مشهد مقدس

● استان خراسان – شهرستان مشهد
در سال ۲۰۲ ه.ق. پس از شهادت و دفن حضرت رضا (ع)، در محلی از توابع توس به نام سَناباد که به همین مناسبت نیز آنجا را مشهد رضا نامیدند، هستهء اصلی شهر مشهد کنونی پدید آمد.
سلطان محمود غزنوی بقعه ای بر روی مرقد بنا کرد. در قرن هفتم ه. که شهر توس به دست مغول ها ویران شد، جمعیت آن سامان رو به سوی مشهد آوردند و به تدریج بر وسعت و آبادانی این شهر افزودند. شهر مشهد که در آغاز بقعه ای در آبادی سناباد نوقان بود، به تدریج توسعه یافت .
ناحیه توس ابتدا مسکن اقوام غیر آریایی بود، در داستان های ملی ایران، بنای اصلی شهر توس را به جمشید و تجدید بنای آن را به توس، پهلوان و سپهسالار ایران، نسبت می دهند. این شهر در زمان ساسانیان وجود داشته است. قسمتی از شهر توس در زمان خلافت عثمان توسط اعراب فتح شد و ضمیمه سرزمین های قلمرو اسلام در دوه عمر گردید. از سال ۴۲۱ ه.ق. سلاجقه به تدریج در شهرهای مهم خراسان نفوذ کردند تا آنکه ملکشاه سلجوقی در سال ۴۶۵ ه.ق. توس را به عنوان تیول در اختیار خواجه نظام الملک توسی وزیر خود گذاشت. در سال ۵۴۸ ه.ق. قبیله غُز پس از غلبه بر سلطان سنجر سلجوقی، شهرهای بزرگ خراسان از جمله توس را متصرف شد. جدایی مناطق و شهرهای نواحی شمالی و شرقی خراسان در طی دو قرن گذشته نه تنها همبستگی قومی و فرهنگی را کاهش نداد، بلگه پس از فروپاشی اتحاد شوروی آشکار گردید که پیوندهای فرهنگی مستحکمی میان مردم خراسان بزرگ وجود دارد و علقه های فراوانی مردم این نواحی را به هم نزدیک می کند.
ویرانه هایی که از توس قدیم در کنار توس جدید باقی مانده حکایت از قتل و غارت های بی شماری دارد که بر این شهر گذشته است. شهر توس در زمره نخستین شهرهایی بود که در معرض هجوم خانمانسوز مغول قرار گرفت و عرصه آن لگدمال سپاهیان تولوی پسر چنگیزخان گردید و مانند دیگر شهرهای خراسان به ویرانه ای تبدیل شد.
● اشعار شهید بلخی گویای وقایعی است که بر این شهر رفته :
دوشم گذر افتاد به ویرانهء توس
دیدم جغدی، نشسته جای طاووس !
گفتم چه خبر داری از این ویرانه ؟
گفتا خبر این است که افسوس، افسوس
توس، به دلیل موقعیت خاص و حساسش در عصر فترت و در دوره حدفاصل ایلخانان و تیموریان بارها میان زورمداران حاکمان وقت دست به دست شد تا آنکه در سال ۷۹۱ ه. بعد از شورشی که موفقیتی نداشت مردم آن قتل عام و قریب به ده هزار نفر کشته شدند و در پای دروازه های شهر، بر حسب معمول آن دوره برج هایی از کله کشتگان !! ایجاد شد.
در سال ۸۰۷ ه. شاهرخ میرزا فرزند امیرتیمور به سلطنت رسید. در زمان وی در شهر توس آبادانی و سازندگی گسترش یافت. اهمیت فوق العاده ای که مشهد از عصر شاهرخ به بعد یافت و توجه سلاطین تیموری مخصوصاً بایسنقر میرزا به مشهد و روضه مبارکه موجب کم رنگ شدن نام و شهر توس شد. به گونه ای که از نیمه دوم قرن نهم ه. دیگر در متون و تواریخ نامی از توس برده نمی شود و اگر گاهی سخنی از آن به میان آمده به عنوان یکی از توابع مشهد معرفی گردیده است. چون توس بعد از قرن نهم ه. دیگر روی آبادانی ندید باقیمانده اهالی آن به مشهد کوچ کردند و حصاری که در عهد شاهرخ میرزا در پیرامون بیتوتات حرم احداث شده بود ماءمنی برای توسیان مهاجر شد تا در آنجا اقامت کنند.
از توس قدیم جز ویرانه، چیزی بر جای نمانده است و توس جدید نیز به دلیل قرار گرفتن آرامگاه فردوسی شاعر پارسی گوی ایران زمین در آن از اهمیت و اعتباری خاص برخوردار است.
به هر حال، تاریخ مشهد کنونی با تاریخ شهر توس قدیمی پیوند ناگسستنی دارد و تحولات قرون متاخر آن در پرتو بارگاه مشهد الرضا بار تاریخی و دینی دو چندان یافته و اینک این شهر را به یکی از قطب های زیارتگاهی شیعیان جهان بدل ساخته است.
مشهد کنونی، شهری بزرگ، آباد و صاحب نام در میان شهرهای بزرگ ایران و بلاد اسلامی است.
● جنگل ها و بیشه های مشهد :
ـ جنگل های پسته خواجه سرخس
ـ " " باغ کشمیر و بریلی
ـ " " رحیم آباد فریمان
ـ " " پس خوری فریمان
● تفرجگاه کوه سنگی:
مشهورترین و زیباترین گردشگاه کنار شهر مشهد دو تپه کنار هم به نام کوه سنگی است که در دامنه کوه های جنوبی مشهد قرار دارد.
در قسمت جلو این دو تپه در بیست سال اخیر عمارتی ییلاقی و استخر بزرگی ساخته اند که با گلکاری های زیبا تزیین شده منظره این عمارت با دو تپه پشت آن و درختکاری ها و گلکاری های کوه سنگی از نظر زیبایی منظره هتل رامسر را به یاد می آورد.
استخر کوه سنگی به طول ۱۰۰ و عرض ۶۰ متر و دارای عمق های مختلف است که از آب قنات های گناباد پر می شود و آب آن از بلندی کوه سنگی به سوی شهر سرازیر می گردد. در مسیر این آب، بلوار بزرگ و بسیار با صفایی احداث شده که با چهار پیاده رو و سواره رو به عرض ۱۸ متر به جاده مشهد – کوه سنگی اتصال می یابد. درختان در هشت صف منظم قد برافراشته و سر به هم آورده اند و منظره ای را ساخته اند که فوق العاده زیباست و به دالان بهشت نیز معروف شده است.
● اخلمد
یکی دیگر از گردشگاه های طبیعی حومه مشهد، اخلمد است. این تفرجگاه در ۸۴ کیلومتری جنوب غربی شهر مشهد قرار گرفته است.
روستای اخلمد پوشیده از باغ های درختان میوه است که به طراوت آن صد چندان افزوده است. میوه درختان سیب و گلابی این ناحیه شهرت بسیاری دارد.
در فاصله ۳ کیلومتری جنوب روستا، آبشاری به ارتفاع ۲۳ متر جریان دارد که از مناظر بسیار دیدنی این تفرجگاه، محسوب می شود. تفرجگاه اخلمد مجموعه ای زیبا و دلفریب برای دوستداران طبیعت است که می خواهند به دور از هیاهوی شهر تن به آرامش و زیبایی های طبیعت بسپارند.
● وکیل آباد
در جاده مشهد به طرقبه پارک بسیار وسیع وکیل آباد قرار گرفته، که از نظر انبوهی درختان و آب جاری و استخر، یکی از تفرجگاه های مطلوب و بسیار زیبای شهر مشهد محسوب می شود.
پارک وکیل آباد بخش وسیعی از روستایی است که به همین نام خوانده می شود. این تفرجگاه یکی از نقاط بسیار دیدنی شهر مشهد است که علاوه بر اهالی مشهد مسافرینی که به قصد زیارت به این شهر سفر می کنند نیز از آن دیدن می کنند.
● طرقبه
طرقبه از غرب به کوه های بینالود و از شمال به کوه تخت رستم محدود می شود و در دامنه کوه های بینالود واقع شده است.
این منطقه به علت وجود چشمه سارها و درختان فراوان از مناطق خوش آب و هوای مشهد محسوب می شود.
طرقبه به علت دارا بودن آب و هوای مطبوع و باغ های فراوان میوه مورد توجه ساکنین بومی و نیز مسافرین است.
● مدارس قدیمی :
در سالی که گوهرشاد، همسر شاهرخ میرزا به ساختن مسجد گوهرشاد مشغول بود پریزاد کنیز وی نیز مدرسه ای در کنار مسجد گوهرشاد احداث کرد. این مدرسه در سال ۱۰۹۱ به امر نجف قلی خان بیگلربیگی قندار مرمت گردید. چنین می گویند که پریزاد این مدرسه را برای سکونت علما و فضلایی که برای زیارت یا تدریس یا وعظ به مشهد می آمدند ساخته تا در ایام اقامت در آن محل سکونت کنند.
● مدرسه نواب
این مدرسه در خیابان علیای مشهد واقع شده و به دوره شاه سلیمان صفوی مربوط می شود. ساختمان این مدرسه دو طبقه است و از آجر ساخته شده و با کاشی کاری تزئین شده. این بنا به امر ابوصالح رضوی از اشراف و سادات مشهد احداث شده است. ابوصالح به نواب مشهور بود و به همین جهت این مدرسه نیز به مدرسه صالحیه نواب شهرت یافته است.
● مدرسه خیرات خان
زمان ساخت بنای این مدرسه به دوران صفویان مربوط است. این مدرسه در زمان شاه عباس دوم به وسیله خیرات خان ساخته شده است.
● مدرسه میرزا جعفر
از بزرگترین مدارس قدیمی شهر مشهد است. بانی آن میرزا جعفر نامی بوده که روزگاری در هند به شغل خدمتکاری مشغول بود. هنگامی که صاحب و ارباب او فوت می کند، اموال وی به حراج گذاشته می شود و صندوقی در بسته از او به جا می ماند. این صندوق در بسته را به حراج می گذارند و میرزا جعفر که از محتوای آن باخبر بوده جعبه را به بهای اندکی می خرد. محتوایات جعبه را که شامل جواهر آلات بوده به سرمایه ای تبدیل کرده و به تجارت می پردازد. پس از بیست سال هندوستان را ترک کرده به خراسان عظیمت می کند و با بخشی از اموال خود این مدرسه را احداث می کند. بنای مدرسه با کاشی های معرق و با سبک معماری بسیار ممتاز تزئین شده است. مدرسه میرزا جعفر در سال ۱۲۸۵ ه. به دستور ظهیرالدوله وزیر خراسان مرمت و بازسازی شده است.
● مدرسه دو مناره گلشن
بنای مدرسه گلشن به دوره سلجوقی تعلق دارد و مناره های آجری آن از لحاظ ساختمانی و شکل و تزئینات شباهت کلی با مناره مسجد امام حسن واقع در اردستان اصفهان دارد. مسجد امام حسن اردستان نیز در دوره سلجوقی ساخته شده این مناره های مدور آجری بلند از پائین به بالا نازک تر و ظریف تر می گردند. در بدنه آجری آن ها تزئینات کمربندی تعبیه شده است. کتیبه ای با خط کوفی توام با کاشی فیروزه ای بر حاشیه گچی این مناره ها باقی مانده است.
● مدرسه دودر
بر اساس تاریخ کتیبه کاشی معرق آن، در زمان شاهرخ تیموری به سال ۸۴۳ ه.ق. ساخته شده است. در زیر گنبد این مدرسه قبری وجود دارد که به استناد نوشته ای به بانی این مدرسه یوسف خواجه تعلق دارد. این مدرسه که از نمونه های کامل معماری قرن نهم ه. ق. است. از لحاظ نحوه تزئین و کاشی کاری و خطوط مختلف و نقوش، بسیار جالب توجه است.
● از دیگر مدارس قدیمی می توان از :
ـ مدرسه عباس قلی خان
ـ مدرسه باقریه
ـ مدرسه بهزاد
ـ مدرسه سلیمان خان
ـ مدرسه غیاثیه (خار گرد)
نام برد.

http://javananezendehrood.blogfa.com/cat-۱۲.aspx

منبع : مطالب ارسال شده