد رئیس مرکز آمار ایران که وظیفه جمع آوری این اطلاعات را عهده دار است، در این باره می گوید؛ «قرار بود تا زمانی که رئیس جمهور طرح تحول اقتصادی را مطرح نکرده ما این موضوع را علنی نکنیم، بلافاصله پس از طرح این مطلب ما اقدام به هماهنگی با صدا و سیما و اطلاع رسانی های لازم در این خصوص کردیم. سعی ما این است که از طریق مطبوعات، صدا و سیما و ائمه جمعه و جماعت، مردم را در سطح شهرها و روستا نسبت به این طرح توجیه کنیم.» جمع آوری اطلاعات اقتصادی خانوارها بخشی از طرح تحول اقتصادی است. بخشی از این طرح، حذف پرداخت یارانه و پرداخت آن به صورت نقدی است. برخی کارشناسان اقتصادی انتقاداتی به این طرح وارد کرده اند. به عقیده این گروه از اقتصاددانان، نقدی کردن یارانه ها بدون تغییر در سایر بخش های اقتصاد زیانبار است و می تواند عواقب جبران ناپذیری به دنبال داشته باشد.
بنا به پیش بینی بانک جهانی تنها حذف یارانه انرژی و پرداخت مستقیم آن می تواند ۳۰ درصد تورم را افزایش دهد. همه اینها بسیاری از کارشناسان اقتصادی و اجتماعی و صاحبنظران را وادار می کند عقیده داشته باشند طرح جمع آوری اطلاعات اقتصادی خانوار در ایران با موفقیت مواجه نباشد. به عنوان مثال مسعود پزشکیان رئیس مجمع نمایندگان آذربایجان شرقی در مجلس گفته است؛ «طرح تحول اقتصادی که توسط دولت قرار است به صورت همزمان در سراسر کشور اجرا شود، باید قبلاً به صورت آزمایشی در برخی از استان ها و شهرها امتحان خود را پس می داد. باید مشخص شود این طرح براساس کدام معیار و الگوهای علمی و عملی است و آیا در کشورهایی اجرا شده و نتایج آن چه بوده است؟ من با دیدگاه علمی به قضیه نگاه می کنم. در این راستا طرح تحول اقتصادی را با هیچ روشی نمی توانم تحلیل کنم.» همچنین دکتر مسعود نیلی اقتصاددان درباره این طرح چنین می گوید؛ «اهمیت اطلاعاتی که دولت از خوداظهاری مردم جمع آوری می کند، در کیفیت آنهاست.
هر چقدر این اطلاعات مخدوش باشد، کاربرد آنها هم مخدوش است. اینکه مردم تنها منبع برای آمارگیری هستند، کیفیت نتایج را پایین می آورد.» به عقیده او و بسیاری دیگر، در حالت طبیعی مردم آماری غلط به آمارگیران ارائه می دهند. هرچند وزیر تازه به مسند نشسته اقتصاد می گوید اصل بر صحت و صداقت است؛ «در بررسی فرم اطلاعات اقتصادی خانوار که توسط مردم تکمیل و ارائه می شود، ما به صحت اطلاعاتی که مردم می دهند، اعتقاد داریم و اصل را بر صحت اطلاعات مندرج مردم در فرم های اطلاعات اقتصادی خانوار می گذاریم.» این در حالی است که نیلی می گوید در آمار درآمد خانوارها که مرکز آمار ایران هر ساله جمع آوری می کند و صرفاً هم کاربرد پژوهشی و دانشگاهی دارد، به وضوح مشخص است که اطلاعات درستی از درآمد و هزینه خانوارها دیده نمی شود؛ «در این آمارگیری همیشه مشخص می شود که در ۸۰ درصد خانوارها درآمد از هزینه کمتر است. همه می دانند درآمد اظهارشده کاملاً پایین تر از واقعیت است. اینجا که اصلاً بحث دادن پول به مردم است، مشخص است که آماری خلاف واقع به دست می آید.» او همچنین می گوید خانواده ها حتی ناخواسته اشتباهاتی در ارائه اطلاعات شان دارند؛ «یکی دیگر از خطاها، محاسباتی است.
از مردم خواسته شده متوسط درآمد سه ماه گذشته را بنویسند. این متوسط گیری برای خودش دردسری است.
همچنین برآوردهای مردم از مایملک شان هم دقیق نیست.» اما به گفته نیلی دولت می توانست از آمار موجود در وزارتخانه ها و نهادهای زیرمجموعه اش برای دادن یارانه مستقیم به دهک های پایین جامعه استفاده کند؛ «کاملاً مشخص است قشر روستایی ما مشمول کمک های یارانه یی مستقیم می شود. دولت آمار درآمد همه کارمندانش را دارد. اطلاعات ۹۰ درصد از کارگران شاغل در کارگاه های مشمول قانون کار در تامین اجتماعی موجود است. بهزیستی و کمیته امداد هم اطلاعات مختلفی دارند. تنها می ماند بخش کوچکی از جامعه که اطلاعی از آنها وجود ندارد. برای این بخش هم دولت می توانست خطی از درآمد را مشخص کند و از آن قشر بخواهد که فرم پر کنند. حتی می توانست برای خطاهای آماری هم جریمه یا هزینه یی قرار دهد اما هیچ کدام از این اتفاقات نیفتاد.» به هر حال مردم در حال پر کردن فرم های اطلاعات اقتصادی خانوار هستند. هرچند هنوز مشخص نیست که قرار است ماهانه چقدر از دولت پول بگیرند. حتی وزیر اقتصاد هم در این باره چیزی نمی داند؛ «رقم یارانه به روش های محاسبه باز می گردد. اجازه دهید با طراحی روش هایی که به طور تفصیلی انجام شد، رقم را طراحی کنیم. روش های محاسبه پرداخت نقدی یارانه به طور کامل انجام نشده است.»

امید کریمی

منبع : روزنامه اعتماد